Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đảo chính Việt Nam Cộng hòa 1963”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n →‎Chính trường Nam Việt Nam sau đảo chính: sửa chính tả 3, replaced: . → . (2) using AWB
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
{{Infobox military conflict
| conflict= Đảo chính Việt Nam Cộng hòa 1963
| image= [[Hình: Ngo Dinh Diem - Thumbnail - ARC 542189.png|222px]]
| caption= '''Tổng thống Ngô Đình Diệm.
| partof=
| date= - Ngày 1 và 2 tháng 11 năm 1963
| place= - [[Sài Gòn]], [[Việt Nam Cộng hòa]]
| result= - Đảo chính thành công<br/>- Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu bị giết<br/>- Hội đồng Quân nhân Cách mạng nắm quyền
| combatant1= - Lực lượng nổi loạn của [[Quân lực Việt Nam Cộng hòa]]
| combatant2= [[Hình: Flag of South Vietnam.svg|22px]] [[Việt Nam Cộng hòa]]<br/>- Lực lượng trung thành với [[Quân lực Việt Nam Cộng hòa]]<br/>- Lực lượng trung thành với Chính phủ Diệm-Nhu
| commander1= - [[Dương Văn Minh]]<br/>- [[Trần Văn Đôn]]<br/>- [[Tôn Thất Đính]]
| commander2= - [[Ngô Đình Diệm]]<br/>- [[Ngô Đình Nhu]]<br/>- [[Lê Quang Tung]]
| strength1= - Hai Tiểu đoàn [[Thủy quân lục chiến Việt Nam Cộng hòa|Thủy quân Lục chiến]]<br/>- Hai Tiểu đoàn [[Binh chủng Biệt cách dù Việt Nam Cộng hòa|Biệt cách dù]]<br/>- Hai Tiểu đoàn của [[Sư đoàn 5 Bộ binh Quân lực Việt Nam Cộng hòa|Sư đoàn 5 Bộ binh]]<br/>- Các đơn vị [[Không lực Việt Nam Cộng hòa|Không quân]] khác.
| strength2= - [[Lực lượng đặc biệt (Việt Nam Cộng hòa)|Lực lượng Đặc biệt]]<br/>- [[Lực lượng phòng vệ Phủ Tổng thống Việt Nam Cộng hòa|Lữ đoàn Phòng vệ Phủ Tổng thống]] (~1,500)
| casualties1= - 9 [[chết]]<br/>- 46 bị thương
| casualties2= - 4 chết<br/>- 44 bị thương
| casualties3= - Dân thường: 20 chết, 146 bị thương
}}
 
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
'''Cuộc đảo chính tại Nam Việt Nam năm 1963''' là cuộc đảo chính Quân sự lật đổ Chính quyền của Tổng thống [[Ngô Đình Diệm]] do các tướng lĩnh [[Việt Nam Cộng hòa]] thực hiện với sự làm ngơ của [[Hoa Kỳ]] vào ngày [[1 tháng 11]] năm [[1963]]. Cuộc đảo chính đã giết chết anh em Tổng thống là Ngô Đình Diệm và Cố vấn [[Ngô Đình Nhu]], Chính quyền [[Đệ nhất Cộng hòa Việt Nam]] sụp đổ, chuyển vai trò lãnh đạo Việt Nam Cộng hòa sang Hội đồng quân sự do Dương Văn Minh đứng đầu.
 
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
==Nguyên nhân==
Nguyên nhân xảy ra cuộc đảo chính 1963 do các tướng lĩnh Việt nam Cộng hòa bất mãn trước cách cai trị của chính quyền Ngô Đình Diệm, muốn thực hiện đảo chính để chấm dứt cuộc [[Biến cố Phật giáo, 1963|khủng hoảng Phật giáo]]. Cuộc đảo chính được Mỹ ủng hộ do chính quyền của Tổng thống Ngô Đình Diệm không thực hiện những thay đổi chính trị theo khuyến cáo của Mỹ dẫn đến mâu thuẫn với chính phủ Mỹ do đó Mỹ bật đèn xanh cho các tướng lĩnh đảo chính. Một lý do khác được quy kết nữa là vì chính phủ của ông chủ trương độc lập với người Mỹ, trong khi người Mỹ muốn kiểm soát chính phủ Việt Nam Cộng hòa.
 
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
===Độc tài, gia đình trị ===
Kể từ khi về nước chấp chính, Ngô Đình Diệm đã được sự ủng hộ của chính phủ Mỹ, đã tập hợp được nhiều đồng minh để lần lượt dẹp trừ các thế lực chống đối của cộng sản, giáo phái và các đảng phái. Tuy nhiên, khi chính sự đã ổn định, Tổng thống Diệm đã dần trở mặt với các thỏa hiệp ban đầu với những người đã ủng hộ ông và giúp ông giữ được ngôi vị Tổng thống. Để đảm bảo vị thế quyền lực của mình, Ngô Đình Diệm chủ trương kềm chế các phe phái chính trị đối lập cũng như ảnh hưởng từ phía nước ngoài như Mỹ, Pháp. Điều này giúp ông có thể tập trung sức mạnh để đương đầu với đối thủ mà ông cho là nguy hiểm nhất: những người Cộng sản. Các tướng lĩnh như [[Dương Văn Minh]], [[Trần Văn Đôn]], [[Mai Hữu Xuân]],... các chính khách như [[Trần Văn Hương]], [[Nguyễn Ngọc Thơ]], [[Phan Khắc Sửu]],... kể cả nhiều đảng viên cao cấp của đảng [[Đảng Cần lao Nhân vị|Cần Lao]] như [[Trần Chánh Thành]], [[Võ Văn Trưng]],... lần lượt đều bị xa lánh và tước bỏ ảnh hưởng. Trong nền [[Đệ nhất Cộng hòa]], ngoài Tổng thống Diệm, quyền hành bị tập trung vào trong tay một số người thân trong gia đình ông như:
# [[Ngô Đình Nhu]] với chức vụ "Cố vấn Chính trị" là bộ não của chế độ, nơi khai sinh và điều khiển tất cả mọi sách lược của quốc gia. Tuy là Dân biểu nhưng không mấy khi đặt chân đến Quốc hội để làm trách nhiệm dân cử, mà chỉ ngồi tại dinh Tổng thống để ra chỉ thị cho Quốc hội làm luật theo ý của anh em ông ta.<ref name="cdgd">Hoành Linh Đỗ Mậu, 1993. Chương Chế độ gia đình trị</ref>
# [[Trần Lệ Xuân]] - phu nhân của Ngô Đình Nhu, được coi là Đệ nhất Phu nhân của chế độ Việt Nam Cộng hòa, là một trong các nhân vật then chốt của Chính quyền (''a key figure in the Diem regime'') với những uy quyền to lớn <ref name="cdgd" />. Cũng là một Dân biểu như chồng, nhưng bà thường xuyên xây dựng những đạo luật của riêng mình và "ép" Quốc hội phải thông qua.
# [[Ngô Đình Cẩn]] - em trai của Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu - tự xưng là "Cố vấn Lãnh đạo các Đoàn thể Chính trị miền Trung và miền Cao Nguyên". Trên thực tế, ông nắm hết mọi quyền hành nhất là quyền bổ nhiệm nhân sự, còn các Đại biểu Chính phủ và Tỉnh trưởng chỉ là những viên chức thừa hành mệnh lệnh của ông mà thôi.<ref name="cdgd" />
# Tổng Giám mục [[Ngô Đình Thục]] không chính thức giữ một chức vụ hành chính hay chính trị nào, nhưng ảnh hưởng rất lớn đến Tổng thống, đến các Bộ trưởng trong Chính phủ Việt Nam Cộng hoà và các viên chức Địa phương và trở thành một thứ Cố vấn tối cao của Chế độ.<ref name="cdgd"/>
 
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
Trong giai đoạn 1956-1959, khi những người Cộng sản còn hy vọng vào giải pháp Tổng tuyển cử, chưa coi bạo lực là biện pháp đấu tranh chủ yếu, Chính phủ Ngô Đình Diệm đã lợi dụng tình hình để đàn áp họ, tuy chưa thể tiêu diệt hẳn nhưng tạm thời cũng chưa là mối lo trước mắt. Các cuộc cải cách xã hội cũng mang lại một số kết quả, tạo cho Chính phủ Diệm một thế đứng tương đối vững.
 
Many Vietnameses who are lazy to read admit the name "Annam" (安南) as a stigma. It is in regard to the Chinese domination of Vietnam about one thousands years. This movement was blew-up by Vietnamese politicians post-WWII. So it was as propaganda operations of NAZI about 1920-30s.<br>In the past of Sinophere, Chinese culture was a cake which every countries wanted to own, as the situations of Roma or Arab (Example : France, Italy, Spain... were names of Roman provinces but Europeans have not endured humiliation and disgrace). The name "Annam" had originated in Tang period with "An" of "Chang'an" (長安). It didn't mean in the politic.<br>When France ruled Indochina, I thinked, French people called "Annam" because it was easy for pronunciation. I was also jocular by Vietnamese Wikipedia. They usually used the name "Đại-Việt" (大越) to replace "Annam". If you deny the past, so you sneer at ancestors.
Tuy nhiên, để chống Cộng có hiệu quả, Tổng thống Ngô Đình Diệm đã tập trung quyền lực vào bản thân và các người em của mình đồng thời hạn chế các quyền tự do - dân chủ. Điều này không được những người đối lập tán đồng. Họ liên tục công kích chính sách độc tài chính trị của Tổng thống. Mặt khác, sự lộng quyền của một số đảng viên Cần lao và chính sách đàn áp của Chính phủ bắt đầu gây bất mãn trong quần chúng.
 
Từ cuối năm 1959, khi những người Cộng sản miền Nam, với sự cho phép của Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng Lao động Việt Nam, dần xây dựng cơ sở và chuyển hướng từ đấu tranh chính trị với sự hỗ trợ của đấu tranh vũ trang sang đấu tranh vũ trang với sự hỗ trợ của đấu tranh chính trị. Sự ổn định của chính phủ Ngô Đình Diệm bị thách thức nghiêm trọng, nhất là khi nổ ra [[Phong trào Đồng khởi]] tại Bến Tre và Trận tập kích Tua Hai tại Tây Ninh cuối tháng 1 năm 1960, đều được thực hiện dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Nam Bộ.
 
