Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thutmosis I”

'''Thutmosis I''' (thỉnh thoảng còn gọi là ''Thothmes, Thutmosis hay Tuthmosis'', có nghĩa là "thần [[Thoth]] sinh ra") là [[pharaon]]g thứ ba của [[Vương triều thứ 18]] nước [[Ai Cập]]. Ông lên ngôi sau khi vua [[Amenhotep I]] qua đời. Trong thời gian trị vì của mình, ông đã mở chiến dịch xâm lược vùng Cận đông và [[Nubia]], mở mang biên giới Ai Cập tới đỉnh cao của nó. Ông cũng cho xây nhiều đền thờ các vị thần Ai Cập và cho xây lăng mộ đầu tiên trong [[Thung lũng các vị Vua|Thung lũng các vị vua]].

Sau khi Thutmose đăng quang, vùng đất Nubia đã khởi nghĩa chống lại sự cai trị của người Ai Cập. Theo như tự truyện trong ngôi mộ của [[Ahmose, con trai của Ebana]], Thutmose tiến quân theo dòng sông Nile, đích thân tham gia vào trận chiến và tự tay giết chết vị vua Nubia.<ref name="Steindorff 34">Steindorff and Seele (1942) p.34</ref> Sau chiến thắng này, ông đã treo thi thể vị vua Nubia lên mũi con thuyền của mình, trước khi ông trở về Thebes.<ref name="Steindorff 34"/> Sau chiến dịch đó, ông tiếp tục lãnh đạo một cuộc viễn chinh lần thứ hai ở Nubia vào năm thứ ba của ông, và ra lệnh nạo vét con kênh ở [[thác nước thứ nhất]], vốn được xây dựng dưới triều vua [[Sesostris III]] của vương triều thứ 12-nhằm tạo điều kiện đi lại dễ dàng hơn tới thượng nguồn từ Ai Cập đến Nubia. Điều này đã giúp hợp nhất Nubia vào đế chế Ai Cập<ref name="Steindorff 36"/> Cuộc viễn chinh này được nhắc đến trong hai dòng chữ khắc riêng biệt bởi người con trai Thure của nhà vua:<ref>Lorna Oakes, Pyramids, Temples and Tombs of Ancient Egypt, Hermes House, 2003. p.207</ref>

Trong năm thứ hai dưới triều đại Thutmose, nhà vua đã cho dựng tấm bia tại [[Tombos]], trong đó ghi rằng ông đã xây dựng một pháo đài ở Tombos, gần thác nước thứ ba, như một cách xác định việc mở rộng sự hiện diện của quân đội Ai Cập, mà trước đó đã dừng lại tại [[Buhen]], ở thác nước thứ hai.<ref>Breasted (1906) p.28</ref> Điều này ngầm chỉ ra rằng ông đã vừa tiến hành một chiến dịch ở Syria trước đó; do đó, chiến dịch Syria của ông có thể sảy ra vào thời điểm bắt đầu năm cai trị thứ hai của ông.<ref name="Steindorff 35">Steindorff and Seele (1942) p.35</ref> Chiến dịch thứ hai này đã tiến xa về phía bắc hơn bất kỳ vị vua Ai Cập nào khác đã từng làm. Ông dường như đã thiết lập một tấm bia đá khi ông vượt qua sông Euphrates, mặc dù vậy nó vẫn chưa được tìm thấy cho tới ngày nay.<ref name="Shaw 289">Shaw and Nicholson (1995) p.289</ref> Trong chiến dịch này, các ông hoàng Syria đã tuyên bố trung thành với Thutmose. Tuy nhiên, sau khi ông trở về, họ lại ngưng cống nạp và bắt đầu củng cố nhằm chống lại các cuộc xâm lược trong tương lai.<ref name="Steindorff 36"/> Thutmose đã mừng chiến thắng của mình bằng cuộc săn voi ở vùng đất [[Niy]], gần Apamea ,[[Syria]],<ref name="Gardiner 179"/> và trở về Ai Cập với những câu chuyện kỳ ​​lạ về sông Euphrates, "rằng dòng nước chảy ngược dòng trong khi đáng lý nó nên chảy xuống hạ lưu."<ref name="Steindorff 36"/> Sông Euphrates là con sông lớn đầu tiên chảy từ phía bắc mà người Ai Cập từng gặp, trong khi thượng nguồn sông Nile lại ở phía Nam. Vì vậy dòng sông trở nên nổi tiếng ở Ai Cập một cách đơn giản chỉ là, "nước chảy ngược".<ref name="Steindorff 36"/>

