Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nông nghiệp”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Đã lùi lại sửa đổi 71460913 của 222.254.205.237 (thảo luận)
Thẻ: Lùi sửa Sửa đổi di động Sửa đổi qua ứng dụng di động Sửa đổi từ ứng dụng Android
Thẻ: Đã bị lùi lại Soạn thảo trực quan Edit Check (references) activated Kiểm tra chỉnh sửa (tài liệu tham khảo) bị từ chối (khác)
Dòng 3:
'''Nông nghiệp''' bao gồm sản xuất cây trồng và [[chăn nuôi]], [[thủy sản]], ngư nghiệp và lâm nghiệp cho sản phẩm thực phẩm và không phải thực phẩm.<ref>{{chú thích sách |url=https://doi.org/10.4060/cb4476en |title=Tình hình Nông nghiệp và Thực phẩm thế giới 2021. Làm cho hệ thống nông thực phẩm trở nên bền vững hơn trước những cú sốc và căng thẳng |publisher=Tổ chức Nông lương thực Liên hiệp quốc |year=2021 |isbn=978-92-5-134329-6 |location=Rome|doi=10.4060/cb4476en |s2cid=244548456 }}</ref> Nông nghiệp là chìa khóa phát triển trong sự hình thành của chủ nghĩa định cư con người, nơi mà việc canh tác các loài [[thuần hóa]] tạo ra nguồn thực phẩm [[Thặng dư kinh tế|dư thừa]] cho phép con người sống trong các thành phố. Mặc dù con người bắt đầu thu thập ngũ cốc từ ít nhất 105,000 năm trước, nhưng những người nông dân mới chỉ bắt đầu trồng chúng vào khoảng 11,500 năm trước. Cừu, dê, lợn và bò được thuần hóa khoảng 10,000 năm trước. Các loài cây được canh tác độc lập ít nhất ở 11 khu vực trên thế giới. Trong thế kỷ 20, [[Công nghiệp hóa nông nghiệp]] dựa trên [[đơn canh]] quy mô lớn đã trở thành hình thức sản xuất nông nghiệp chủ yếu.
 
Từ ''nông nghiệp'' là một biến thể của [[Tiếng Anh trung đại]] từ Latin {{lang |la |agricultūra}}, từ {{lang |la |ager}} 'đồng cỏ' và {{lang |la |cultūra}} '[[canh tác]]' hoặc 'nuôi trồng'.<ref>{{chú thích sách |url=https://archive.org/details/oxforddictionary0000unse_x2z7/page/14 |title=The Oxford Dictionary of Word Histories |publisher=Oxford University Press |year=2002 |isbn=978-0-19-863121-7 |editor=Chantrell, Glynnis |page=[https://archive.org/details/oxforddictionary0000unse_x2z7/page/14 14] |url-access=registration}}</ref> Mặc dù nông nghiệp thường chỉ đến các hoạt động của con người, một số loài [[Kiến trồng nấm|kiến]],<ref>{{chú thích báo |last1=St. Fleur |first1=Nicholas|date=6 October 2018|title=An Ancient Ant-Bacteria Partnership to Protect Fungus |newspaper=The New York Times |date=6 October 2018 |url=https://www.nytimes.com/2018/10/06/science/ants-fungus-amber.html|url-access=limited|access-date=14 July 2020|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2018/10/06/science/ants-fungus-amber.html |archive-date=2022-01-01 |url-access=limited |access-date=14 July 2020}}{{cbignore}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |last1=Li |first1=Hongjie |last2=Sosa Calvo |first2=Jeffrey |last3=Horn |first3=Heidi A. |last4=Pupo |first4=Mônica T. |last5=Clardy |first5=Jon |last6=Rabeling |first6=Cristian |last7=Schultz |first7=Ted R. |last8=Currie |first8=Cameron R. |date=2018|title=Convergent evolution of complex structures for ant–bacterial defensive symbiosis in fungus-farming ants |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |date=2018 |volume=115 |issue=42 |page=10725 |bibcode=2018PNAS..11510720L|doi=10.1073/pnas.1809332115 |pmid=30282739 |pmc=6196509 |bibcodepmid=2018PNAS..11510720L 30282739|doi-access=free }}</ref> [[mối]] và [[bọ cạp dẻ|bọ cạp]] đã trồng cây lên tới 60 triệu năm.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Mueller |first1=Ulrich G. |last2=Gerardo |first2=Nicole M. |author-link2=Nicole Gerardo |last3=Aanen |first3=Duur K. |last4=Six |first4=Diana L. |author-link4=Diana Six |last5=Schultz |first5=Ted R. |date=December 2005 |title=The Evolution of Agriculture in Insects |journal=Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics |volume=36 |pages=563–595 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102003.152626}}</ref> Nông nghiệp được định nghĩa với các phạm vi khác nhau, trong ý nghĩa rộng nhất sử dụng tài nguyên tự nhiên để "sản xuất các hàng hóa duy trì cuộc sống, bao gồm thực phẩm, sợi, sản phẩm rừng, cây trồng vườn, và các dịch vụ liên quan".<ref name="Maine">{{chú thích web|url=http://www.maine.gov/education/aged/definition.html|title=Definition of Agriculture|publisher=State of Maine|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323075557/http://www.maine.gov/education/aged/definition.html|archive-date=23 March 2012|url-status=|access-date=6 May 2013}}</ref> Như vậy, nó bao gồm trồng trọt, làm vườn, chăn nuôi và lâm nghiệp, tuy nhiên, thường thì làm vườn và lâm nghiệp lại bị loại trừ.<ref name="Maine" /> Nó cũng có thể được chia rộng ra thành '''nông nghiệp cây trồng''', liên quan đến việc trồng cây hữu ích,<ref name="Stevenson1971">{{chú thích webtạp chí|last=Stevenson|first=G. C.|year=1971|title=Definition ofPlant Agriculture Selected and introduced by Janick Jules and Others San Francisco: Freeman (1970), pp. 246, £2.10|url=httphttps://wwwarchive.maine.govorg/educationdetails/agedsim_experimental-agriculture_1971-10_7_4/definitionpage/363|journal=Experimental Agriculture|publisher=Cambridge University Press (CUP)|volume=7|issue=4|page=363|doi=10.html1017/s0014479700023371|issn=0014-4797|s2cid=85571333}}</ref> và '''nông nghiệp chăn nuôi''', sản xuất động vật nông nghiệp.<ref name="Herren2012">{{chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=-statusfQIAAAAQBAJ|title=Science of Animal Agriculture|last=Herren|first=R.V.|publisher=Cengage Learning|year=2012|isbn=978-1-133-41722-4|page=|access-date=2022-05-01|archive-url=https://web.archive.org/web/2012032307555720220531005013/httphttps://wwwbooks.mainegoogle.govcom/education/aged/definition.html books?id=-fQIAAAAQBAJ|archive-date=2331 March 2012May 2022|accessurl-datestatus=6 May 2013 |publisher=State of Mainelive}}</ref>▼
