Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Anpơ”

'''Anpơ''' ([[tiếng Pháp]]: ''Alpes'', [[tiếng Đức]]:''Alpen'', [[tiếng Ý]]:''Alpi'' là một trong những dãy [[núi]] lớn nhất, dài nhất [[châu Âu]], kéo dài từ [[Áo]], [[Ý]] và [[Slovenia]] ở phía Đông, chạy qua [[Ý]], [[Thụy Sĩ]], [[Liechtenstein]] và [[Đức]] tới [[Pháp]] ở phía Tây. Dãy núi được hình thành hơn hàng trăm triệu năm khi các mảng châu Phi và Á-Âu đâm hút nhau. Sự va chạm làm cho các đá trầm tích biển nâng lên bởi các hoạt động đứt gãy và uốn nếp hình thành nên những ngọn núi cao như [[Mont Blanc]] và [[Núi Matterhorn|Matterhorn]]. Mont Blanc kéo dài theo ranh giới của Pháp-Ý, và với độ cao {{convert|4810.45|m|abbr=on|0}} nên là ngọn núi cao nhất dãi Anpơ. Vùng An-pơ còn có các đỉnh núi cao hơn {{convert|4000|m|abbr=on|0}} nổi tiếng như "[[List of Alpine four-thousanders|four-thousanders]]".

Alps là một cấu trúc có hình lưỡi liềm nằm ở Trung Âu, với chiều dài {{convert|800|km|abbr=on|-1}} từ đông sang tây và rộng {{convert|200|km|abbr=on|-1}}. Cao độ trung bình của các đỉnh núi là {{convert|2,5|km|abbr=on|1}}.<ref name="Ceben 22–24">Ceben (1998), 22–24</ref> Dãy núi kéo dài từ bắc [[Địa Trung Hải]] ngay phía trên bồn trũng [[Sông Po]] qua Pháp từ [[Grenoble]], về phía đông qua trung và nam Thụy Sĩ. Dãy núi tiếp tục qua [[Vienna (định hướng)|Vienna]] của Áo, và về phía đông đến [[biển Adriatic]] và vào lãnh thổ [[Slovenia]].<ref name = "Chatré9">Chatré, Baptiste, et. al. (2010), 9</ref><ref>Fleming (2000), 1</ref><ref name="Beattie xii–xiii"/> Về phía nam, nó chìm xuống phía bắc của Ý và về phía bắc nó phát triển đến [[Bayern|Bavaria]], Đức.<ref name="Beattie xii–xiii">Beattie (2006), xii–xiii</ref> Ở các khu vực như [[Chiasso]], Thụy Sĩ và [[Neuschwanstein Castle|Neuschwanstein]], Bavaria, ranh giới giữa dãy núi với các vùng đất bằng phẳng thì rõ ràng; ở những nơi khác như [[Genève|Geneva]], ranh giới này kém rõ ràng hơn. Các quốc gia có lãnh thổ bao phủ dải núu này lớn nhất là Thụy Sĩ, Pháp, Áo và Ý. Phần cao nhất của dãy núi kéo dài từ đỉnh [[Mont Blanc]] với chiều cao 4810 m<ref>Shoumtoff (2001), 23</ref> nằm trên [[biên giới]] giữa Pháp và Ý, qua [[Bernese Oberland]] và đến [[Núi Matterhorn|Matterhorn]] ở Thụy Sĩ. Đỉnh cao nhất phần phía Đông Anpơ là đỉnh [[Piz Bernina]], cao 4052 m.<ref name="Beattie xii–xiii" />

Alps là một phần của đai kiến tạo sơn [[Phân đại Đệ tam|Đệ Tam]] gọi là [[đai Alpide]] bắt đầu cách nay 300 triệu năm<ref>Shoumatoff (2001), 35</ref>. Trong [[Đại Cổ sinh|Paleozoic]], siêu lục địa [[Pangaea]] chỉ là một mảng kiến tạo lớn; nó vỡ ra thành nhiều mảnh trong suốt [[Đại Trung sinh|Đại Trung Sinh]] và [[đai dương Tethys]] phát triển giữa các lục địa [[Laurasia]] và [[Gondwana]] trong [[kỷ Jura]].<ref name="Graciansky1ff">Graciansky (2011), 1–2</ref> Đại dương Tethys sau đó bị ép giữa các mảng va chạm tạo nên các dãy núi được gọi là [[vành đai Alpide]], từ [[Gibraltar]] qua [[Himalaya]] đến [[Indonesia]]— quá trình này bắt đầu vào cuối [[Đại Trung sinh|Đại Trung Sinh]] và tiếp tục diễn ra cho đến hiện nay. Sự hình thành Alps là một đoạn trong quá trình tạo núi này,<ref name="Graciansky1ff" /> do sự va chạm giữa [[mảng châu Phi]] và [[mảng Á-Âu]]<ref name="Gerrard9">Gerrard, (1990), 9</ref> diễn ra vào [[kỷ Kreta|Kreta]] muộn.<ref name="Gerrard16">Gerrard, (1990), 16</ref> nó kéo dài từ miền nam châu Âu và châu Á từ [[Đại Tây Dương]] đến [[Himalaya]]. Theo đó phần phía tây của [[đại dương Tethys]] bị biến mất. Các [[đá móng]] bị lộ ra ở những vùng trung tâm nằm ở cao hơn, hình thành [[Mont Blanc]], [[Núi Matterhorn|Matterhorn]], và các đỉnh cao của [[Pennine Alps]] và [[Hohe Tauern]]. Sự hình thành [[Địa Trung Hải]] liên quan đến các hoạt động gần đây hơn, và không để lại dấu vết ở bờ biển bắc của lục địa châu Phi.

Trong suốt cuộc [[chiến tranh Punic lần thứ hai|chiến tranh Punic lần 2]] năm 218 TCN, kiệt tướng thành [[Carthago|Carthage]] là [[Hannibal]] đã vượt qua Alps cùng với 38.000 bộ binh, 8.000 kị binh, và 37 [[voi chiến]].<ref name="Lancel">Lancel, Serge, ''Hannibal'', p. [http://books.google.com/books?id=6uVh2FH-LF4C&printsec=frontcover&source=gbs_summary_r&cad=0#PPA71,M1 71]</ref> Đây là một trong những thành tựu nổi bật nhất của quân đội trong [[chiến tranh thời cổ đại]].<ref name="Lancel"/>