Thutmose đã phải đối mặt với nhiều mối đe dọa quân sự, một cuộc nổi dậy khác ở Nubia đã nổ ra vào năm cai trị thứ tư của ông. <ref name="Steindorff 35"/> Uy quyền của ông thậm chí còn mở rộng xa hơn về phía nam, vì một dòng chữ có niên đại vào triều đại của ông đã được tìm thấy ở phía nam tới tận Kurgus, phía nam của thác nước thứ tư.<ref name="Shaw 289"/> Trong thời gian trị vì của mình, ông đã khởi xướng một số kế hoạch mà đã có hiệu quả trong việc kết thúc nền độc lập của Nubia suốt 500 năm sau. Ông đã mở rộng một ngôi đền của [[Sesostris III]] và Khnum, đối diện với Semna phía bên kia sông Nile.<ref>Erman (1894) p.503</ref> Ngoài ra còn có những ghi chép về các nghi lễ tôn giáo đặc trưng mà vị phó vương của El-Kab thực hiện trong các ngôi đền ở Nubia dưới sự ủy quyền của nhà vua.<ref>Breasted (1906) p.25</ref> Ông cũng phong cho một người có tên là Turi chức [[phó vương của Kush]], còn được gọi là "Con trai vua của Cush."<ref>Breasted (1906) p.27</ref>

[[FileTập tin:Stela of Tuthmosis I.jpg|thumb|160px|left|Bia đá của Thutmose I tại bảo tàng Cairo]]

[[FileTập tin:Karnak-obelisk-thoutmesI.jpg|thumb|right|150px|Cột tháp tưởng niệm của Thutmose I tại Karnak]]

Thutmose I đã thiết lập nên nhiều công trình xây dựng lớn dưới triều đại của ông, trong đó có nhiều đền thờ và lăng mộ, nhưng công trình lớn nhất của ông là tại [[đền Karnak]] dưới sự giám sát của kiến ​​trúc sư [[Ineni]].<ref name="Breasted 41">Breasted (1906) p.41</ref> Trước thời Thutmose, Karnak có thể chỉ bao gồm duy nhất một con đường dài dẫn đến một bệ thờ trung tâm, với một số đền thờ con thuyền mặt trời dọc theo bên đường.<ref name="Grimal 300">Grimal (1988) p.300</ref> Thutmose là vị vua đầu tiên tiến hành mở rộng ngôi đền một cách mạnh mẽ. Thutmose đã cho xây dựng [[tháp môn]] thứ năm dọc theo con đường chính của ngôi đền, cùng với một bức tường chạy xung quanh khu vực thiêng liêng bên trong và hai cột cờ ở hai bên cổng vào.<ref name="Grimal 300"/> Ở phía bên ngoài, ông đã xây dựng một tháp môn thứ tư và một bức tường vây quanh khác.<ref name="Grimal 300"/> Ở giữa tháp môn thứ tư và năm, ông đã xây dựng một đại sảnh đường, với các cột làm bằng [[gỗ tuyết tùng]]. Loại kết cấu này vốn rất phổ biến trong các ngôi đền Ai Cập cổ đại, và được cho là tượng trưng cho một đầm lầy cói, một biểu tượng theo thuyết sáng tạo của người Ai Cập.<ref>Shaw (2003) p.168</ref> Dọc theo các cạnh của đại sảnh này ông đã xây dựng các bức tượng khổng lồ, mỗi một bức tượng lại luân phiên mang vương miện của Thượng Ai Cập và vương miện của Hạ Ai Cập.<ref name="Grimal 300"/> Cuối cùng, bên ngoài tháp môn thứ tư, ông đã cho dựng lên thêm bốn cột cờ <ref name="Grimal 300"/> và hai tháp tưởng niệm, mặc dù một trong số chúng đã sụp đổ đã không được chạm khắc cho tới tận thời của [[Thutmose III]] khoảng 50 năm sau đó.<ref name="Breasted 41"/> Các cây cột bằng gỗ tuyết tùng trong đại sảnh đuờng của Thutmose I đã được Thutmose III thay thế bằng các cột đá sau này, tuy nhiên ít nhất là hai cây cột nằm về phía cực bắc đã được chính Thutmose I thay thế.<ref name="Breasted 41"/> Hatshepsut cũng dựng hai tháp tưởng niệm của riêng bà bên trong đại sảnh đuờng của Thutmose I.<ref name="Grimal 300"/>