Ngày nay, các [[trang trại]] nhỏ sản xuất khoảng một phần ba lương thực thế giới, nhưng các trang trại lớn lại phổ biến.<ref name=":2">{{chú thích tạp chí |last1=Lowder |first1=Sarah K. |last2=Sánchez |first2=Marco V. |last3=Bertini |first3=Raffaele |date=2021-06-01 |title=Những trang trại nào nuôi dưỡng thế giới và đất canh tác có trở nên tập trung hơn không? |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305750X2100067X |journal=World Development |language=en |volume=142 |page=105455 |doi=10.1016/j.worlddev.2021.105455 |s2cid=233553897 |issn=0305-750X}}</ref> Một phần trăm trang trại lớn nhất trên thế giới có diện tích lớn hơn 50 héc-ta và vận hành hơn 70 phần trăm diện tích đất canh tác của thế giới.<ref name=":2" /> Gần 40 phần trăm đất canh tác nằm ở những trang trại lớn hơn 1,000 héc-ta.<ref name=":2" /> Tuy nhiên, năm trong mỗi sáu trang trại trên thế giới có diện tích nhỏ hơn hai héc-ta và chỉ chiếm khoảng 12 phần trăm tổng diện tích đất nông nghiệp.<ref name=":2" />▼
 
Các sản phẩm nông nghiệp chính có thể được chia thành các nhóm chung như [[thực phẩm]], [[sợi]], [[nhiên liệu]], và [[nguyên liệu]] (như [[cao su tự nhiên|cao su]]). Nhóm thực phẩm bao gồm [[ngũ cốc]] ([[hạt ngũ cốc]]), [[rau quả]], [[trái cây]], [[dầu ăn]], [[thịt]], [[sữa]], [[trứng]], và [[nấm ăn được|nấm]]. Sản lượng nông nghiệp toàn cầu lên đến khoảng 11 tỷ tấn thực phẩm,<ref>{{chú thích web |title=FAOSTAT. New Food Balance Sheets |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/FBS |access-date=12 July 2021 |website=FAO}}</ref> 32 triệu tấn sợi tự nhiên<ref>{{chú thích web |title=Discover Natural Fibres Initiative – DNFI.org |url=https://dnfi.org/ |access-date=2023-02-03 |website=dnfi.org}}</ref> và 4 tỷ m<sup>3</sup> gỗ.<ref>{{chú thích web |title=FAOSTAT. Forestry Production and Trade |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/FO |access-date=12 July 2021 |website=FAO}}</ref> Tuy nhiên, khoảng 14 phần trăm thực phẩm thế giới bị mất từ quá trình sản xuất trước khi đến tay người tiêu dùng.<ref>{{chú thích sách |url=https://www.fao.org/documents/card/en/c/ca6122en |title=Ngắn gọn: Tình hình Nông nghiệp và Thực phẩm 2019. Tiếp tục hướng tới giảm thiểu lãng phí thực phẩm |publisher=Tổ chức Nông lương thực Liên hiệp quốc |year=2023 |location=Rome|doi=10.4060/cc4140en |isbn=978-92-5-137588-4 }}</ref>▼
 
[[Nông học]] hiện đại, [[nhân giống cây trồng]], các [[hóa chất nông nghiệp]] như [[thuốc trừ sâu]] và [[phân bón]], và các phát triển công nghệ đã tăng mạnh [[Hoa lợi|sản lượng nông nghiệp]], nhưng cũng gây ra [[tác động của nông nghiệp lên môi trường]]. [[Nhân giống chọn lọc]] và các thực hành hiện đại trong [[chăn nuôi động vật]] cũng tương tự đã tăng mạnh sản lượng thịt, nhưng đã gây ra lo ngại về [[chăm sóc động vật]] và thiệt hại môi trường. Các vấn đề môi trường bao gồm đóng góp vào [[biến đổi khí hậu]], suy giảm [[tầng nước ngầm]], [[phá rừng]], [[kháng thuốc kháng sinh]], và [[ô nhiễm nông nghiệp|các loại ô nhiễm nông nghiệp khác]]. Nông nghiệp cả là nguyên nhân và yếu tố nhạy cảm đối với [[suy thoái môi trường]], như [[mất đa dạng sinh học]], [[sa mạc hóa]], [[suy thoái đất]], và [[biến đổi khí hậu]], tất cả đều có thể gây giảm năng suất cây trồng. [[Động vật biến đổi gen]] được sử dụng rộng rãi, mặc dù một số quốc gia cấm chúng.▼
 
{{anchor|Etymology|Scope}}
 
== Từ nguyên học và phạm vi ==
▲Từ ''nông nghiệp'' là một biến thể của [[Tiếng Anh trung đại]] từ Latin {{lang |la |agricultūra}}, từ {{lang |la |ager}} 'đồng cỏ' và {{lang |la |cultūra}} '[[canh tác]]' hoặc 'nuôi trồng'.<ref>{{chú thích sách |url=https://archive.org/details/oxforddictionary0000unse_x2z7/page/14 |title=The Oxford Dictionary of Word Histories |publisher=Oxford University Press |year=2002 |isbn=978-0-19-863121-7 |editor=Chantrell, Glynnis |page=[https://archive.org/details/oxforddictionary0000unse_x2z7/page/14 14] |url-access=registration}}</ref> Mặc dù nông nghiệp thường chỉ đến các hoạt động của con người, một số loài [[Kiến trồng nấm|kiến]],<ref>{{chú thích báo |last1=St. Fleur |first1=Nicholas |title=An Ancient Ant-Bacteria Partnership to Protect Fungus |newspaper=The New York Times |date=6 October 2018 |url=https://www.nytimes.com/2018/10/06/science/ants-fungus-amber.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2018/10/06/science/ants-fungus-amber.html |archive-date=2022-01-01 |url-access=limited |access-date=14 July 2020}}{{cbignore}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |last1=Li |first1=Hongjie |last2=Sosa Calvo |first2=Jeffrey |last3=Horn |first3=Heidi A. |last4=Pupo |first4=Mônica T. |last5=Clardy |first5=Jon |last6=Rabeling |first6=Cristian |last7=Schultz |first7=Ted R. |last8=Currie |first8=Cameron R. |title=Convergent evolution of complex structures for ant–bacterial defensive symbiosis in fungus-farming ants |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |date=2018 |volume=115 |issue=42 |page=10725 |doi=10.1073/pnas.1809332115 |pmid=30282739 |pmc=6196509 |bibcode=2018PNAS..11510720L |doi-access=free }}</ref> [[mối]] và [[bọ cạp dẻ|bọ cạp]] đã trồng cây lên tới 60 triệu năm.