Trước tình hình an ninh ở nông thôn ngày càng xấu đi do những người cộng sản miền Nam tăng cường hoạt động với sự chi viện của miền Bắc, trước việc Chính phủ Ngô Đình Diệm tập trung quyền lực và hạn chế các quyền tự do - dân chủ để phục vụ mục tiêu chống Cộng quá lâu, các nhóm đối lập ngày càng kích động quần chúng phản đối Chính phủ Diệm như là một Chính phủ [[độc tài]] và gia đình trị. Nổi bật nhất là các vụ:
# Sự kiện 18 chính khách có tên tuổi trong [[Nhóm Tự do Tiến bộ|Ủy ban Tiến bộ và Tự do]] họp tại khách sạn Caravelle ở Sài Gòn, ra kháng thư công khai phản đối Chế độ Ngô Đình Diệm độc tài vào ngày 26 tháng 4 năm 1960.
# [[Đảo chính tại Nam Việt Nam năm 1960|Vụ đảo chính bất thành]] của nhóm các sĩ quan do [[Nguyễn Chánh Thi]], Vương Văn Đông cầm đầu vào ngày 11 tháng 11 năm 1960.
# Sự kiện hai phi công Nguyễn Văn Cử và [[Phạm Phú Quốc]] [[Vụ đánh bom Dinh Độc Lập 1962|ném bom dinh Độc Lập]] vào ngày [[27 tháng 2]] năm 1962.
 
===Biến cố Phật giáo ===
{{Chính|Biến cố Phật giáo, 1963}}
Biến cố Phật giáo năm 1963 là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc đảo chính cũng trong năm này.
 
Ngày [[6 tháng 5]] năm 1963, hai ngày trước lễ Phật đản, Đổng lý văn phòng Phủ Tổng thống Quách Tòng Đức theo chỉ thị của Tổng thống Ngô Đình Diệm<ref name="ttdv">Cao Thế Dung và Lương Khải Minh, 1970. Chương TỔNG THỐNG DIỆM VÀ CÔNG GIÁO</ref> đã gởi công điện số 5159 yêu cầu các địa phương xiết chặt quy định không được treo cờ Tôn giáo ngoài khuôn viên cơ sở Tôn giáo.<ref name="pgvtt">Cao Thế Dung và Lương Khải Minh, 1970. Chương Phật giáo và tổng thống Diệm</ref>. Mặc dù trước đó trong các dịp lễ [[Ki-tô giáo]], cờ Tòa thánh [[Vatican]] và cả cờ Phật giáo được treo tự do mà không bị [[Chính phủ]] cấm đoán.
 
Ngày 7 tháng 5, trong lúc dân chúng Huế và Thừa Thiên sửa soạn làm lễ Phật Đản thì cảnh sát đến tận nhà buộc dân chúng phải hạ cờ Phật giáo.<ref name="bcpg">Hoành Linh Đỗ Mậu, 1993. Chương Biến cố Phật giáo năm 1963</ref> Nhưng sau đó Phật giáo và chính quyền đã '''đạt được thoả thuận cho phép treo cờ Phật giáo trong ngày Phật đản'''. Tuy vậy Phật giáo vẫn quyết định sẽ nhân cơ hội này đấu tranh chống chính quyền.
 
Ngày 8 tháng 5, tại lễ Phật đản ở chùa Từ Đàm, trong bài thuyết pháp, Thượng tọa Thích Trí Quang, một trong các nhân vật có ảnh hưởng của Phật giáo miền Nam Việt Nam, người bị các nhà phân tích CIA mô tả là một kẻ mị dân, cực kì chống Công giáo, một người theo chủ nghĩa quốc gia cuồng tín, và một kẻ vĩ cuồng với mục tiêu tối hậu là thành lập ở Miền Nam một chế độ thần quyền Phật giáo<ref>[http://www.viet-studies.info/kinhte/ThichTriQuang_MSA.pdf Thích Trí Quang và Chiến tranh Việt Nam, JAMES McALLISTER, Nguồn www.viet-studies.info]</ref> chỉ trích chủ trương kỳ thị Phật giáo của chính quyền. Thượng tọa Trí Quang cũng có nhắc đến cờ Công giáo Vatican treo khắp đường phố vào các dịp lễ sao không cấm, mà lại cấm đúng vào ngày Phật Đản. Nhiều đoàn thể Phật tử yêu cầu chính quyền cho phát thanh lại bài thuyết pháp của Thượng tọa Trí Quang, nhưng Giám đốc Đài phát thanh Huế là ông Ngô Ganh không đồng ý vì băng chưa được kiểm duyệt, nên vài ngàn Phật tử kéo đến đài để trực tiếp yêu cầu.<ref name="bcpg"/>. Sự việc đang giằng co thì khoảng 22h, ai đó đã quăng chất nổ, với sức nổ tương đương 5&nbsp;kg TNT<ref name="ttdv"/>, làm thiệt mạng 8 người và bị thương 15 người. Chính quyền quy kết những người [[Chủ nghĩa cộng sản|Cộng sản]] trà trộn quăng chất nổ giết người để gây xáo trộn, còn phía biểu tình thì kết án Thiếu tá Đặng Sỹ chính là người cho ném chất nổ và ra lệnh nổ súng để giải tán biểu tình.<ref>Theo Hồi ký Bên Giòng Lịch sử 1940 - 1965 của Linh mục Cao Văn Luận, chương Chế độ bắt đầu nứt rạn thì: Có vài giả thuyết được nêu lên về xuất xứ của trái lựu đạn:Giả thuyết thứ nhất, và khó tin nhất cho rằng một cán bộ chính quyền hoặc là binh sĩ hay cảnh sát bảo vệ đài phát thanh đã ném trái lựu đạn đó. Một giả thuyết thứ hai đổ cho mật vụ Mỹ là tác giả trong vụ này. Giả thuyết thứ ba thì cho rằng chính phe đấu tranh, tôi xin nói là phe đấu tranh trong đó còn nhiều thành phần khác ngoài Phật giáo đã thâm độc cho ném trái lựu đạn gây nên cảnh đổ máu để tạo căm phẫn trong quần chúng Phật tử hầu kích động mạnh hơn cuộc đấu tranh và dồn hai bên đến cái thế một sống một chết với nhau.</ref><ref>Theo hồi ký "Ngô Ðình Diệm, Nỗ lực hòa bình dang dở", (nxb Xuân Thu California 1989), trang 189-190 thì: Sau 1975, một cựu Đại úy Hoa kỳ tên James Scott, liên hệ với CIA và từng làm cố vấn cho Tiểu đoàn 1/3 thuộc Sư đoàn 1 Bộ binh, thú nhận trong một lá thư đăng trên một tuần báo Mỹ rằng chính ông đã gài một trái bom nổ chậm chiều 8.5.1963 tại Huế.</ref> Ngay lập tức, làn sóng phản đối chính quyền càng ngày càng dâng cao và càng trở nên bạo động.
 
Hôm sau, vào ngày [[9 tháng 5]] năm 1963, hơn 10 ngàn người kéo đến tư gia Tỉnh trưởng Huế biểu tình và đòi hỏi 5 điểm sau đây:
# Hủy bỏ lệnh cấm treo cờ Phật giáo.
# Phật giáo được quyền bình đẳng như Công giáo.
# Không được đàn áp Phật giáo.
# Phật tử được quyền thờ phượng [[Tôn giáo]] của mình.
# Chính quyền phải bồi thường cho các gia đình nạn nhân, và phải trừng trị các người có trách nhiệm trong vụ bắn chết người trong ngày 8 tháng 5 năm 1963.
 
Ngày [[15 tháng 5]] năm 1963, một phái đoàn Phật giáo từ thành phố Huế vào Sài Gòn trình kiến nghị cho Tổng thống Ngô Dình Diệm. Ngô Đình Diệm đồng ý hầu hết các yêu sách và hứa sẽ điều tra.
 
Ngày [[25 tháng 5]] năm 1963, Tổng Hội Phật giáo Việt Nam và đại diện các tổ chức và môn phái Phật giáo khác liên kết thành lập Ủy ban Liên phái.
 
Ngày [[28 tháng 5]] năm 1963, Hòa thượng [[Thích Tịnh Khiết]], Lãnh đạo Phật giáo Việt Nam lên tiếng kêu gọi biểu tình. Tại Huế, hàng ngàn tăng ni xuống đường.
 
Ngày 30 tháng 5, Phật giáo tổ chức lễ cầu siêu cho các nạn nhân tại [[chùa Xá Lợi]] và chùa Ấn Quang, các tăng ni và Phật tử tuyệt thực 48 giờ, đồng thời 300 tăng ni biểu tình trước Quốc hội với những khẩu hiệu yêu cầu Chính phủ thỏa mãn năm nguyện vọng của Phật giáo.<ref name="bcpg"/>
 
Ngày [[2 tháng 6]] năm 1963, tại Huế, 500 sinh viên biểu tình chống Chính quyền kỳ thị Phật giáo. Sau đó cuộc biểu tình, biến thành bạo động, cảnh sát dùng chó, lựu đạn cay tấn công đoàn biểu tình, 67 sinh viên bị thương phải vào bệnh viện. Chính quyền ra lệnh giới nghiêm thành phố Huế.
 
Ngày 4 tháng 6 năm 1963, Ngô Đình Diệm thành lập Ủy ban Liên bộ của chính phủ để nghiên cứu những yêu cầu của Phật giáo, do Phó Tổng thống Nguyễn Ngọc Thơ đứng đầu. Cho triệu hồi Thiếu tá Đặng Sĩ, Phó Tỉnh trưởng Nội an tỉnh Thừa Thiên đợi lệnh tại bộ Nội vụ ở Sài Gòn.<ref>Đoàn Thêm, tr 349</ref>
 
Ngày [[7 tháng 6]] năm 1963, Trần Lệ Xuân - vợ của Cố vấn Ngô Đình Nhu - lên án là những vị lãnh tụ Phật giáo bị phe Cộng sản giật dây.
 