Ngoài Karnak, Thutmose I cũng được xây dựng các bức tượng [[Ennead]] tại [[Abydos]], các công trình tại Armant, Ombos, [[el-Hiba]], [[Memphis]], và Edfu, cũng như mở rộng thêm cho các công trình tại Nubia, ở Semna, Buhen, Aniba, và Quban .<ref>{{citechú thích web | title = Thutmosis I | url=http://touregypt.net/featurestories/tuthmosis1.htm | accessdate = ngày 2 tháng 8 năm 2006-08-02 | work = touregypt.net}}</ref>

Thutmose I là vị vua đầu tiên chắc chắn đã được chôn cất ở [[thung lũng các vị vua]]. <ref name="Shaw 289"/> Ineni đã được giao nhiệm vụ xây dựng ngôi mộ này, và có lẽ là đã xây dựng ngôi đền thờ cúng của ông.<ref name="Gardiner 179"/> Ngôi đền thờ cúng của ông đã không được tìm thấy, rất có thể vì nó đã kết hợp hoặc bị phá hủy trong quá trình xây dựng ngôi đền thờ cúng của [[Hatshepsut]] tại [[Deir el-Bahri]].<ref>Gardiner (1964) p.170</ref> Tuy nhiên, ngôi mộ của ông, đã được xác định là [[KV38]]. Một cái quách làm bằng đá thạch anh màu vàng mang tên Thutmose I đã được tìm thấy ở đó.<ref name="Gardiner 176"/> Tuy vậy, thi hài của ông có thể đã được Thutmose III cho di chuyển đến ngôi mộ của Hatshepsut, [[KV20]], mà cũng có một chiếc quách với tên của Thutmose I trên đó.<ref name="Shaw 289"/>

Thutmose I ban đầu được chôn cất và sau đó cải táng ở [[KV20]], một ngôi mộ đôi cùng với người con gái của ông, [[Hatshepsut]] hơn là ở [[KV38]] mà có thể chỉ được xây dựng cho Thutmose I dưới triều đại của cháu ông, [[Thutmose III]] dựa trên việc "tái khảo sát gần đây về kiến ​​trúc và nội dung của KV38. "<ref>Joyce Tyldesley, Hatchepsut: The Female Pharaoh, Penguin Books, hardback, 1996. pp.121-25</ref> Vị trí của KV20 từ lâu đã được biết đến từ cuộc viễn chinh của Napoleon vào năm 1799 và vào năm 1844, học giả người Phổ [[Karl Richard Lepsius]] đã khám phá ra một phần đoạn hành lang phía trên của nó.<ref name="Tyldesley, p.122">Tyldesley, p.122</ref> Tuy nhiên, tất cả các lối đi của nó "đã bị chặn lại bởi một đống đổ nát vững chắc, những viên đá nhỏ và rác đó đã được nước lũ đưa vào ngôi mộ" và mãi cho đến mùa khai quật năm 1903-1904, sau 2 năm làm việc căng thẳng trước đó, [[Howard Carter]] đã có thể dọn sạch hành lang này và tiến vào phòng mai táng kép của nó.<ref name="Tyldesley, p.122"/> Ở đây, trong số các mảnh vỡ của đồ gốm và những mảnh bình đá vỡ từ buồng mai táng và hàng lanh dưới, còn có dấu tích còn lại của hai chiếc bình được làm cho hoàng hậu [[Ahmose Nefertari]] mà ban đầu là môt phần trong số các đồ tùy táng của Thutmose I; một trong những bình chứa một dòng chữ nói rằng [[Thutmose II]] "[làm nó như] là vật kỷ niệm của ông ta dành cho người cha."<ref>Tyldesley, pp.123-24</ref> Một chiếc bình khác còn mang tên và tước hiệu của Thutmose I cũng đã được chạm khắc bởi người con trai và là người kế vị của ông, Thutmose II, ngoài ra còn có mảnh vỡ của chiếc bình đá được làm cho [[Hatshepsut]] trước khi bà trở thành pharaoh và một chiếc bình đá khác có mang tên hoàng gia của bà 'Maatkare' mà sẽ chỉ được làm sau khi bà đã lên ngôi vua.<ref name="Tyldesley, p.124">Tyldesley, p.124</ref>