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Mueller |first1=Ulrich G. |last2=Gerardo |first2=Nicole M. |author-link2=Nicole Gerardo |last3=Aanen |first3=Duur K. |last4=Six |first4=Diana L. |author-link4=Diana Six |last5=Schultz |first5=Ted R. |date=December 2005 |title=The Evolution of Agriculture in Insects |journal=Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics |volume=36 |pages=563–595 |doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102003.152626}}</ref> Nông nghiệp được định nghĩa với các phạm vi khác nhau, trong ý nghĩa rộng nhất sử dụng tài nguyên tự nhiên để "sản xuất các hàng hóa duy trì cuộc sống, bao gồm thực phẩm, sợi, sản phẩm rừng, cây trồng vườn, và các dịch vụ liên quan".<ref name=Maine /> Như vậy, nó bao gồm trồng trọt, làm vườn, chăn nuôi và lâm nghiệp, tuy nhiên, thường thì làm vườn và lâm nghiệp lại bị loại trừ.<ref name="Maine">{{chú thích web |title=Definition of Agriculture |url=http://www.maine.gov/education/aged/definition.html |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323075557/http://www.maine.gov/education/aged/definition.html |archive-date=23 March 2012 |access-date=6 May 2013 |publisher=State of Maine}}</ref>
Nó cũng có thể được chia rộng ra thành '''nông nghiệp cây trồng''', liên quan đến việc trồng cây hữu ích,<ref name="Stevenson1971">{{chú thích tạp chí | last=Stevenson | first=G. C. | title=Plant Agriculture Selected and introduced by Janick Jules and Others San Francisco: Freeman (1970), pp. 246, £2.10 | url=https://archive.org/details/sim_experimental-agriculture_1971-10_7_4/page/363 | journal=Experimental Agriculture | publisher=Cambridge University Press (CUP) | volume=7 | issue=4 | year=1971 | issn=0014-4797 | doi=10.1017/s0014479700023371 | page=363| s2cid=85571333 }}</ref> và '''nông nghiệp chăn nuôi''', sản xuất động vật nông nghiệp.<ref name="Herren2012">{{chú thích sách | last=Herren | first=R.V. | title=Science of Animal Agriculture | publisher=Cengage Learning | year=2012 | isbn=978-1-133-41722-4 | url=https://books.google.com/books?id=-fQIAAAAQBAJ | access-date=2022-05-01 | page= | archive-date=31 May 2022 | archive-url=https://web.archive.org/web/20220531005013/https://books.google.com/books?id=-fQIAAAAQBAJ | url-status=live }}</ref>
 
== Lịch sử ==
Hàng 31 ⟶ 21:
Ở Trung Quốc, từ thế kỷ 5 TCN đã có hệ thống [[nhà chứa lương thực]] quốc gia và trồng lúa tơi rộng rãi.<ref>[[#Needham|Needham]], Tập 6, Phần 2, trang 55–57.</ref> Các xưởng xay lúa chạy bằng nước đã được sử dụng từ thế kỷ 1 TCN,<ref>[[#Needham|Needham]], Tập 4, Phần 2, trang 89, 110, 184.</ref> tiếp sau đó là hệ thống tưới tiêu.<ref>[[#Needham|Needham]], Tập 4, Phần 2, trang 110.</ref> Đến cuối thế kỷ 2, đã phát triển ra các cái cày nặng với lá cày và tấm cắt từ sắt.<ref name="greenberger 2006 11-12">Greenberger, Robert (2006) ''The Technology of Ancient China'', Nhà xuất bản Rosen. trang 11–12. {{ISBN|1404205586}}</ref><ref>[[Wang Zhongshu]], dịch bởi K. C. Chang và Cộng sự, ''Han Civilization'' (New Haven và Luân Đôn: Nhà xuất bản Đại học Yale, 1982).</ref> Chúng đã lan rộng về phía tây trên khắp lục địa Á Âu.<ref>{{chú thích sách |url={{google books|plainurl=y|id=SaJlbWK_-FcC|page=270}} |author=Glick, Thomas F. |page=270 |title=Medieval Science, Technology And Medicine: An Encyclopedia |publisher=Psychology Press |year=2005 |isbn=978-0-415-96930-7 |series=Volume 11 of The Routledge Encyclopedias of the Middle Ages Series}}</ref> Gạo Á Đông đã được thuần hóa cách đây 8.200-13.500 năm - tùy thuộc vào ước tính của đồng hồ phân tử được sử dụng<ref name="pnas1">{{chú thích tạp chí |last1=Molina |first1=J. |last2=Sikora |first2=M. |last3=Garud |first3=N. |last4=Flowers |first4=J. M. |last5=Rubinstein |first5=S. |last6=Reynolds |first6=A. |last7=Huang |first7=P. |last8=Jackson |first8=S. |last9=Schaal |first9=B. A. |last10=Bustamante |doi=10.1073/pnas.1104686108 |first10=C. D. |last11=Boyko |first11=A. R. |last12=Purugganan |first12=M. D. |title=Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=108 |issue=20 |pages=8351–8356 |year=2011 |pmid=21536870|pmc=3101000|bibcode=2011PNAS..108.8351M |doi-access=free }}</ref> - trên sông Truồi ở miền nam Trung Quốc với một nguồn gốc di truyền duy nhất từ loại gạo hoang dã ''[[Oryza rufipogon]]''.