Sáng ngày [[11 tháng 6]] năm 1963, Hòa thượng [[Thích Quảng Đức]] sau khi để lại lá thư tâm huyết:
{{Tin nhắn|
"''Tôi, pháp danh Thích Quảng Đức, Trụ trì chùa Quan Âm Phú Nhuận, Gia Định.''
 
''Nhận thấy Phật giáo nước nhà đang lúc nghiêng ngửa, tôi là một tu sĩ mệnh danh là trưởng tử của Như Lai không lẽ cứ ngồi điềm nhiên tọa thị để cho Phật giáo tiêu vong, nên tôi vui lòng phát nguyên thiêu thân giả tạm này cúng dường chư Phật để hồi hướng công đức bảo tồn Phật giáo.''
 
''Mong ơn mười phương chư Phật, chư Đại Đức Tăng Ni chứng minh cho tôi đạt thành ý nguyện sau đây:''
 
# ''Mong ơn Phật tổ gia hộ cho Tổng thống Ngô Đình Diệm sáng suốt chấp nhận năm nguyện vọng tối thiểu của Phật giáo Việt Nam ghi trong bản tuyên ngôn.''
# ''Nhờ ơn Phật từ bi gia hộ cho Phật giáo Việt Nam được trường tồn bất diệt.''
# ''Mong nhờ hồng ân đức Phật gia hộ cho chư Đại Đức, Tăng Ni Phật tử Việt Nam tránh khỏi nạn khủng bố bắt bớ giam cầm của kẻ ác gian.''
# ''Cầu nguyện cho đất nước thanh bình quốc dân an lạc.''
''Trước khi nhắm mắt về cảnh Phật, tôi trân trọng kính gởi lời cho Tổng thống Ngô Đình Diệm nên lấy lòng bác ái từ bi đối với quốc dân và thi hành chính sách bình đẳng Tôn giáo để giữ vững nước nhà muôn thủa.''
 
''Tôi tha thiết kêu gọi chư Đại Đức Tăng Ni Phật tử nên đoàn kết nhất trí để bảo toàn Phật pháp.''
 
''Thích Quảng Đức''"
}}
 
đã tự thiêu tại ngã tư Lê Văn Duyệt (nay là [[Cách mạng Tháng Tám]]) và Phan Đình Phùng (nay là Nguyễn Đình Chiểu) ở thành phố Sài Gòn, để phản đối chính quyền kỳ thị Phật giáo. Hình ảnh Thích Quảng Đức tự thiêu trong ngọn lửa bập bùng do Brown - phóng viên hãng tin Mỹ ABC thường trú tại Sài Gòn đăng tải các báo, làm rúng động toàn thể dân chúng Việt Nam và thế giới. Cái chết của vị Hòa thượng này là ngọn lửa châm ngòi cho Phật giáo đấu tranh mạnh mẽ hơn.
 
Ngày 16 tháng 6 các tăng ni biểu tình trước toà đại sứ Mỹ đồng thời tại chùa Giác Minh hàng ngàn Phật tử tụ tập dự tang lễ Thượng Toạ Quảng Đức. Cuộc tụ tập biểu tình, có xô xát với cảnh sát, làm cho nhiều người bị thương, hàng trăm bị bắt.<ref name="cdbdl"/><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=b_z34bsJgW4 Đoạn trích từ phim tài liệu Mondo Cane 2]</ref>
 
Ngày [[16 tháng 6]] năm 1963, Uỷ ban Liên bộ và Uỷ ban Liên phái ra Thông cáo chung về việc giải quyết các nguyện vọng của Phật giáo.
 
Ngày [[18 tháng 7]] năm 1963, Tổng thống Ngô Đình Diệm ra thông điệp kêu gọi "''quốc dân đồng bào ghi nhận ý chí hòa giải tột bực của chính phủ trong vấn đề Phật giáo''" và "''quốc dân đồng bào từ nay sẽ khách quan phán quyết để có thái độ hành động, không để ai làm ngăn cản bước tiến của tân tộc trong nhiệm vụ diệt Cộng cứu quốc''" được đài phát thanh phát lại nhiều lần.
 
Trong các Ngày 9 và [[29 tháng 7]] năm 1963, bộ Nội vụ liên tiếp ra hai nghị định công nhận cờ Phật giáo và việc treo cờ Phật giáo. Tuy nhiên, những cuộc tập họp của Phật giáo bị cản trở, một số tín đồ bị bắt và Chính phủ tổ chức những hội đoàn thân Chính phủ, lên tiếng phản đối Phật giáo.
 
Ngày 1 tháng 8 năm 1963, trả lời phỏng vấn của đài CBS (Columbia Broadcasting System, Hoa Kỳ), [[Trần Lệ Xuân]] tố cáo các lãnh tụ Phật giáo đang mưu toan lật đổ Chính phủ và tự thiêu chỉ là việc ''"nướng thịt sư"'' (barbecue a bonze).<ref>Chính đạo, 2000, tr 312</ref>
 
Ngày 3 tháng 8 năm 1963, khi phát biểu tại lễ mãn khóa huấn luyện bán quân sự của Đoàn Thanh Nữ Cộng Hòa, Trần Lệ Xuân lên án những vụ tranh đấu về Tôn giáo. Lời lẽ của bà Nhu được cha bà là [[Trần Văn Chương]], đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ, gọi là "thiếu lễ độ" đối với Phật giáo.<ref>Đoàn Thêm, tr 357</ref> Mấy hôm sau, bà Nhu bằng giọng gay gắt và chế giễu cho rằng dù bà có thiếu lễ độ đối với Phật giáo chăng nữa, thì có lúc cần phải thiếu lễ độ<ref name="chh"/>
 
Những lời phát biểu của [[Trần Lệ Xuân]] không những làm cho mối quan hệ giữa Chính phủ Ngô Đình Diệm với tín đồ Phật giáo càng thêm xấu đi, mà còn làm cho cả những người dân bình thường cũng bất bình với chế độ. Sau những lời phát biểu của Trần Lệ Xuân, liên tiếp xảy ra nhiều cuộc phản đối Chính phủ, trong đó quan trọng nhất là các vụ tư thiêu của các tăng ni Phật giáo.
 
Ngày [[4 tháng 8]] năm 1963, tại Phan Thiết (Bình Thuận), Đại đức Thích Nguyên Hương, thế danh là Huỳnh Văn Lễ, tự thiêu trước dinh Tỉnh trưởng.
 
Ngày 13 tháng 8 tại Huế trước chùa Phước Duyên, quận Hương Trà, Đại đức Thích Thanh Tuệ tự thiêu. Dân chúng, sinh viên Phật tử biểu tình ở khắp mọi đường phố ở Huế, ở các quận.<ref name="cdbdl"/>
 
Sau đó, ngày [[15 tháng 8]] năm 1963, Ni sư Thích Nữ Diệu Quang, thế danh là Nguyễn Thị Thu, tự thiêu tại [[Ninh Hòa]] ([[Khánh Hòa]]).
 
Ngày [[16 tháng 8]] năm 1963, Ủy ban Liên phái Bảo vệ Phật giáo đã gửi một điện tín cho Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc và cho các tổ chức Phật giáo Ấn Độ, Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Campuchia, Singapore v.v.. lên tiếng tố cáo Chính quyền và xin cứu nguy.<ref name="cvd">Thích Đức Nhuận, 1963. Chương Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam chống Chính thể độc tài gia đình trị Ngô Đình Diệm</ref>. Cũng trong ngày này Thượng tọa Thích Tiêu Diêu, thế danh Đoàn Mễ, tự thiêu ở chùa Từ Đàm, thành phố Huế.
 
Dù đã cố gắng đối thoại với các lãnh đạo Phật giáo và ra một số văn bản nhằm giải quyết những bức xúc của Phật giáo nhưng vẫn không ổn định nổi tình hình. Cuối cùng chính phủ Ngô Đình Diệm quyết định sử dụng những biện pháp cứng rắn để chấm dứt phong trào đấu tranh của Phật giáo.<ref name="bgls">Theo Hồi ký Bên Giòng Lịch sử 1940 - 1965 của Linh mục Cao Văn Luận: Sau khi bị giải nhiệm chức Viện trưởng Viện Đại học Huế, Linh mục vào Sài Gòn và đến gặp Giám mục Khâm sứ Tòa thánh La Mã tại Việt Nam. Ông được Giám mục Khâm sứ Tòa thánh La Mã cho biết có lúc ông Diệm theo lời khuyên của Đức Giáo hoàng, dự tính bãi bỏ những biện pháp cứng rắn đối với Phật giáo. ''"Nhưng sau một phiên họp Hội đồng gia tộc thu hẹp không có bà Nhu, ông Cẩn, chỉ có ba người là ông Diệm, ông Nhu và Giám mục Thục, Tổng thống quyết định dùng biện pháp cứng rắn như đã ban hành ngày ngày 21 tháng 8 năm 1963."''</ref> và Tổng thống Diệm quyết định thiết quân luật trên toàn quốc kể từ 0 giờ sáng 21 tháng 8 năm 1963 với lý do:" có tin Việt Cộng sắp tràn ngập Thủ đô." <ref name="bcpg"/>
 
Rạng sáng 21 tháng 8, tức sau khi thiết quân luật khoảng nửa giờ, Chính phủ ra lệnh tấn công chùa chiền trên toàn quốc, bắt hết các tăng ni lãnh tụ tranh đấu chống Chính phủ. Tại Sài Gòn, Lực lượng Đặc biệt tấn công [[chùa Xá Lợi]] trên đường Bà Huyện Thanh Quan.<ref>Theo hồi ký Việt Nam máu lửa, quê hương tôi của Hoành Linh Đỗ Mậu thì tác giả được cấp dưới là Thiếu tá Nguyễn Thành Long, Chánh sở An ninh Quân đội Sài Gòn – Gia Định báo cáo là đích thân bà Nhu mặc quân phục Thủy quân Lục chiến, đi xe Mercedes đến trước cổng Chùa Xá Lợi để chỉ huy cuộc tấn công chùa này.</ref>. Đa số các lãnh tụ Phật giáo bị bắt, Hòa thượng Hội chủ Thích Tịnh Khiết bị xô ngã,<ref name="bcpg"/> Thượng tọa Thích Trí Quang cũng bị bắt, nhưng sau đó ông trốn được vào Tòa đại sứ Hoa Kỳ.<ref>Theo lời Thượng tọa Thích Trí Quang, khi chùa Xá Lợi bị tấn công, ông bị bắt cùng với một số tăng ni và bị đưa về đồn Rạch Cát. (Trước 1975, Rạch Cát thuộc quận Bình Chánh, nay thuộc quận Bình Tân, [[Thành phố Hồ Chí Minh]].) Khi các tu sĩ Nam tông được thả ra, Thích Trí Quang thay áo một tu sĩ Nam tông, đến chùa Pháp Quang (chùa Nam tông) và thừa cơ hội trốn vào Tòa Đại sứ Hoa Kỳ lúc đó còn ở trên đường Hàm Nghi. (Theo Thích Trí Quang, "Từ Rạch Cát tới Tòa Đại sứ"..</ref> Sau đó, Hòa thượng Hội chủ Thích Tịnh Khiết được thả nhưng những người dưới quyền ông vẫn bị giam giữ.
 
