Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chế A Nan”

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Dịch láo
n Đã lùi lại sửa đổi của 1.52.84.187 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của EmausBot
Dòng 2:
| tên = Chế A Nan
| native name =
| tước vị = [[Quốc vương]] [[ChampaChiêm Thành]]<br>[[Lãnh chúa]] [[Vijaya (Champa)|Vijaya]]
| thêm = [[ChampaChiêm Thành]]
| cỡ hình =
| hình =
Dòng 32:
| nơi an táng =
}}
 
'''Chế A NanNăng''', còn được gọi là Thành A vương, được nhà Trần đưa lên làm vua Chiêm Thành năm 1318. Ông trị vì cho tới khi từ trần 1336. <ref name=Coedes>{{chú thíchcite sáchbook|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}</ref>{{rp|229–230}} ([[Hán văn]]Ông :dành 制阿難,được ?độc - 1342) là tên gọilập theocho [[ĐạiChiêm Việt sử ký toàn thư|Việt sửThành]] củatừ một nhân vật đượcnhà [[nhà Trần]] lậpMinh làm quốc chủ [[ChampaTông]] vào<ref năm 1318.name=Maspero/>
vào năm 1326.
__TOC__
==Tiểu sử==
Chế A Nan vốn có tên phiên âm [[Hán]] của '''Patalthor'''<ref name=Maspero/> ([[Đại Việt sử ký toàn thư|Việt sử]] gọi là '''Thủ'''), ông sinh trưởng ở cực Nam nước [[An Nam]] và làm tướng soái trong [[quân lực]] của [[vua]] [[Chế Năng]]. Năm 1318, khi vừa đuổi được [[Chế Năng]], [[nhà Trần]] tấn phong ông làm '''Hiệu Thánh á vương''' (效城亞王) nhằm biến nước này thành phiên thuộc.
 
Theo truyền thống lúc đó, bất kỳ nhân vật nào nắm quyền [[lãnh tụ]] liên minh 5 tiểu quốc [[Champa]] phải có xuất thân từ bộ lạc Cau hoặc Dừa, nhưng Chế A Nan không đạt được tiêu chuẩn đó nên liên tục bị triều thần chống đối bằng võ lực suốt từ 1323 đến 1326. Nhằm tìm kiếm vai trò chính thống, năm 1323 Chế A Nan phải cử em trai là Pao Yeou Patseutcho (tên phiên âm [[Hán]]) đi cống sứ [[nhà Nguyên]] để được thiên triều thừa nhận. Từ láng giềng phương [[Bắc]], [[hoàng đế]] [[Trần Minh Tông]] cả sợ [[Champa]] vuột khỏi tầm kiểm soát của mình một khi chiếm được sự bảo hộ từ [[Trung Hoa]], nên vào năm 1326 [[nhà Trần]] phái quan binh xuống đánh, nhưng không ngờ bị đẩy lùi<ref name=Maspero>Maspero, G., 2002, The Champa Kingdom, Bangkok: White Lotus Co., Ltd., ISBN 9747534991</ref>{{rp|90–91}}<ref name="oc1"/>. Mặc dù sau đó [[nhà Trần]] không chính thức thừa nhận, nhưng nhờ vậy [[Champa]] đã tồn tại như một [[quốc gia]] tự trị, không còn bất cứ sự liên đới nào với [[AnĐại NamViệt]].
 
Vào năm 1342, [[vua]] Chế A Nan băng hàmất. Con rể là [[Trà Hòa]] tự lập làm kế vương, bèn sai người sang [[Đại Nguyên]] và [[An Nam]] báo tang. Ngay sau đó, con trai ông tên [[Chế Mỗ]] và [[Trà Hòa]] gây ra cuộc tranh ngôi trong 6 năm, tạm thời [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] lâm vào hoàn cảnh tao loạn<ref name="oc1">[http://books.google.com/books?id=Jskyi00bspcC&pg=PA207&vq=Mahendravarman&dq=Tra+Hoa&source=gbs_search_s&sig=fPLLWgziZGe_SFPpf2s-v0Nrug0#PPA45,M1 A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc]</ref>. Rốt cuộc, [[Chế Mỗ]] thua phải chạy sang [[AnĐại NamViệt]] nương tựa, [[Trà HòaHoa Bồ Đề]] thừa thế càng vững ngôi<ref name=Maspero/>{{rp|91}}.
 