<ref name="nature1">{{chú thích tạp chí |title=A map of rice genome variation reveals the origin of cultivated rice |journal=Nature |doi=10.1038/nature11532 |year=2012 |last1=Huang |first1=Xuehui |last2=Kurata |first2=Nori |last3=Wei |first3=Xinghua |last4=Wang |first4=Zi-Xuan |last5=Wang |first5=Ahong |last6=Zhao |first6=Qiang |last7=Zhao |first7=Yan|last8=Liu |first8=Kunyan |last9=Lu |first9=Hengyun |last10=Li |first10=Wenjun |last11=Gu |first11=Yunli |last12=Lu |first12=Yiqi |last13=Zhou |first13=Congcong|last14=Fan|first14=Danlin |last15=Weng |first15=Qijun |last16=Zhu |first16=Chuanrang |last17=Huang |first17=Tao |last18=Zhang |first18=Lei|last19=Wang |first19=Yongchun |last20=Feng |first20=Lei |last21=Furuumi |first21=Hiroyasu |last22=Kubo |first22=Takahiko |last23=Miyabayashi|first23=Toshie |last24=Yuan |first24=Xiaoping |last25=Xu |first25=Qun |last26=Dong |first26=Guojun |last27=Zhan |first27=Qilin |last28=Li |first28=Canyang |last29=Fujiyama |first29=Asao|last30=Toyoda |first30=Atsushi |volume=490 |issue=7421 |pages=497–501 |pmid=23034647 |pmc=7518720 |display-authors=8 |bibcode=2012Natur.490..497H |doi-access=free }}</ref> Ở [[Nông nghiệp của Hy Lạp cổ đại|Hy Lạp cổ đại]] và [[Nông nghiệp của La Mã cổ đại|Rôma cổ đại]], các loại lương thực chủ yếu là lúa mì, lúa mạch và lúa mì, cùng với rau như đậu, đỗ và ô liu. Cừu và dê được nuôi chủ yếu để lấy sữa.<ref name="koester 1995 p76-77">Koester, Helmut (1995), ''History, Culture, and Religion of the Hellenistic Age'', phiên bản lần thứ 2, Nhà xuất bản Walter de Gruyter, trang 76–77. {{ISBN|3-11-014693-2}}</ref><ref name="White">White, K. D. (1970), ''Roman Farming''. Nhà xuất bản Đại học Cornell.</ref>[[Tập tin:Tomb of Nakht (2).jpg|thumb|trái|Cảnh nông nghiệp của [[lúa giậm]], kho lương thực, thu hoạch với [[lưỡi liềm]], [[đào xới]] đất, chặt cây và cày cấy từ [[Nông nghiệp Ai Cập cổ đại|Ai Cập cổ đại]]. Lăng mộ của [[Nakht]], thế kỷ 15 TCN]]
 
Ở Châu Mỹ, các loại cây trồng thuần hóa ở [[Mesoamerica]] (ngoài teosinte) bao gồm bí ngô, đậu và cacao.<ref name="Murphy2011">{{chú thích sách |author=Murphy, Denis |title=Plants, Biotechnology and Agriculture |url={{google books|plainurl=y|id=etQsieKuRH8C|page=153}} |year=2011 |publisher=CABI |isbn=978-1-84593-913-7 |page=153}}</ref> Cacao đã được thuần hóa bởi dân tộc Mayo Chinchipe của vùng Amazon trên cao vào khoảng năm 3.000 TCN.<ref>{{chú thích báo |last1=Davis |first1=Nicola |title=Origin of chocolate shifts 1,400 miles and 1,500 years |url=https://www.theguardian.com/science/2018/oct/29/origin-of-chocolate-shifts-1400-miles-and-1500-years-cacao-ecuador |access-date=31 October 2018 |work=[[The Guardian]] |date=29 October 2018 |archive-date=30 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181030234709/https://www.theguardian.com/science/2018/oct/29/origin-of-chocolate-shifts-1400-miles-and-1500-years-cacao-ecuador |url-status=live }}</ref> Gà tây có thể đã được thuần hóa ở Mexico hoặc Miền Tây Hoa Kỳ.<ref name="Speller">{{chú thích tạp chí |last1=Speller |first1=Camilla F. |author-link1=Camilla Speller |display-authors=etal |title=Ancient mitochondrial DNA analysis reveals complexity of indigenous North American turkey domestication|journal=PNAS |date=2010 |volume=107 |issue=7 |pages=2807–2812 |doi=10.1073/pnas.0909724107 |pmid=20133614 |pmc=2840336 |bibcode=2010PNAS..107.2807S |doi-access=free }}</ref> Người Aztec đã phát triển hệ thống tưới tiêu, tạo nên các cánh đồi bậc thang, bón phân đất và phát triển chinampa - các đảo nhân tạo. Người Maya đã sử dụng hệ thống kênh rộng lớn và hệ thống cánh đồng cao để trồng trọt đất ngập nước từ năm 400 TCN.<ref>{{chú thích tạp chí |url=http://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html |title=Mayans converted wetlands to farmland |author=Mascarelli, Amanda |journal=Nature |date=5 November 2010 |doi=10.1038/news.2010.587 |access-date=17 May 2013 |archive-date=23 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423014836/https://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html |url-status=live }}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |title=Invisible Artifacts: Uncovering Secrets of Ancient Maya Agriculture with Modern Soil Science |journal=Soil Horizons |author=Morgan, John |date=6 November 2013 |doi=10.2136/sh2012-53-6-lf |volume=53 |issue=6 |page=3 |doi-access=free }}</ref><ref name="Spooner 2005 14694–99">{{chú thích tạp chí |title=A single domestication for potato based on multilocus amplified fragment length polymorphism genotyping |last1=Spooner |first1=David M. |first2=Karen |last2=McLean |first3=Gavin |last3=Ramsay |first4=Robbie |last4=Waugh |first5=Glenn J. |last5=Bryan |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]] |volume=102 |issue=41 |doi=10.1073/pnas.0507400102 |pmc=1253605 |pages=14694–14699 |pmid=16203994 |year=2005 |bibcode=2005PNAS..10214694S |doi-access=free }}</ref><ref name="online">{{chú thích sách |author=Office of International Affairs |title=Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation |date=1989 |url=http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030904264X&page=92 |work=nap.edu |isbn=978-0-309-04264-2 |page=92 |doi=10.17226/1398 |access-date=1 April 2018 |archive-date=2 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121202134137/http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030904264X&page=92 |url-status=live }}</ref><ref name="John Michael Francis 2005">{{chú thích sách |author=Francis, John Michael |title=Iberia and the Americas |publisher=[[ABC-CLIO]] |year=2005 |url={{google books|plainurl=y|id=OMNoS-g1h8cC|page=867}} |isbn=978-1-85109-426-4 }}</ref> Coca đã được thuần hóa ở vùng Andes, cũng như lạc, cà chua, thuốc lá và dứa.<ref name="Murphy2011" /> Bông đã được thuần hóa ở Peru từ năm 3.600 TCN.