Sáng ngày 21 tháng 8, Tổng thống Ngô Đình Diệm triệu tập nội các và báo tin là quân luật đã được thiết lập trên toàn lãnh thổ vì Cộng quân đã xâm nhập vào các châu thành Thủ đô Sài Gòn. Ông cũng cho các vị Bộ trưởng hay về việc đánh chiếm các chùa và bắt giữ "bọn tăng ni làm loạn".
 
Sau vụ tấn công chùa, tình hình càng thêm rối loạn. Trần Văn Chương đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ tuyên bố từ chức. Bà Trần Văn Chương nhũ danh là Thân Thị Nam Trân cũng từ chức quan sát Việt Nam tại Liên Hiệp Quốc.
 
Ngày 22 tháng 8 năm 1963, Ngoại trưởng [[Vũ Văn Mẫu]] cạo đầu từ chức và thành lập phong trào Trí thức chống Độc tài.
 
Tối ngày 23 tháng 8 năm 1963, Trung tướng [[Trần Văn Đôn]] cho mời Trung tá [[Lucien Conein]], nhân viên CIA, đến gặp tại Bộ Tổng tham mưu để thanh minh rằng quân đội không tham gia vào việc đánh phá các chùa mà chính là Cảnh sát Đặc biệt của Chính phủ. Khi Conein hỏi ''"Các tướng lãnh Việt Nam có ý định đảo chánh không?"'', thì tướng Đôn dè dặt trả lời ''"sẽ nói chuyện sau"''.<ref>Trần Văn Đôn, 1989, tr. 173.</ref> Từ đó, Conein thường liên lạc và dò hỏi các tướng lãnh Việt Nam.
 
Ngày 25 tháng 8 năm 1963, ba trăm sinh viên học sinh tổ chức biểu tình tại Công trường Diên Hồng phía trước chợ Bến Thành trong lúc đang có lệnh giới nghiêm. Các Trung đội Cảnh sát Dã chiến gần đó được tin liền kéo tới đàn áp. Cảnh sát bắn cả vào đám biểu tình. Nữ sinh Quách Thị Trang trúng đạn tử thương. Khoảng 200 người bị bắt giữ. Ngay chiều hôm đó Chính quyền Đô thành ra thông cáo rằng các lực lượng an ninh đã được lệnh nổ súng vào bất cứ đám đông nào tụ họp ngoài công lộ mà không xin phép trước.
 
Ngày 7 tháng 9 năm 1963, học sinh các trường Trung học Công lập Gia Long, Trưng Vương và Võ Trường Toản tổ chức mít tinh bãi khóa ngay tại sân trường của họ.
 
Ngày 5 tháng 10 năm 1963, trước chợ Bến Thành, Đại đức Thích Quảng Hương, thế danh Nguyễn Ngọc Kỳ, tự thiêu để phản đối chính sách kỳ thị tôn giáo của chính phủ Diệm.<ref>Thích Đức Nhuận, 1963. Chương Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam chống Chính thể độc tài gia đình trị Ngô Đình Diệm: Đại đức Quảng Hương, thế danh Nguyễn Ngọc Kỳ, sinh năm 1926 tại Phú Yên, xuất gia năm 1943, thụ đại giới năm 1949, và năm 1950 theo học tại viện Phật học Hải Đức (Nha Trang). Năm 1959, Đại đức được Giáo hội Phật giáo Trung phần cử làm Giảng sư tại Đà Lạt vào năm 1961, Tỉnh hội Phật giáo Ban Mê Thuột thỉnh Đại đức giữ chức trụ trì kiêm Giảng sư tại đây cho tới ngày Đại đức vào Sài Gòn tự châm lửa thiêu thân tại chợ Bến Thành, để lại một huyết thư cáo giác Tổng thống Ngô Đình Diệm kỳ thị tôn giáo.</ref>
 
10 sáng ngày 10 tháng 9 năm 1963, Thiền sư Thiện Mỹ châm lửa tự thiêu trước Nhà thờ Đức Bà tại Sài Gòn.<ref>Thích Đức Nhuận, 1963. Chương Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam chống Chính thể độc tài gia đình trị Ngô Đình Diệm: Đại đức Thích Thiện Mỹ, thế danh Hoàng Miều, sinh năm 1940, tại Bình Định, xuất gia từ thuở nhỏ, thụ Sa di năm 1956 và thụ đại giới Tỳ khưu năm 1960. Đại đức vào Sài Gòn khoảng giữa năm 1963 và cư trú tại chùa Vạn Thọ. Đại đức định tự thiêu tại chùa Ấn Quang để phản đối nhà Ngô "Kỳ thị tôn giáo", nhưng cảnh sát mật vụ ngày đêm canh gác cẩn mật, nên phải dời đến ngày ngày 27 tháng 10 năm 1963 mới thực hiện được ý nguyện tự thiêu tại trước nhà thờ Đức Bà.</ref>
 
===Mâu thuẫn với chính phủ Hoa Kỳ ===
[[Tập tin: LBJ nhu.jpg|phải|nhỏ|250px|Cố vấn Ngô Đình Nhu tiếp kiến phó tổng thống Mỹ tại dinh Gia Long năm 1961]]
Một số thành viên trong chính phủ Hoa Kỳ cho rằng chính phủ Ngô Đình Diệm tham nhũng, đàn áp đối lập, không chống cộng hữu hiệu. Một điều quan trọng hơn cả đối với người Mỹ là Ngô Đình Diệm có thái độ dè chừng, giữ khoảng cách với chính người Mỹ, cùng với việc Diệm ngày càng trở nên độc đoán, bảo thủ, khó tiếp cận và khó thuyết phục trong khi mục tiêu chống Cộng đang ngày càng gặp nhiều khó khăn đã khiến cho quan hệ giữa CIA và các cơ sở khác của Mỹ với anh em Ngô Đình Diệm ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Và người Mỹ một lần nữa lại nghĩ đến nước cờ "thay ngựa giữa dòng" đối với Ngô Đình Diệm.<ref>[http://antg.cand.com.vn/vi-VN/hosomat/2009/4/69198.cand Hồ sơ mới giải mật: CIA và nhà họ Ngô (kỳ 3)], Báo Công an Nhân dân, Chuyên đề An ninh Thế giới và Văn nghệ Công an</ref>
 
Trong một cuộc tiếp kiến Đại sứ Frederick Nolting, khi Nolting đề nghị để cho Hoa Kỳ chia sẻ những quyết định về Chính trị, Quân sự và Kinh tế, Tổng thống Diệm trả lời rằng "chúng tôi không muốn trở thành một xứ bảo hộ của Hoa Kỳ".<ref>Richard Reeves, 1993,</ref>
 
Có nguồn cho rằng từ năm 1961, Hoa Kỳ muốn thành lập căn cứ Không quân và Hải quân tại Cam Ranh, nhưng Tổng thống Ngô Đình Diệm không chấp thuận.<ref>Nguyễn Trân, 1992, tr. 478.</ref>
 
Tác giả Chính Đạo cho rằng từ tháng 8 năm 1962, [[Joseph A. Mendenhall]], Cố vấn chính trị Tòa Đại sứ Hoa Kỳ tại Sài Gòn, đã đề nghị loại bỏ Tổng thống Diệm, vợ chồng Ngô Đình Nhu và những người trong gia đình ông Diệm, bằng một số nhân vật khác, vì Tổng thống Ngô Đình Diệm không chịu thay chủ trương chính sách như người Mỹ muốn.<ref name="cd">Chính Đạo, 1997, tr 256, 257</ref>
 
Có tin rằng Chính phủ Ngô Đình Diệm đã bí mật liên lạc để tìm cách thỏa hiệp với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cụ thể là tháng 2 năm 1963, Ngô Đình Nhu mượn cớ đi săn cọp, đã bí mật gặp tại [[Bình Tuy]] một cán bộ cộng sản cao cấp là [[Phạm Hùng]]<ref>Trần Văn Đôn, 1989, tr. 183, 184</ref><ref>Hoành Linh Đỗ Mậu, 1993. Chương TỪ ĐỒNG MINH VỚI MỸ ĐẾN THỎA HIỆP VỚI CỘNG</ref> và có thể cả tướng [[Trần Độ]]<ref>Vĩnh Phúc, 1998, tr 337</ref>. Chính phủ Hoa Kỳ khá bận tâm với nguồn tin này.
 
Tổng thống Kennedy lo ngại tình hình Việt Nam ảnh hưởng xấu đến cuộc tái tranh cử của ông vào năm 1964. Do đó Kennedy muốn tìm một giải pháp mới, nhằm thay đổi tình hình tại Việt Nam theo chiều hướng có lợi cuộc tái tranh cử của mình.
 
Trong cuộc họp báo ngày 22 tháng 5 về Việt Nam, Tổng thống Kennedy đã có những lời lẽ chỉ trích Chính phủ ông Diệm, và một câu nói của ông như một lời giận dỗi: Mỹ sẽ rút hết quân đội và chấm dứt viện trợ cho Việt Nam bất cứ lúc nào Chính phủ Việt Nam yêu cầu. Trả lời báo chí, ông ngụ ý là "Việt Nam muốn chiến thắng Cộng sản, cần phải có những thay đổi chính trị sâu rộng, từ căn bản".<ref name="cdbdl">Cao Văn Luận, 1974. Chương Chế độ bị dư luận và Chính quyền Mỹ chống đối.</ref>
 
Ngày 23 tháng 5 năm 1963, (sau biến cố Phật giáo ở Huế), người đứng đầu Nhóm nghiên cứu Việt Nam thuộc Tòa Đại sứ Hoa Kỳ, Ben Wood, đưa ra một kế hoạch về các cách thay đổi chính phủ Diệm.
 