Theo truyền thống lúc đó, bất kỳ nhân vật nào nắm quyền [[lãnh tụ]] liên minh 5 tiểu quốc [[Champa]] phải có xuất thân từ bộ lạc Cau hoặc Dừa, nhưng Chế A Nan không đạt được tiêu chuẩn đó nên liên tục bị triều thần chống đối bằng võ lực suốt từ 1323 đến 1326. Nhằm tìm kiếm vai trò chính thống, năm 1323 Chế A Nan phải cử em trai là Pao Yeou Patseutcho (tên phiên âm [[Hán]]) đi cống sứ [[nhà Nguyên]] để được thiên triều thừa nhận. Từ láng giềng phương [[Bắc]], [[hoàng đế]] [[Trần Minh Tông]] cả sợ [[Champa]] vuột khỏi tầm kiểm soát của mình một khi chiếm được sự bảo hộ từ [[Trung Hoa]], nên vào năm 1326 [[nhà Trần]] phái quan binh xuống đánh, nhưng không ngờ bị đẩy lùi<ref name=Maspero>Maspero, G., 2002, The Champa Kingdom, Bangkok: White Lotus Co., Ltd., ISBN 9747534991</ref>{{rp|90–91}}<ref name="oc1"/>. Mặc dù sau đó [[nhà Trần]] không chính thức thừa nhận, nhưng nhờ vậy [[Champa]] đã tồn tại như một [[quốc gia]] tự trị, không còn bất cứ sự liên đới nào với [[An Nam]].
{{cquote|''Huệ Túc vương đánh Chiêm Thành không thắng lợi, trở về. Vua nói : "Tiên đế tắm mưa gội gió mới bắt được chúa nước nó. Quốc phụ là một trọng thần, phụng mệnh đi đánh, khiến chúa nước giặc là Chế Năng phải chạy sang nước khác (Chế Năng chạy sang Trảo Oa cầu cứu), lập tù trưởng A Nan làm Hiệu Thánh á vương. Nay Huệ Túc chỉ là một vương thôi, uy vọng không thể sánh với quốc phụ, thế mà ta cứ ở yên trong cung, trao cho chuyên việc đánh dẹp, muốn bắt sống chúa nó thì làm nổi chăng ?".''<br>惠肅王伐占城,無功而還。帝曰:「先帝櫛風沐雨,方擒其主。國父以重臣奉命,致偽主制能出奔制能奔爪哇求援,但立種酋阿難為效城亞王。今威肅一王爾,威望非國父比,而予無居宫中,委以專征之寄,欲擒其主,其能濟乎」。盖自咎之辭也。}}
Vào năm 1342, [[vua]] Chế A Nan băng hà. Con rể là [[Trà Hòa]] tự lập làm kế vương, bèn sai người sang [[Đại Nguyên]] và [[An Nam]] báo tang. Ngay sau đó, con trai ông tên [[Chế Mỗ]] và [[Trà Hòa]] gây ra cuộc tranh ngôi trong 6 năm, tạm thời [[Vijaya (Champa)|Vijaya]] lâm vào hoàn cảnh tao loạn<ref name="oc1">[http://books.google.com/books?id=Jskyi00bspcC&pg=PA207&vq=Mahendravarman&dq=Tra+Hoa&source=gbs_search_s&sig=fPLLWgziZGe_SFPpf2s-v0Nrug0#PPA45,M1 A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc]</ref>. Rốt cuộc, [[Chế Mỗ]] thua phải chạy sang [[An Nam]] nương tựa, [[Trà Hòa]] thừa thế càng vững ngôi<ref name=Maspero/>{{rp|91}}.