<ref name="Broudy1979 p81">{{chú thích sách |last=Broudy |first=Eric |title=The Book of Looms: A History of the Handloom from Ancient Times to the Present|url={{google books|plainurl=y|id=shN5_-W1RzcC|page=81}} |year=1979 |publisher=UPNE |isbn=978-0-87451-649-4 |page=81}}</ref> Một số động vật như lạc đà, alpaca và chuột lang đã được thuần hóa ở đây.<ref name="RischkowskyPilling2007">{{chú thích sách |last1=Rischkowsky |first1=Barbara |last2=Pilling |first2=Dafydd |title=The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture |url={{google books|plainurl=y|id=Skpj197tU0oC|page=10 }}|year=2007 |publisher=Food & Agriculture Organization |isbn=978-92-5-105762-9 |page=10}}</ref> Trên lục địa Bắc Mỹ, người bản địa của miền Đông đã thuần hóa các loại cây trồng như hướng dương, thuốc lá, bí ngô và ''Chenopodium''.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Heiser |first1=Carl B. Jr. |year=1992 |title=On possible sources of the tobacco of prehistoric Eastern North America |journal=Current Anthropology |volume=33 |pages=54–56 |doi=10.1086/204032|s2cid=144433864 }}</ref><ref>{{chú thích sách|author=Ford, Richard I.|page=75|title=Prehistoric Food Production in North América|url=https://books.google.com/books?id=eeuzAAAAIAAJ|year=1985|publisher=University of Michigan, Museum of Anthropology, Publications Department|isbn=978-0-915703-01-2|access-date=23 April 2019|archive-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200309085458/https://books.google.com/books?id=eeuzAAAAIAAJ|url-status=live}}</ref><ref>Adair, Mary J. (1988) ''Prehistoric Agriculture in the Central Plains.'' Publications in Anthropology 16. University of Kansas, Lawrence.</ref> Các loại thực phẩm hoang dã bao gồm lúa mì hoang dã và đường mía được thu hoạch.<ref name="Smith2013">{{chú thích sách |last=Smith |first=Andrew |title=The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America |url={{google books|plainurl=y|id=DOJMAgAAQBAJ|page=1}} |year=2013 |publisher=OUP US |isbn=978-0-19-973496-2 |page=1}}</ref> Cây dâu được thuần hóa là loại lai giữa một loại cây dâu Chile và một loại cây dâu Bắc Mỹ, phát triển thông qua chương trình lai tạo ở Châu Âu và Bắc Mỹ.<ref>{{chú thích web |last1=Hardigan |first1=Michael A. |title=P0653: Domestication History of Strawberry: Population Bottlenecks and Restructuring of Genetic Diversity through Time |url=https://pag.confex.com/pag/xxvi/meetingapp.cgi/Paper/28409 |publisher=Pland & Animal Genome Conference XXVI 13–17 January 2018 San Diego, California |access-date=28 February 2018 |archive-date=1 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301164429/https://pag.confex.com/pag/xxvi/meetingapp.cgi/Paper/28409 |url-status=live }}</ref> Người bản địa miền Tây Nam và Bắc Tây Cực đã thực hành trồng cây trong rừng và trồng bằng cách đốt đất. Người bản địa đã kiểm soát việc cháy trên quy mô vùng để tạo ra môi trường cháy ở cường độ thấp, duy trì một hình thức nông nghiệp thấp mật độ theo chu kỳ rời rạc; một loại hệ thống trồng trọt "hoang dã" gọi là permaculture.<ref>{{chú thích sách |title=Fire in California's Ecosystems |url=https://archive.org/details/firecaliforniase00sugi |url-access=limited |editor1=Sugihara, Neil G. |editor2=Van Wagtendonk, Jan W. |editor3=Shaffer, Kevin E. |editor4=Fites-Kaufman, Joann |editor5=Thode, Andrea E. |publisher=University of California Press |year=2006 |page=[https://archive.org/details/firecaliforniase00sugi/page/n433 417] |chapter=17 |isbn=978-0-520-24605-8}}</ref><ref>{{chú thích sách |editor=Blackburn, Thomas C. |editor2=Anderson, Kat |year=1993 |title=Before the Wilderness: Environmental Management by Native Californians |publisher=Ballena Press |isbn=978-0-87919-126-9}}</ref><ref name="Cunningham2010">{{chú thích sách |url={{google books|plainurl=y|id=nuYuYGHwCygC|page=135 }}|pages=135, 173–202 |last=Cunningham |first=Laura |title=State of Change: Forgotten Landscapes of California |publisher=Heyday |year=2010 |isbn=978-1-59714-136-9}}</ref><ref>{{chú thích sách |last=Anderson |first=M. Kat |title=Tending the Wild: Native American Knowledge And the Management of California's Natural Resources |url=https://archive.org/details/tendingwildnativ0000ande |url-access=registration |publisher=University of California Press |year=2006 |isbn=978-0-520-24851-9}}</ref> Một hệ thống trồng trọt đồng bọn gọi là "Ba Chị Em" đã được phát triển ở Bắc Mỹ. Ba loại cây trồng này là bí ngô mùa đông, ngô và đậu leo.<ref name="wilson">{{chú thích sách |title=Agriculture of the Hidatsa Indians: An Indian Interpretation |last=Wilson |first=Gilbert |year=1917 |publisher=Dodo Press |isbn=978-1-4099-4233-7 |pages=25 and passim |url=http://www.bookdepository.com/publishers/Dodo-Press |ref=wilson1917 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160314055513/http://www.bookdepository.com/publishers/Dodo-Press |archive-date=14 March 2016 }}</ref><ref name="landon">{{chú thích tạp chí |last=Landon |first=Amanda J. |title=The "How" of the Three Sisters: The Origins of Agriculture in Mesoamerica and the Human Niche |journal=Nebraska Anthropologist |year=2008 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro |pages=110–124 |access-date=1 April 2018 |archive-date=21 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921054240/http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro |url-status=live }}</ref>▼