Ngày 27 tháng 6 năm 1963, Tổng thống Kennedy công bố quyết định thay đổi Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam. (Thay đổi Đại sứ trong lúc tình hình căng thẳng là dấu hiệu thay đổi Chính sách).<ref name="cd"/>
 
Ngày 22 tháng 8 năm 1963, tân Đại sứ [[Henry Cabot Lodge, Jr.|Henry Cabot Lodge]] đến Sài Gòn.
 
Từ sau biến cố Phật giáo ở Huế (tháng 5-1963) và sau vụ chính phủ Diệm ra lệnh tấn công các chùa (tháng 8-1963). Dư luận Hoa Kỳ cho rằng Tổng thống Diệm chủ trương độc tài gia đình trị, càng ngày càng mất lòng dân, càng ngày càng kém hữu hiệu trong việc điều hành đất nước và chống lại du kích Cộng sản.<ref name="cd"/>
 
Ngày 24 tháng 8 năm 1963, Henry Cabot Lodge, người vừa sang Sài Gòn làm Đại sứ nhận được chỉ thị từ Washington yêu cầu Tổng thống Ngô Đình Diệm cách chức Cố vấn Ngô Đình Nhu và cảnh báo Tổng thống Diệm rằng, nếu ông ta từ chối, Hoa Kỳ sẽ phải "''đối diện với khả năng chính bản thân ông Diệm không thể được bảo toàn''".<ref name="Kissingger"/> Trong ngày 24 tháng 8 năm 1963, Lodge gởi về Washington DC một điện văn báo cáo rằng ông Nhu là người ra lệnh tấn công chùa và nói về dự tính đảo chính của một số tướng lãnh. Cũng trong ngày 24 tháng 8 năm 1963, Thứ trưởng Ngoại giao George Ball, xử lý thường vụ Ngoại trưởng, cùng Harriman (Thứ trưởng Ngoại giao), Hilsman (Phụ tá Ngoại trưởng), Forrestal (Phụ tá Tổng thống) đồng soạn và ký tên mật điện 243 gởi cho Tòa đại sứ Hoa Kỳ ở Sài Gòn (sau khi được Tổng thống Kennedy và Ngoại trưởng Rusk đồng ý). Nội dung đoạn cuối điện văn được dịch như sau:
{{cquote|
''Chính phủ Hoa Kỳ không thể dung dưỡng tình trạng mà quyền hành lại nằm trong tay ông Nhu. Ông Diệm phải loại bỏ ông Nhu và các thuộc hạ của ông để thay vào đó bằng quân đội tinh nhuệ và các chính trị gia có tư cách.''
 
''Nếu ông (tức Đại sứ Lodge) cố gắng hết sức, nhưng ông Diệm vẫn ngoan cố và từ chối thì chúng ta phải đối diện với một điều có thể xảy ra, là ngay cả bản thân ông Diệm cũng không thể được bảo toàn (Diem himself cannot be preserved).''|||Điện văn<ref name="Kissingger">Henry Kissingger, Ending the Vietnam War, Simon & Schuster, 2003, trang 35, trích: BẢN DỊCH ĐIỆN VĂN SỐ 243 NGÀY ngày 24 tháng 8 năm 1963
"Bộ Ngoại giao gởi Tòa Đại Sứ Mỹ tại Sài Gòn để thi hành ngay lập tức.
Tối Mật. Không được phép phổ biến.
Chỉ đích thân Đại Sứ Lodge mới được phép đọc mà thôi. Đối với CINPAC/POLAD thì chỉ Đô Đốc Felt được phép đọc mà thôi.
Theo CAS Sài Gòn 0265 báo cáo về quan điểm của Tướng Đôn; Saigon 320, Saigon 316, Saigon 329. [Các con số là những ký hiệu mật mã.]
Bây giờ thì rõ là hoặc quân đội đề nghị lệnh thiết quân luật hoặc ông Nhu đã lừa họ. Ông Nhu đã lợi dụng tình trạng đó để tấn công chùa chiền bằng cảnh sát và Lực lượng Đặc biệt của Đại tá [[Lê Quang Tung]] trung thành với ông ta, làm cho nhân dân Việt Nam và thế giới ngỡ lầm rằng quân đội làm. Hơn nữa, cũng thật quá rõ là ông Nhu đã âm mưu sắp đặt ông ta vào vị trí chỉ huy.
Chính phủ Hoa Kỳ không thể dung dưỡng tình trạng mà quyền hành lại nằm trong tay ông Nhu. Ông Diệm phải loại bỏ ông Nhu và các thuộc hạ của ông để thay vào đó bằng quân đội tinh nhuệ và các chính trị gia có tư cách.
Nếu ông [tức Đại Sứ Lodge] cố gắng hết sức, nhưng ông Diệm vẫn ngoan cố và từ chối thì chúng ta phải đối mặt với một điều có thể xảy ra, là ngay cả bản thân ông Diệm cũng không thể được bảo toàn (Diem himself cannot be preserved).
Ký tên: Hilsman, Forrestal, Ball, W.Everell Hariman ".
</ref>
}}
 
Ngày 25 tháng 8 trong chương trình phát thanh của Đài tiếng nói Hoa Kỳ, Tổng thống Kennedy họp báo tuyên bố rằng: nếu muốn công cuộc ngăn chặn Cộng sản tại Việt Nam hữu hiệu thì cần phải thay đổi chính sách, thay đổi hệ thống nhân sự lành đạo tại Sài Gòn. Cũng khoảng thời gian này, Ngô Đình Nhu họp báo tại Los Angeles tuyên bố rằng Mỹ đang dự định tổ chức một cuộc đảo chính lật đổ Chế độ Ngô Đình Diệm. Ông tố cáo rằng ''"hiện thời ở Việt Nam bất cứ một cuộc đảo chánh nào cũng không thể thành công được trừ khi được Mỹ xúi giục và hậu thuẫn"''.<ref name="chh">Cao Văn Luận, 1974, chương Cơn hấp hối của chế độ</ref>
 
Ngày 29 tháng 9 năm 1963, Bộ trưởng Quốc phòng [[Robert McNamara]] cùng tướng [[Maxwell Taylor]] qua Sài Gòn gặp Tổng thống Diệm. McNamara nói với Tổng thống Diệm rằng việc đàn áp Phật giáo gây trở ngại cho nỗ lực chống Cộng và phàn nàn về những tuyên bố của bà Ngô Đình Nhu nhưng Tổng thống Diệm né tránh các vấn đề do McNamara đưa ra.
 
==Diễn biến==
[[Tập tin: Nhà thờ Cha Tam.jpg|trái|nhỏ|200px|Nhà thờ Cha Tam, nơi hai anh em Ngô Đình Diệm - Ngô Đình Nhu trú ẩn trước khi bị hạ sát.]]
 
Từ tháng 7 năm 1963 đã có những tin đồn về việc sắp xảy ra đảo chính. Các tướng [[Trần Văn Đôn]], [[Lê Văn Kim]] và [[Dương Văn Minh]] có ý định đảo chính để chấm dứt khủng hoảng, lật đổ Chính phủ bị nhiều người xem là độc tài, gia đình trị. Theo báo cáo của CIA, đồng thời có ít nhất mười nhóm âm mưu đảo chính cùng chung mục đích kể trên của các tướng tá trẻ. Chính các nhóm này gây áp lực khiến các tướng lĩnh cấp cao phải quyết định hành động để ổn định tình hình, ngăn ngừa xảy ra những cuộc đảo chính của các nhóm khác có thể đưa miền Nam vào khủng hoảng trầm trọng hơn.<ref name="nguyenlang2">[http://www.quangduc.com/lichsu/17vnpgsuluan3-40.html Việt Nam Phật giáo sử luận, tập 3, chương 40, Chính quyền Ngô Đình Diệm sụp đổ, Nguyễn Lang, Nguồn: www.quangduc.com]</ref>
 
Để đối phó, Chính quyền Việt Nam Cộng hòa ra lệnh thuyên chuyển các tướng lãnh Tư lệnh các Vùng Chiến Thuật. Tướng [[Tôn Thất Đính]] từ Vùng II chuyển về Vùng III. Tướng Huỳnh Văn Cao được đưa về Vùng IV. Tướng Nguyễn Khánh được đưa ra Vùng II, tướng [[Đỗ Cao Trí]] được đưa ra Vùng I. Những tướng bị nghi ngờ thì được triệu về Sài Gòn giữ những chức vụ không có quân trong tay. Tướng [[Trần Văn Đôn]] làm cố vấn quân sự cho Phủ Tổng thống. Hai lực lượng hùng hậu nhất mà chính quyền tin cậy là Lực lượng Đặc biệt do Đại tá [[Lê Quang Tung]] làm Tư lệnh và Lữ đoàn Liên minh Phòng vệ Phủ Tổng thống do Trung tá Nguyễn Ngọc Khôi làm Tư lệnh, được bố phòng chặt chẽ nhằm sẵn sàng đối phó <ref name="nguyenlang2" />.
 