[[FileTập tin:Hatshepsut's sarcophagus for Thutmose I.jpg|thumb|right|310px|[[Hatshepsut]] dùng chiếc quách thạch anh này vốn ban đầu được làm cho bà để tái an táng người cha, Thutmose I, ở [[KV20]] (Bảo tàng mỹ thuật Boston)]]

Tuy nhiên, Carter cũng đã phát hiện ra 2 chiếc quách riêng biệt trong phòng mai táng. Chiếc quách chạm khắc tuyệt đẹp của Hatshepsut "được phát hiện là đã mở và không có dấu hiệu nào của một thi hài, và nắp của nó bị vứt bỏ lại trên mặt sàn", nó bây giờ được đặt tại [[Bảo tàng Cairo]] cùng với một chiếc [[rương nội tạng]] bằng đá thạch anh màu vàng.<ref name="Tyldesley, p.124"/> Chiếc quách thứ hai được tìm thấy nằm bên cạnh nó với nắp quách gần như còn nguyên vẹn và tựa vào bức tường gần đó; Chiếc quách này được tặng cho [[Theodore M. Davis]], người đã hỗ trợ tài chính cho cuộc khai quật, như là một hành động thiện ý đáp lại sự hỗ trợ tài chính hào phóng của ông.<ref name="Tyldesley, p.124">Tyldesley, p.124</ref> Davis sau đó lại tặng nó cho [[Bảo tàng Mỹ thuật]] ở Boston. Chiếc quách bằng đá thạch anh thứ hai này ban đầu được khắc tên của "'''Vua của Thượng và Hạ Ai Cập, Maatkare Hatshepsut'''".<ref name="Tyldesley, p.124"/> Tuy nhiên, sau khi chiếc quách này được hoàn tất, Hatshepsut đã quyết định làm một chiếc quách hoàn toàn mới cho bản thân bà trong khi chiếc quách đã hoàn thành được bà dành cho vua cha, [[Thutmose I]].<ref name="Tyldesley, p.124"/> Các thợ đá sau đó đã cố gắng để xóa những hình khắc ban đầu bằng cách khôi phục lại bề mặt của khối thạch anh và sau đó khắc tên và cùng với tước hiệu của Tuthmose I để thay thế. Chiếc quách bằng đá thạch anh này dài 7 feet và rộng 3 feet cùng với những bức tường dày 5 inch.

* {{citechú bookthích sách | author=Jürgen von Beckerath| title = Chronologie des Pharaonischen Ägypten| publisher= Verlag Philipp von Zabern. | year=1997}}

* {{citechú bookthích sách | author=Bleiberg, Edward | title = "Thutmose I," The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. Ed. Donald Redford. Vol. 3| publisher= Oxford University Press | year=2001}}

* {{citechú bookthích sách | author=Breasted, James Henry| title = [[Ancient Records of Egypt]], Vol. II | publisher= University of Chicago Press, Chicago | year=1906}}

* {{citechú bookthích sách | author=Erman, Adolf| title = Life in Ancient Egypt| publisher= Macmilian and Company, London| year= 1894}}

* {{citechú bookthích sách | author=Gardiner, Alan | title = Egypt of the Pharaohs| publisher= Oxford University Press| year= 1964}}

* {{citechú bookthích sách | author=Grimal, Nicolas | title = A History of Ancient Egypt| publisher= Librairie Arthéme Fayard| year= 1988}}

* {{citechú bookthích sách | author=Helk, Wolfgang| title = Schwachstellen der Chronologie-Diskussion| publisher= Göttinger Miszellen, Göttingen| year= 1983}}

* {{citechú bookthích sách | author=Maspero, Gaston| title = History Of Egypt, Chaldaea, Syria, Babylonia, and Assyria, Volume 4 (of 12), Project Gutenberg EBook, Release Date: Decemberngày 16, tháng 12 năm 2005. EBook #17324. https://www.gutenberg.org/dirs/1/7/3/2/17324/17324-h/v4c.htm#image-0047 }}

* {{citechú bookthích sách | author=Shaw, Ian; and Nicholson, Paul| title = The Dictionary of Ancient Egypt| publisher= The British Museum Press| year= 1995}}

* {{citechú bookthích sách | author=Shaw, Ian| title = Exploring Ancient Egypt| publisher= Oxford University Press| year= 2003}}

* {{citechú bookthích sách | author=Smith, G Elliot| title = The Royal Mummies (reprint)| publisher= Duckworth | year=2000}}