Ở Châu Mỹ, các loại cây trồng thuần hóa ở [[Mesoamerica]] (ngoài teosinte) bao gồm bí ngô, đậu và cacao.<ref name="Murphy2011">{{chú thích sách |author=Murphy, Denis |title=Plants, Biotechnology and Agriculture |url={{google books|plainurl=y|id=etQsieKuRH8C|page=153}} |year=2011 |publisher=CABI |isbn=978-1-84593-913-7 |page=153}}</ref> Cacao đã được thuần hóa bởi dân tộc Mayo Chinchipe của vùng Amazon trên cao vào khoảng năm 3.000 TCN.<ref>{{chú thích báo |last1=Davis |first1=Nicola |title=Origin of chocolate shifts 1,400 miles and 1,500 years |url=https://www.theguardian.com/science/2018/oct/29/origin-of-chocolate-shifts-1400-miles-and-1500-years-cacao-ecuador |access-date=31 October 2018 |work=[[The Guardian]] |date=29 October 2018 |archive-date=30 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181030234709/https://www.theguardian.com/science/2018/oct/29/origin-of-chocolate-shifts-1400-miles-and-1500-years-cacao-ecuador |url-status=live }}</ref>
▲Gà tây có thể đã được thuần hóa ở Mexico hoặc Miền Tây Hoa Kỳ.<ref name="Speller">{{chú thích tạp chí |last1=Speller |first1=Camilla F. |author-link1=Camilla Speller |display-authors=etal |title=Ancient mitochondrial DNA analysis reveals complexity of indigenous North American turkey domestication|journal=PNAS |date=2010 |volume=107 |issue=7 |pages=2807–2812 |doi=10.1073/pnas.0909724107 |pmid=20133614 |pmc=2840336 |bibcode=2010PNAS..107.2807S |doi-access=free }}</ref> Người Aztec đã phát triển hệ thống tưới tiêu, tạo nên các cánh đồi bậc thang, bón phân đất và phát triển chinampa - các đảo nhân tạo. Người Maya đã sử dụng hệ thống kênh rộng lớn và hệ thống cánh đồng cao để trồng trọt đất ngập nước từ năm 400 TCN.<ref>{{chú thích tạp chí |url=http://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html |title=Mayans converted wetlands to farmland |author=Mascarelli, Amanda |journal=Nature |date=5 November 2010 |doi=10.1038/news.2010.587 |access-date=17 May 2013 |archive-date=23 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423014836/https://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html |url-status=live }}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |title=Invisible Artifacts: Uncovering Secrets of Ancient Maya Agriculture with Modern Soil Science |journal=Soil Horizons |author=Morgan, John |date=6 November 2013 |doi=10.2136/sh2012-53-6-lf |volume=53 |issue=6 |page=3 |doi-access=free }}</ref><ref name="Spooner 2005 14694–99">{{chú thích tạp chí |title=A single domestication for potato based on multilocus amplified fragment length polymorphism genotyping |last1=Spooner |first1=David M. |first2=Karen |last2=McLean |first3=Gavin |last3=Ramsay |first4=Robbie |last4=Waugh |first5=Glenn J. |last5=Bryan |journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]] |volume=102 |issue=41 |doi=10.1073/pnas.0507400102 |pmc=1253605 |pages=14694–14699 |pmid=16203994 |year=2005 |bibcode=2005PNAS..10214694S |doi-access=free }}</ref><ref name="online">{{chú thích sách |author=Office of International Affairs |title=Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation |date=1989 |url=http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030904264X&page=92 |work=nap.edu |isbn=978-0-309-04264-2 |page=92 |doi=10.17226/1398 |access-date=1 April 2018 |archive-date=2 December 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121202134137/http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030904264X&page=92 |url-status=live }}</ref><ref name="John Michael Francis 2005">{{chú thích sách |author=Francis, John Michael |title=Iberia and the Americas |publisher=[[ABC-CLIO]] |year=2005 |url={{google books|plainurl=y|id=OMNoS-g1h8cC|page=867}} |isbn=978-1-85109-426-4 }}</ref> Coca đã được thuần hóa ở vùng Andes, cũng như lạc, cà chua, thuốc lá và dứa.<ref name="Murphy2011" /> Bông đã được thuần hóa ở Peru từ năm 3.600 TCN.<ref name="Broudy1979 p81">{{chú thích sách |last=Broudy |first=Eric |title=The Book of Looms: A History of the Handloom from Ancient Times to the Present|url={{google books|plainurl=y|id=shN5_-W1RzcC|page=81}} |year=1979 |publisher=UPNE |isbn=978-0-87451-649-4 |page=81}}</ref> Một số động vật như lạc đà, alpaca và chuột lang đã được thuần hóa ở đây.<ref name="RischkowskyPilling2007">{{chú thích sách |last1=Rischkowsky |first1=Barbara |last2=Pilling |first2=Dafydd |title=The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture |url={{google books|plainurl=y|id=Skpj197tU0oC|page=10 }}|year=2007 |publisher=Food & Agriculture Organization |isbn=978-92-5-105762-9 |page=10}}</ref> Trên lục địa Bắc Mỹ, người bản địa của miền Đông đã thuần hóa các loại cây trồng như hướng dương, thuốc lá, bí ngô và ''Chenopodium''.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Heiser |first1=Carl B. Jr. |year=1992 |title=On possible sources of the tobacco of prehistoric Eastern North America |journal=Current Anthropology |volume=33 |pages=54–56 |doi=10.1086/204032|s2cid=144433864 }}</ref><ref>{{chú thích sách|author=Ford, Richard I.