Ngày 23/8/1963 tướng [[Lê Văn Kim]] cho Rufus Phillips, Giám đốc Ủy ban Hoa Kỳ về Phát triển Nông thôn, biết có 1426 tu sĩ Phật giáo bị bắt. Tất cả chất nổ và vũ khí tìm thấy trong các chùa là được gài vào. Dân chúng tin rằng Quân lực Việt Nam Cộng hòa đang giữ trách nhiệm đàn áp Phật tử và đang chuyển dư luận sang chống đối quân đội trong khi quân đội chỉ hành động như con rối trong tay Cố vấn Ngô Đình Nhu, người đã lừa gạt quân đội trong việc ban hành thiết quân luật. Các lãnh đạo quân đội như tướng [[Tôn Thất Đính]] và [[Trần Văn Đôn]], không biết gì về các kế hoạch tấn công chùa Xá Lợi và các chùa khác. Chiến dịch đó thực hiện bởi Lực lượng Đặc biệt của Đại tá [[Lê Quang Tung]] và Cảnh sát Dã chiến theo lệnh bí mật của ông Nhu. Ngô Đình Nhu hiện nắm quyền kiểm soát, và tướng Đôn đang nhận lệnh trực tiếp từ ông ta. Nếu tình hình này không sửa chữa và nếu dân chúng không được biết sự thật, quân đội sẽ bị tê liệt một cách nghiêm trọng trong cuộc chiến chống Cộng.<ref>[http://history.state.gov/historicaldocuments/frus1961-63v03/d274 Foreign Relations of the United States, 1961–1963, Volume III, Vietnam, January–August 1963, Document 274, Telegram From the Embassy in Vietnam to the Department of State, Saigon, ngày 24 tháng 8 năm 1963, 6 p.m]</ref>
 
=== Chuẩn bị ===
Bùi Diễm (sau năm 1963 là Đại sứ Việt Nam Cộng hòa tại Hoa Kỳ) đã viết trong hồi ký của mình rằng: tướng Lê Văn Kim đã yêu cầu hỗ trợ nhằm thực hiện điều mà chính phủ Hoa Kỳ muốn làm với chính quyền của Ngô Đình Diệm (tức gạt bỏ chính quyền của Ngô Đình Diệm).<ref>B. Diễm and D. Chanoff, ''In the Jaws of History'', page 100, Indiana University Press (ngày 22 tháng 6 năm 1999)</ref> Diễm đã liên lạc với cả đại sứ và các nhà báo thạo tin của Hoa Kỳ ở miền Nam Việt Nam, như [[David Halberstam]] (New York Times), [[Neil Sheehan]] (United Press International) và [[Malcolm Browne]] (Associated Press).<ref>B. Diễm and D. Chanoff, ''In the Jaws of History'', page 101, Indiana University Press (ngày 22 tháng 6 năm 1999)</ref>
 
[[Henry Cabot Lodge, Jr.]] đại sứ Hoa Kỳ tại [[Việt Nam Cộng hòa]] sau khi biết về âm mưu đảo chính, được lên kế hoạch bởi các tướng lĩnh của Quân lực Việt Nam Cộng hòa do tướng [[Dương Văn Minh]] cầm đầu, đã báo cáo cho Tổng thống Mỹ xin ý kiến. Biên bản cuộc họp ngày 29/10/1963 giữa Tổng thống Mỹ và các cố vấn cho thấy Tổng thống Mỹ sau khi họp với 15 cố vấn ngoại giao cao cấp và chuyên gia an ninh quốc gia không đưa ra được ý kiến thống nhất về vấn đề này mà để cho đại sứ Mỹ [[Henry Cabot Lodge, Jr.]] tùy cơ ứng biến<ref name="buicuong">[http://phapluattp.vn/20091214094152329p0c1112/su-that-ve-dao-chinh-nam-1963.htm Sự thật về đảo chính năm 1963], BÙI CƯỜNG, Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM, trích "Lúc 4 giờ 20 phút chiều ngày ngày 29 tháng 10 năm 1963 tại Nhà Trắng, Tổng thống Kennedy triệu tập một cuộc họp đặc biệt gồm 15 vị cố vấn ngoại giao cao cấp và chuyên gia an ninh quốc gia. Số phận của Ngô Đình Diệm được định đoạt tại cuộc họp này. '''Biên bản tài liệu ghi âm cho thấy ý kiến đối với cuộc đảo chính sẽ tiến hành của các đại biểu dự cuộc họp là bất nhất. Nhưng thật lạ lùng là trong cuộc họp chẳng ai yêu cầu bỏ phiếu biểu quyết và cũng chẳng ai thảo luận một cách hệ thống về hậu quả do cuộc đảo chính có thể mang lại.'''<br/>'''Ngay cả Tổng thống Kennedy cũng không chủ động nghe ý kiến của người phản đối, chỉ buông xuôi bằng câu "Thôi cứ để Lodge và các cộng sự của ông ta tùy cơ ứng biến, tới khi đó mọi việc sẽ rõ!"'''."</ref><ref>[http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB101/vn19.pdf Memorandum of Conference with the President, ngày 29 tháng 10 năm 1963, 4:20 PM, Source: JFKL: JFKP: National Security File, Meetings & Memoranda series, box 317, folder: Meetings on Vietnam, 10/29/63]</ref>. Tại Washington, Ngoại trưởng Dean Rusk truyền đạt quyết định đến Đại sứ Lodge ở Sài Gòn. Lodge báo tin cho nhân viên CIA Lucien Conein.<ref name="tenthousand"/>
 
[[Lucien Conein]] đặc vụ của [[CIA]] trở thành đầu mối liên lạc giữa Đại sứ quán Hoa Kỳ với các tướng lĩnh đảo chính, do Trần Văn Đôn đứng đầu.<ref>B. Diễm and D. Chanoff, In the Jaws of History, page 102,, Indiana University Press (ngày 22 tháng 6 năm 1999)</ref> Ngày 3 tháng 10 năm 1963, Conein gặp tướng Minh là người nói cho ông biết ý định đảo chính và yêu cầu người Mỹ hỗ trợ nếu nó thành công.<ref>[http://www.historynet.com/the-assassination-of-ngo-dinh-diem.htm The Assassination of Ngo Dinh Diem], Peter Kross, The HistoryNet.com, October 2004, trích: "''On October 3, however, Conein made contact with General Minh, who told him that a new coup was in the offing and asked for American support if it succeeded. In their discussion Minh revealed that the plan included the assassinations of both Diem and Nhu.''"</ref> Trong phim tài liệu Việt Nam: Cuộc chiến 10.000 ngày của đạo diễn Michael Maclear, nhân viên CIA Lucien Conein kể lại rằng khi được thông báo về ý định đảo chính ông ta nói: "''Lệnh mà tôi nhận là thế này: Tôi phải cho tướng Minh biết rằng Chính phủ Hoa Kỳ sẽ không cản trở cuộc đảo chính của họ, và tôi đã truyền đạt điều này.''".<ref name="tenthousand">Vietnam: The Ten Thousand Day War, Episode 5: Assassination, Michael Maclear, CBC Television, 1980</ref> Sau đó Conein bí mật gặp tướng [[Trần Văn Đôn]] để nói với ông này rằng Hoa Kỳ phản đối bất cứ hành động ám sát nào.<ref name="historynet">[http://www.historynet.com/the-assassination-of-ngo-dinh-diem.htm The Assassination of Ngo Dinh Diem], Peter Kross, The HistoryNet.com, October 2004, trích: "''In Saigon, Conein met secretly with General Don, one of the coup plotters, telling him that the United States was opposed to any assassinations. The general responded, All right, you don't like it, we won't talk about it anymore.''"</ref> Tướng Đôn trả lời "''Được rồi, nếu anh không thích điều đó chúng ta sẽ không nói về nó nữa.''".<ref name="historynet"/>
 
Chuẩn bị cho cuộc đảo chính các tướng lĩnh tổ chức đảo chính đưa một số đơn vị quân đội trung thành với Chính phủ Ngô Đình Diệm đi hành quân ở những vùng xa Sài Gòn để các đơn vị này không thể ứng cứu khi đảo chính xảy ra. Ngày 29 tháng 10, để vô hiệu hóa Lực lượng Đặc biệt (lực lượng thiện chiến và trung thành với chế độ), tướng Tôn Thất Đính với tư cách Tư lệnh Quân đoàn III (và cũng là Tổng trấn Sài Gòn - Gia Định) ra lệnh cho các đơn vị thuộc lực lượng này di chuyển ra khỏi Sài Gòn, truy quét cộng sản ở vùng Hố Bò, [[Củ Chi]]. Sáng ngày 31 tháng 10 năm 1963, tướng Tôn Thất Đính hạ lệnh cấm trại toàn thể quân đoàn Vùng III Chiến thuật và cử Đại tá [[Nguyễn Hữu Có]] đem một đơn vị tới Bắc Mỹ Thuận tịch thu hết tất cả tàu bè để cản đường về thủ đô của bất cứ đơn vị nào của Quân đoàn IV và Vùng 4 Chiến thuật. Chiều 31 tháng 10 năm 1963, Đại tá Nguyễn Văn Thiệu Tư lệnh Sư đoàn 5 đã dẫn 2 Trung đoàn dưới quyền cùng 1 Tiểu đoàn Pháo binh và 1 Chi đoàn Thiết giáp mượn cớ đi hành quân ở Phước Tuy nhưng lại dừng chân ở ngã ba xa lộ Biên Hòa và QL15 đi Vũng Tàu.
 
Như vậy các tướng lãnh đã chặn ba nẻo chính có thể tiến quân về thủ đô: con đường từ Lục tỉnh về thì do Đại tá Nguyễn Hữu Có án ngữ tại Phú Lâm. Con đường miền Tây có Thiếu tướng [[Mai Hữu Xuân]] với lực lượng của Trung tâm Huấn luyện Quang Trung án ngữ. Con đường từ miền Bắc có Đại tá [[Vĩnh Lộc]] với Chiến đoàn Vạn Kiếp án ngữ.
 
=== Khởi động ===
Sáng ngày [[1 tháng 11]] năm 1963, được lệnh của các tướng lĩnh chỉ huy đảo chính loại bỏ [[Hồ Tấn Quyền]] khỏi vai trò chỉ huy Binh chủng Hải quân, Thiếu tá Trương Ngọc Lực, Chỉ huy trưởng Vùng III Sông ngòi (dư luận đánh giá là một người hiếu sát) và Đại úy Nguyễn Kim Hương Giang, Chỉ huy trưởng Giang đoàn 24 Xung phong, kiêm Chỉ huy trưởng Đoàn Giang vận đã lừa Hồ Tấn Quyền ra Thủ Đức và hạ sát ông tại rừng cao su. Cũng trong sáng ngày 1 tháng 11 Trung tướng [[Trần Văn Đôn]] triệu tập các cấp chỉ huy của một các đơn vị quân đội đồn trú tại Sài Gòn và các vùng phụ cận mà ông nghi ngờ trung thành với Tổng thống Ngô Đình Diệm về cầm chân ở Bộ Tổng tham mưu. (khi Trung tá Nguyễn Ngọc Khôi, Tư lệnh Lữ đoàn Phòng vệ Phủ Tổng thống đến họp ở Bộ Tổng tham mưu thì ông bị còng tay với nhiều sĩ quan cao cấp khác<ref name="tnvq"/> như Trung tá [[Nguyễn Văn Thiện]], Chỉ huy trưởng Binh chủng Thiết giáp và Đại tá [[Trần Văn Trung]], Tùy viên Quân sự ở Pháp mới về nước...)
 