{{cquote|''[1352] Nhâm Thìn, [Thiệu Phong] năm thứ 12, (Nguyên Chí Chính năm thứ 12). Mùa xuân, tháng 3, Chế Mỗ người Chiêm Thành chạy sang nước ta, dâng voi trắng, ngựa trắng, mỗi thứ một con, một con kiến lớn (dài 1 thước 9 tấc) và các cống vật xin đánh Trà Hòa bố để mà lập y làm quốc vương. Trước đây, khi chúa Chiêm là Chế A Nan còn sống, con rể là Chế Mỗ làm bố điền (đại vương), con rể là Trà Hòa làm bố để (tể tướng), nói câu gì bàn kế gì cũng được chúa Chiêm nghe theo, nhân thế hắn lập bè đảng với Chế Mỗ. Chế Mỗ khi nào bị quở trách, bố để thường cứu gỡ cho. Người trong nước do vậy mà có lòng khác, không chuyên tâm theo về Chế Mỗ nữa. Đến khi A Nan chết, bố để liền đuổi Chế Mỗ mà tự lập làm vua. Thế mới biết kẻ làm tôi mà lập bè đảng là có mưu đồ khác, mà Chế Mỗ vẫn không biết là mình bị sa vào thuật của nó.''<br>壬辰十二年元至正十二年春三月,占城制某來奔,献白象、白馬各一,大蟻一,長一尺九寸,及諸貢物,請伐茶和布底,立為國王。初占主制阿難在時,其子制某為布田言大王也,女壻茶和布底為布提言宰相也,言聽計從,因與制某樹黨。制某或見責,布底每救解之。國人以是異心,不專屬於制某。迨阿難卒,布底遂逐制某而自立,是知人臣樹黨,必有異圖,而制某初不知其墮於術中也。}}
==Gia thất==
[[Đại Việt sử ký toàn thư|Việt sử]] có chép lại danh tính một số người liên hệ huyết thống với [[vua]] Chế A Nan là [[Chế Mỗ]] (trưởng nam), và [[Chế Bồng Nga]] (thứ nam), [[Trà Hòa]] (con rể), Pao Yeou Patseutcho (em trai). Trong đó, [[Trà Hòa]] và [[Chế Bồng Nga]] đều trở thành quốc chủ [[Champa]].
==Dấu ấn==
[[Chính sách]] [[ngoại giao]] dựa vào [[Trung Hoa]] để chống lại sức ảnh hưởng của [[AnĐại NamViệt]] mà [[vua]] Chế A Nan khởi xướng đã được mọi nhà cai trị [[Champa]] đời sau tiếp thu, tích cực nhất là dưới triều [[Chế Bồng Nga]]. Cho nên, các triều đại [[AnĐại NamViệt]] từ đó phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi muốn Nam chinh, thậm chí phải lựa thế [[Trung Hoa]] suy yếu hoặc không thể vươn xuống thì mới dám bức ép [[Champa]]. Tuy vậy, khó khăn lớn nhất của [[Champa]] lại luôn phát xuất từ sự chia rẽ nội bộ, mà ngay triều đại của Chế A Nan đã phản ánh điều đó.
 
==Xem thêm==
* [[Chiêm Thành]]
* [[Chế Năng]]
* [[Chế Mỗ]]
Hàng 52 ⟶ 57:
* [[Trần Minh Tông]]
* [[Trần Đại Niên]]
 
== Tham khảo ==
{{tham khảo|2}}
Hàng 57 ⟶ 63:
{{Đầu hộp}}
{{succession box|
title=[[Quốc vương]] [[ChampaChiêm Thành]]|
before=[[Chế Năng]] 1312&ndash;1318|
after= [[Trà Hòa]] 1342&ndash;1360
Hàng 65 ⟶ 71:
| NAME = Chế A Nan
| ALTERNATIVE NAMES =
| SHORT DESCRIPTION = [[Quốc vương]] [[ChampaChiêm Thành]]
| DATE OF BIRTH =
| PLACE OF BIRTH =
Hàng 73 ⟶ 79:
{{DEFAULTSORT:Chế A Nan}}
[[Thể loại:Lãnh tụ Vijaya]]
[[en:Chế Anan]]