|page=75|title=Prehistoric Food Production in North América|url=https://books.google.com/books?id=eeuzAAAAIAAJ|year=1985|publisher=University of Michigan, Museum of Anthropology, Publications Department|isbn=978-0-915703-01-2|access-date=23 April 2019|archive-date=9 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200309085458/https://books.google.com/books?id=eeuzAAAAIAAJ|url-status=live}}</ref><ref>Adair, Mary J. (1988) ''Prehistoric Agriculture in the Central Plains.'' Publications in Anthropology 16. University of Kansas, Lawrence.</ref> Các loại thực phẩm hoang dã bao gồm lúa mì hoang dã và đường mía được thu hoạch.<ref name="Smith2013">{{chú thích sách |last=Smith |first=Andrew |title=The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America |url={{google books|plainurl=y|id=DOJMAgAAQBAJ|page=1}} |year=2013 |publisher=OUP US |isbn=978-0-19-973496-2 |page=1}}</ref> Cây dâu được thuần hóa là loại lai giữa một loại cây dâu Chile và một loại cây dâu Bắc Mỹ, phát triển thông qua chương trình lai tạo ở Châu Âu và Bắc Mỹ.<ref>{{chú thích web |last1=Hardigan |first1=Michael A. |title=P0653: Domestication History of Strawberry: Population Bottlenecks and Restructuring of Genetic Diversity through Time |url=https://pag.confex.com/pag/xxvi/meetingapp.cgi/Paper/28409 |publisher=Pland & Animal Genome Conference XXVI 13–17 January 2018 San Diego, California |access-date=28 February 2018 |archive-date=1 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180301164429/https://pag.confex.com/pag/xxvi/meetingapp.cgi/Paper/28409 |url-status=live }}</ref> Người bản địa miền Tây Nam và Bắc Tây Cực đã thực hành trồng cây trong rừng và trồng bằng cách đốt đất. Người bản địa đã kiểm soát việc cháy trên quy mô vùng để tạo ra môi trường cháy ở cường độ thấp, duy trì một hình thức nông nghiệp thấp mật độ theo chu kỳ rời rạc; một loại hệ thống trồng trọt "hoang dã" gọi là permaculture.<ref>{{chú thích sách |title=Fire in California's Ecosystems |url=https://archive.org/details/firecaliforniase00sugi |url-access=limited |editor1=Sugihara, Neil G. |editor2=Van Wagtendonk, Jan W. |editor3=Shaffer, Kevin E. |editor4=Fites-Kaufman, Joann |editor5=Thode, Andrea E. |publisher=University of California Press |year=2006 |page=[https://archive.org/details/firecaliforniase00sugi/page/n433 417] |chapter=17 |isbn=978-0-520-24605-8}}</ref><ref>{{chú thích sách |editor=Blackburn, Thomas C. |editor2=Anderson, Kat |year=1993 |title=Before the Wilderness: Environmental Management by Native Californians |publisher=Ballena Press |isbn=978-0-87919-126-9}}</ref><ref name="Cunningham2010">{{chú thích sách |url={{google books|plainurl=y|id=nuYuYGHwCygC|page=135 }}|pages=135, 173–202 |last=Cunningham |first=Laura |title=State of Change: Forgotten Landscapes of California |publisher=Heyday |year=2010 |isbn=978-1-59714-136-9}}</ref><ref>{{chú thích sách |last=Anderson |first=M. Kat |title=Tending the Wild: Native American Knowledge And the Management of California's Natural Resources |url=https://archive.org/details/tendingwildnativ0000ande |url-access=registration |publisher=University of California Press |year=2006 |isbn=978-0-520-24851-9}}</ref> Một hệ thống trồng trọt đồng bọn gọi là "Ba Chị Em" đã được phát triển ở Bắc Mỹ. Ba loại cây trồng này là bí ngô mùa đông, ngô và đậu leo.<ref name="wilson">{{chú thích sách |title=Agriculture of the Hidatsa Indians: An Indian Interpretation |last=Wilson |first=Gilbert |year=1917 |publisher=Dodo Press |isbn=978-1-4099-4233-7 |pages=25 and passim |url=http://www.bookdepository.com/publishers/Dodo-Press |ref=wilson1917 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160314055513/http://www.bookdepository.com/publishers/Dodo-Press |archive-date=14 March 2016 }}</ref><ref name="landon">{{chú thích tạp chí |last=Landon |first=Amanda J. |title=The "How" of the Three Sisters: The Origins of Agriculture in Mesoamerica and the Human Niche |journal=Nebraska Anthropologist |year=2008 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro |pages=110–124 |access-date=1 April 2018 |archive-date=21 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921054240/http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro |url-status=live }}</ref>
 
[[Người bản địa Úc]], trước đây được cho là những người săn bắt và hái lượm di cư, đã thực hành đốt đất theo cách có hệ thống, có thể để tăng cường sản xuất tự nhiên trong trồng trọt bằng cách đốt đất.<ref>{{chú thích tạp chí |last=Jones |first=R. |doi=10.1007/BF03400623 |title=Fire-stick Farming|journal=Fire Ecology |volume=8 |issue=3 |pages=3–8 |year=2012 |doi-access=free }}</ref> Các học giả đã chỉ ra rằng người săn bắt và hái lượm cần có môi trường sản xuất để duy trì thu thập mà không cần trồng trọt. Do rừng ở New Guinea có ít cây thực phẩm, loài người sớm có thể đã sử dụng "đốt đất lựa chọn" để tăng cường sản xuất của cây trái [[karuka]] hoang dã để duy trì cách sống của người săn bắt và hái lượm.<ref>MLA Rowley-Conwy, Peter, and Robert Layton. "Foraging and farming as niche construction: stable and unstable adaptations." Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences vol. 366,1566 (2011): 849–462. {{doi|10.1098/rstb.2010.0307}}</ref>
Hàng 49 ⟶ 38:
 