Lúc 1h30 trưa ngày [[1 tháng 11]] năm 1963, điệp viên CIA Lucien Emile Conein<ref>Lucien Emile Conein (1919-3/6/61998) sinh năm 1919 tại Paris, 5 tuổi sang Hoa Kỳ sống tại Kansas City Tiểu bang Kansas, nhưng vẫn giữ quốc tịch Pháp. Từ năm 1943 là điệp viên của OSS (tiền thân của CIA) với cấp bậc Trung úy, hoạt động chống Đức Quốc xã trong Đệ nhị Thế chiến. Từ năm 1954 đến 1956 ông đến Việt Nam hoạt động trong toán Đặc nhiệm dưới quyền của Đại tá Edward Lansdale. Năm 1962, Conein được CIA đưa trở lại Sài Gòn trên danh nghĩa làm Cố vấn cho Bộ Nội vụ, nhưng thực tế Lucien Conein là có nhiệm vụ móc nối với các tướng lĩnh Việt Nam mà ông đã có dịp quen biết khi phục vụ dưới quyền của Đại tá Lansdale, để chuẩn bị tổ chức đảo chính Tổng thống Ngô Đình Diệm.</ref> vào bộ Tổng Tham mưu, mang theo một máy truyền tin đặc biệt để liên lạc với Tòa Đại sứ Mỹ và một bao tiền là ba triệu bạc Việt Nam<ref>Trần Văn Đôn, 1989, tr 211</ref> để hỗ trợ cho việc thực hiện đảo chính với lời hứa rằng Hoa Kỳ sẽ không làm bất cứ điều gì để bảo vệ Ngô Đình Diệm.<ref>{{chú thích web|url=http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/VNngo.htm|title=Ngo Dinh Diem biography|publisher=Spartacus.schoolnet.co.uk |accessdate=ngày 26 tháng 10 năm 2012}}</ref>. Theo Việt Nam nhân chứng của Trần Văn Đôn thì số tiền này được chia cho [[Dương Văn Minh]], [[Lê Văn Kim]], [[Tôn Thất Đính]], [[Nguyễn Hữu Có]], [[Đỗ Cao Trí]], [[Nguyễn Khánh]], [[Trần Ngọc Tám]] và [[Lê Nguyên Khang]]. Ngay sau đó, tướng Dương Văn Minh đề nghị tất cả tướng lãnh tham dự vào cuộc đảo chính. Hầu hết các tướng lĩnh đều hưởng ứng trừ đại tá [[Cao Văn Viên]]<ref>Hoành Linh Đỗ Mậu, 1993. ''Khi được đề nghị tham gia đảo chính, ông Viên nói: "Tôi là một quân nhân kỷ luật, tôi không làm chính trị, tôi chỉ biết tuân lệnh Tổng thống Diệm"''.</ref>, Chỉ huy trưởng Lữ đoàn Dù và Đại tá [[Lê Quang Tung]], Tư lệnh Lực lượng Đặc biệt và Đại tá [[Huỳnh Hữu Hiền]], Tư lệnh Không quân<ref>Theo cuốn Làm thế nào để giết một Tổng thống thì: Đại tá Huỳnh Hữu Hiển cho biết ông luôn trung thành với Chế độ Ngô Đình Diệm vì theo ông, Tổng thống Ngô Đình Diệm do dân cử và Chính phủ Diệm hợp pháp hợp hiến, ông chống lại việc lật đổ Chính phủ.</ref> là phản đối. Các ông bị bắt ngay sau đó và bị Đại úy Nguyễn Văn Nhung sĩ quan tùy viên của tướng Dương Văn Minh đưa sang tạm giam trong phòng "cô lập các sĩ quan chống đối". Đêm đó, Nguyễn Văn Nhung đem Đại tá Tung và em trai là Thiếu tá Lê Quang Triệu, Tham mưu trưởng Lực lượng Đặc biệt ra Nghĩa trang Bắc Việt Tương tế ở sau doanh trại của Bộ Tổng tham mưu và giết chết cả hai anh em.
 
Tại Vùng IV Chiến thuật, tướng Huỳnh Văn Cao lúc đầu nhất định không theo đảo chính. Ông đã cố gắng để liên lạc với Đại tá [[Bùi Dzinh]] Tư lệnh [[Sư đoàn 9 Bộ binh Quân lực Việt Nam Cộng hòa|Sư đoàn 9]] đóng ở Sa Đéc và Đại tá Bùi Đình Đạm Tư lệnh [[Sư đoàn 7 Bộ binh Quân lực Việt Nam Cộng hòa|Sư đoàn 7]] đóng ở Mỹ Tho đem quân về, nhưng Sư đoàn 7 thì bị Đại tá [[Nguyễn Hữu Có]] đem công điện của Trung tướng Đôn về đoạt quyền Tư lệnh của đại tá Đạm. Kế tiếp ông Có đã đem quân Sư đoàn 7 ra chặn ở ngã ba Trung Lương và cho rút hết các chiếc phà Mỹ Thuận để ngăn chặn Sư đoàn 9 vượt sông Tiền Giang.<ref name="tnvq">Nguyễn Hữu Duệ, 2003. Chương TƯỚNG NGUYỄN VĂN QUAN VÀ BIẾN CỐ ngày 1 tháng 11 năm 1963</ref>
 
Lúc 12 giờ 10', tại [[Dinh Gia Long]], khi Tổng thống Ngô Đình Diệm được tin báo về cuộc đảo chính ông và Cố vấn Ngô Đình Nhu di chuyển xuống hầm bí mật đào dưới dinh Gia Long. Hầm này có phòng ngủ, phòng tắm và phòng khách cho Tổng thống và Cố vấn, và có địa đạo dẫn ra ngoài dinh.<ref>Theo Nguyễn Hữu Duệ (2003) Tư lệnh phó kiêm Tham mưu trưởng Lữ đoàn Liên binh Phòng vệ Phủ Tổng thống thì không hề có căn hầm này.</ref> Tại đây ông ra lệnh cho các sĩ quan cận vệ liên lạc với các tướng Trần Thiện Khiêm, Tôn Thất Đính yêu cầu đến ứng cứu.<ref>Theo Hoành Linh Đỗ Mậu (1993) thì tướng Đính đã từ chối rằng: "Tôi đã hết lòng phục vụ cho Cụ, đã cứu Cụ nhiều lần, mà Cụ lại phản bội Quốc gia, phản bội xương máu Quân đội, bây giờ thì hết rồi".</ref>
 
=== Cao điểm ===
Vào 1 giờ 30 chiều ngày 1 tháng 11 năm 1963, [[Mai Hữu Xuân]] chế ngự được đơn vị của Lực lượng Đặc biệt đóng tại Tân Sơn Nhất, đồng thời tướng Xuân cũng đưa tân binh quân dịch ở Trung tâm Huấn luyện Quang Trung về chặn các ngả đường tiến vào Sài Gòn. Trung tá Nguyễn Cao Kỳ nắm quyền Tư lệnh Không quân (Đại tá Huỳnh Hữu Hiền, Tư lệnh Không quân đang bị giam tại Bộ Tổng tham mưu) cho phi cơ phóng pháo bay lượn trên không phận Sài Gòn để uy hiếp các lực lượng chống đảo chính<ref name="ccm"/>. Thiếu tá Nguyễn Bá Liên (cháu của Đại tá [[Đỗ Mậu]], Giám đốc Nha An ninh quân đội), Tham mưu trưởng Lữ đoàn Thủy quân lục chiến ra lệnh cho 2 Tiểu đoàn dưới quyền vờ đi hành quân ở núi Thị Vải, Bà Rịa rồi bất ngờ chuyển hướng về Sài Gòn chiếm Tổng nha Cảnh sát, Bộ Nội vụ, Nha Truyền tin. Quân đảo chính do Đại tá [[Phạm Ngọc Thảo]] sau hai lần tấn công đã chiếm được Đài Phát thanh Sài Gòn. Sau khi chiếm Đài Phát thanh, quân đảo chính thông báo danh sách những tướng lĩnh tham gia đảo chính, hầu hết các tướng lĩnh đều có trong danh sách này ngoại trừ: Tư lệnh các Quân đoàn II, Quân đoàn I và Quân đoàn IV. Quân đảo chính cũng phát lời hiệu triệu đại ý gồm có lời tuyên bố lý do quân đội phải đứng lên lật đổ chế độ, lời kêu gọi ông Diệm đầu hàng, lời hứa sẵn sàng để cho ông Diệm xuất ngoại và lời hiệu triệu quốc dân đồng bào đoàn kết làm hậu thuẫn cho cuộc đảo chính<ref name="ccm"/>. Được sự đồng ý của Tổng thống Ngô Đình Diệm, Lữ đoàn Phòng vệ Phủ Tổng thống cử 1 Đại đội có thiết giáp yểm trợ, để tái chiếm Đài Phát thanh, nhưng nỗ lực này không thành công. Trong thành Cộng Hòa, Lữ đoàn Phòng vệ Tổng thống phủ dùng đại bác và đại liên chống trả <ref>Theo Nguyễn Hữu Duệ (2003), Tư lệnh phó kiêm Tham mưu trưởng Lữ đoàn Liên binh Phòng vệ Phủ Tổng thống, thì tác giả xin Tổng thống cho bỏ thành Cộng Hòa, dồn lực lượng chính là Thiết giáp và 3 Đại đội của Lữ đoàn, kéo lên tấn công thẳng vào Tổng tham mưu nhưng Tổng thống Diệm từ chối vì: "Tổng thống đang liên lạc với các tướng lãnh để cố tránh đổ máu"</ref> cho đến rạng sáng ngày 2 tháng 11 thì lực lượng này buông súng theo lệnh của Tổng thống Diệm, để Đại tá Nguyễn Văn Thiệu đem 1 Trung đội vào tiếp thu.
 