Nông nghiệp hiện đại đã đặt ra hoặc đối mặt với các vấn đề sinh thái, chính trị và kinh tế bao gồm [[ô nhiễm nước]], [[nhiên liệu sinh học]], [[các loài có di truyền biến đổi]], [[hạn ngạch]] và [[tiền trợ cấp nông nghiệp|tiền trợ cấp cho nông trường]], dẫn đến các phương pháp tiếp cận thay thế như [[phong trào hữu cơ]].<ref name="motherjones1">{{cite magazine |url=https://www.motherjones.com/tom-philpott/2013/04/history-nitrogen-fertilizer-ammonium-nitrate |last=Philpott |first=Tom |title=A Brief History of Our Deadly Addiction to Nitrogen Fertilizer |date=19 April 2013 |access-date=7 May 2013 |magazine=Mother Jones |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130505115125/https://www.motherjones.com/tom-philpott/2013/04/history-nitrogen-fertilizer-ammonium-nitrate |archive-date=5 May 2013}}</ref><ref name="smh.com.au">{{chú thích tạp chí |url=http://www.smh.com.au/world/ten-worst-famines-of-the-20th-century-20110815-1iu2w.html |title=Ten worst famines of the 20th century |journal=Sydney Morning Herald |date=15 August 2011 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140703063152/http://www.smh.com.au/world/ten-worst-famines-of-the-20th-century-20110815-1iu2w.html |archive-date=3 July 2014}}</ref> Các phương pháp canh tác không bền vững ở [[Bắc Mỹ]] đã dẫn đến hiện tượng [[Bão cát]] vào những năm 1930.<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Hobbs |first1=Peter R |last2=Sayre |first2=Ken |last3=Gupta |first3=Raj |title=The role of conservation agriculture in sustainable agriculture |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences |date=12 February 2008 |volume=363 |issue=1491 |pages=543–555 |doi=10.1098/rstb.2007.2169|pmid=17720669 |pmc=2610169 }}</ref>
 
▲Ngày nay, các [[trang trại]] nhỏ sản xuất khoảng một phần ba lương thực thế giới, nhưng các trang trại lớn lại phổ biến.<ref name=":2">{{chú thích tạp chí |last1=Lowder |first1=Sarah K. |last2=Sánchez |first2=Marco V. |last3=Bertini |first3=Raffaele |date=2021-06-01 |title=Những trang trại nào nuôi dưỡng thế giới và đất canh tác có trở nên tập trung hơn không? |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305750X2100067X |journal=World Development |language=en |volume=142 |page=105455 |doi=10.1016/j.worlddev.2021.105455 |s2cid=233553897 |issn=0305-750X|s2cid=233553897}}</ref> Một phần trăm trang trại lớn nhất trên thế giới có diện tích lớn hơn 50 héc-ta và vận hành hơn 70 phần trăm diện tích đất canh tác của thế giới.<ref name=":2" /> Gần 40 phần trăm đất canh tác nằm ở những trang trại lớn hơn 1,000 héc-ta.<ref name=":2" /> Tuy nhiên, năm trong mỗi sáu trang trại trên thế giới có diện tích nhỏ hơn hai héc-ta và chỉ chiếm khoảng 12 phần trăm tổng diện tích đất nông nghiệp.<ref name=":2" />
 
▲Các sản phẩm nông nghiệp chính có thể được chia thành các nhóm chung như [[thực phẩm]], [[sợi]], [[nhiên liệu]], và [[nguyên liệu]] (như [[cao su tự nhiên|cao su]]). Nhóm thực phẩm bao gồm [[ngũ cốc]] ([[hạt ngũ cốc]]), [[rau quả]], [[trái cây]], [[dầu ăn]], [[thịt]], [[sữa]], [[trứng]], và [[nấm ăn được|nấm]]. Sản lượng nông nghiệp toàn cầu lên đến khoảng 11 tỷ tấn thực phẩm,<ref>{{chú thích web |title=FAOSTAT. New Food Balance Sheets |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/FBS|title=FAOSTAT. New Food Balance Sheets|website=FAO|access-date=12 July 2021 |website=FAO}}</ref> 32 triệu tấn sợi tự nhiên<ref>{{chú thích web |url=https://dnfi.org/|title=Discover Natural Fibres Initiative – DNFI.org |urlwebsite=https://dnfi.org/ |access-date=2023-02-03 |website=dnfi.org}}</ref> và 4 tỷ m<sup>3</sup> gỗ.<ref>{{chú thích web |title=FAOSTAT. Forestry Production and Trade |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/FO|title=FAOSTAT. Forestry Production and Trade|website=FAO|access-date=12 July 2021 |website=FAO}}</ref> Tuy nhiên, khoảng 14 phần trăm thực phẩm thế giới bị mất từ quá trình sản xuất trước khi đến tay người tiêu dùng.<ref>{{chú thích sách |url=https://www.fao.org/documents/card/en/c/ca6122en |title=Ngắn gọn: Tình hình Nông nghiệp và Thực phẩm 2019. Tiếp tục hướng tới giảm thiểu lãng phí thực phẩm |publisher=Tổ chức Nông lương thực Liên hiệp quốc |year=2023 |isbn=978-92-5-137588-4|location=Rome|doi=10.4060/cc4140en |isbn=978-92-5-137588-4 }}</ref>
 
▲[[Nông học]] hiện đại, [[nhân giống cây trồng]], các [[hóa chất nông nghiệp]] như [[thuốc trừ sâu]] và [[phân bón]], và các phát triển công nghệ đã tăng mạnh [[Hoa lợi|sản lượng nông nghiệp]], nhưng cũng gây ra [[tác động của nông nghiệp lên môi trường]]. [[Nhân giống chọn lọc]] và các thực hành hiện đại trong [[chăn nuôi động vật]] cũng tương tự đã tăng mạnh sản lượng thịt, nhưng đã gây ra lo ngại về [[chăm sóc động vật]] và thiệt hại môi trường. Các vấn đề môi trường bao gồm đóng góp vào [[biến đổi khí hậu]], suy giảm [[tầng nước ngầm]], [[phá rừng]], [[kháng thuốc kháng sinh]], và [[ô nhiễm nông nghiệp|các loại ô nhiễm nông nghiệp khác]]. Nông nghiệp cả là nguyên nhân và yếu tố nhạy cảm đối với [[suy thoái môi trường]], như [[mất đa dạng sinh học]], [[sa mạc hóa]], [[suy thoái đất]], và [[biến đổi khí hậu]], tất cả đều có thể gây giảm năng suất cây trồng. [[Động vật biến đổi gen]] được sử dụng rộng rãi, mặc dù một số quốc gia cấm chúng.
== Phân loại ==
[[Tập tin:Reindeer herding.jpg|thumb|Bầy tuần lộc là cơ sở của nền nông nghiệp chăn nuôi ở một số dân tộc Cực Bắc và Cận Bắc.]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Nông_nghiệp”