=== Ngô Đình Diệm liên lạc với phe đảo chính và Đại sứ Mỹ ===
Lúc đầu, ông Diệm vẫn hy vọng rằng cuối cùng cuộc phản loạn này cũng kết thúc như cuộc đảo chính bất thành ngày ngày 11 tháng 11 năm 1960. Ông đã chủ động gọi tướng [[Trần Văn Đôn]].<ref name="">Stanley Karnow, 1981</ref> tướng Đôn tuyên bố với Ngô Đình Diệm phe đảo chính hành động để "''đáp lại nguyện vọng của nhân dân''" vì các tướng lĩnh đã đề nghị Ngô Đình Diệm "''cải cách chính sách theo nguyện vọng của nhân dân''" nhiều lần nhưng không được đáp ứng. Ngô Đình Diệm đề nghị đối thoại với các tướng lĩnh để "''tìm ra con đường củng cố lại chế độ''". tướng Đôn trả lời sẽ bàn bạc với các tướng lĩnh khác về đề nghị của Tổng thống Ngô Đình Diệm.<ref>Lý Quý Chung, Hồi ký không tên, Nhà xuất bản Trẻ, 2005</ref>
 
Cuộc gọi điện giữa ông Diệm và tướng Đôn được [[Lý Quí Chung]] kể lại trong [[Hồi ký không tên]] như sau:
 
:Ông Diệm:
::''Tướng lãnh các anh đang làm gì vậy?''
:Tướng Đôn:
::''Thưa cụ, chúng tôi đã đề nghị với cụ nhiều lần rằng cụ cần cải cách chính sách theo nguyện vọng của nhân dân. Bây giờ đã đến lúc quân đội phải đáp lại nguyện vọng của nhân dân. Mong cụ hiểu chúng tôi.''
:Ông Diệm:
::''Tại sao chúng ta không ngồi lại với nhau nói chuyện? Chúng ta sẽ bàn về cái mạnh và cái yếu của chế độ, và tìm ra con đường củng cố lại chế độ.''
:Tướng Đôn:
::''Có lẽ đã quá trễ để bàn luận việc đó, thưa cụ.''
:Ông Diệm:
::''Chưa bao giờ là trễ, do đó tôi mời tất cả các anh đến dinh cùng bàn vấn đề, vạch ra một giải pháp được cả đôi bên chấp nhận.''
:Tướng Đôn:
::''Thưa cụ, tôi phải hỏi lại ý kiến những người khác xem sao.''
 
Vào lúc 4 giờ 30 chiều 1 tháng 11 năm 1963 ông Diệm gọi điện thoại cho đại sứ Mỹ Cabot Lodge để thăm dò thái độ của người Mỹ về việc các tướng lĩnh dưới quyền tổ chức đảo chính. Ông đề nghị sẽ thực hiện các yêu cầu của người Mỹ. Cabot Lodge khuyên Ngô Đình Diệm từ chức và lưu vong như mong muốn của phe đảo chính để bảo toàn tính mạng. Tổng thống Ngô Đình Diệm nhận thức rằng người Mỹ đã bật đèn xanh với âm mưu đảo chính của các tướng lĩnh.<ref name="vnah">Stephen Kinzez, 2006</ref>
 
::''"Tại Sài Gòn này có một số tướng lĩnh quân đội không muốn phục tùng sự điều hành, chỉ huy của chính phủ"'' - Ngô Đình Diệm thử thăm dò.
::''"Tôi rất muốn biết thái độ của người Mỹ các ngài nhận định về việc này như thế nào?".''
::''"Xin lỗi, từ trước tới nay, tôi chưa từng nghe nói về tin tức có liên quan tới đảo chính!"'' - Lodge giả vờ ngây ngô để tìm cách thoái thác. ''"Vả lại, hiện đang là 4 giờ 30 phút sáng tại miền Đông nước Mỹ, Washington không thể ngay lập tức trả lời ngài được".''
::''"Nhưng về phía ngài chí ít cũng có cách nhìn khái quát chứ ạ! Tôi hiện tại chỉ mong được làm theo mọi yêu cầu của người Mỹ các ngài và sẽ cố gắng hết mức. Tôi tin rằng, nhiệm vụ mà nước Mỹ giao cho chúng tôi là tối cao...".''
::''"Đúng vậy, ngài tổng thống đã hoàn thành rất tốt sứ mệnh của mình... Nhưng điều tôi lo lắng nhất hiện nay là an toàn tính mạng của ngài. Nghe nói, nếu các ngài đồng ý chủ động từ chức, thì những kẻ chủ mưu chuyện này sẽ sẵn sàng cung cấp mọi phương tiện cho anh em ngài rời Việt Nam, không rõ ngài đã nhận được tin này chưa?".''
 
Đến 6 giờ 30 cùng ngày, ông Diệm gọi lại tướng Đôn, nhưng được tướng Đôn thông báo sự khước từ của phe đảo chính. Họ đòi hỏi hai anh em ông Diệm phải rời khỏi nước. Ông Diệm đồng ý nhưng đặt một điều kiện: phe đảo chính phải chấp nhận cho ông các nghi thức danh dự ra đi của một tổng thống nhưng bị từ chối.<ref name="vnah"/>
 
:Ông Diệm:
::''Tôi là một tổng thống dân cử của quốc gia. Tôi sẵn sàng từ chức công khai, và tôi cũng sẵn sàng rời khỏi nước. Nhưng tôi yêu cầu các ông dành cho tôi các nghi thức danh dự ra đi của một tổng thống.''
:Tướng Đôn: (Suy nghĩ một lúc)
::''Thật sự, tôi phải nói rằng chúng tôi không thể thỏa mãn yêu cầu của cụ về điểm này.''
:Ông Diệm:
::''Thôi được. Cảm ơn.''
 
=== Anh em Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu bị giết ===
[[Tập tin: Diem dead.jpg|phải|nhỏ|300px|Thi hài Ngô Đình Diệm sau khi bị hạ sát.]]
Qua đài phát thanh, khi biết các tướng Trần Thiện Khiêm, Tôn Thất Đính đều tham gia phe đảo chính, 8h tối ngày 1 tháng 11 Tổng thống Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu cùng 2 sỹ quan tùy viên (Đại úy Đỗ Thọ và Đại úy Bằng) trốn về nhà Mã Tuyên, Tổng bang trưởng của [[người Hoa]] và cũng là Thủ lĩnh Thanh niên Cộng hòa ở Chợ Lớn<ref>Sau cuộc đảo chính Mã Tuyên bị bắt đày ra Côn Đảo, gia sản bị tịch biên</ref>. Sáng sớm ngày 2 tháng 11, từ nhà Mã Tuyên hai ông sang dự lễ và cầu nguyện tại [[nhà thờ Cha Tam]]. Tại đây Tổng thống Diệm ra lệnh Đại úy tùy viên Đỗ Thọ lấy điện thoại Nhà xứ gọi về Tổng tham mưu thông báo là hiện Tổng thống đang ở Nhà thờ Cha Tam Chợ Lớn.<ref name="nkdt">Lê Tử Hùng, 1970, tr 267.</ref>
 
Vào khoảng 7h sáng ngày 2 tháng 11, một phái đoàn gồm có 3 chiếc xe Jeep, hai chiếc Thiết giáp M113, 2 chiếc GMC chở đầy lính vũ trang và các nhân vật: tướng Mai Hữu Xuân, Đại tá Dương Ngọc Lắm, Đại tá Nguyễn Văn Quan, Đại úy Nguyễn Văn Nhung và Đại úy Dương Hiếu Nghĩa, Đại úy Phan Hòa Hiệp <ref name="odon">[http://motgoctroi.com/StLichsu/LSCandai/NgoDinhDiem/OngDiem_ongNhu_chetnhuthenao.htm Ông Diệm và ông Nhu đã bi giết như thế nào ?]</ref> được đưa tới nhà thờ cha Tam để đón hai ông. Đại tá Lắm tuyên bố thừa lệnh Trung tướng Chủ tịch Hội đồng Quân Nhân Cách mạng ép hai ông Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu lên xe Thiết giáp M.113.
 
:Đại tá Lắm đến chào Ngô Đình Diệm:
::''Thừa lệnh Trung tướng Chủ tịch Hội đồng Quân nhân Cách mạng, chúng tôi đến đón Cụ và ông Cố vấn''.
 
:Ngô Đình Diệm bèn hỏi:
::''Ông Đôn và ông Minh đâu hè?''
 
:Đại tá Lắm đáp:
::''Thưa Cụ, hai ông còn đang bận việc ở Tổng tham mưu.''
 
:Ngô Đình Diệm nói:
::''Thôi được. Thế tôi và ông Cố vấn đi cùng xe kia với ông.''
 
:Đại tá Lắm quay người lại chỉ vào chiếc M.113 và nói:
::''Thưa Cụ, xin Cụ lên xe này cho.''
 
:Ngô Đình Nhu khẽ nhíu mày lên tiếng:
::''Không thể đón Tổng thống bằng một chiếc xe như vậy. Để tôi liên lạc với ông Đôn, ông Đính coi xem.''
 
:Đại tá Lắm khẽ nhún vai:
::''Tôi không biết. Đây là lệnh của Trung tướng Chủ tịch.''
 
:Đại úy Nhung liền oang oang:
::''Xin mời hai ông lên xe ngay cho đi.''
 
:Mặt Cố vấn Ngô Đình Nhu đỏ bừng, giọng rất quyết liệt:
::''Không được. Để tôi hỏi lại ông Minh, ông Đôn. Tôi đi xe nào cũng được, nhưng còn Tổng thống...''
 
:Đại úy Nhung:
::''Ở đây không còn Tổng thống nào cả.''
 
Ngay lập tức, viên Đại uý này bảo hai quân nhân chạy đến đẩy hai ông lên xe và kéo cửa lên...<ref name="odon"/>
 
Trên đường về bộ Tổng tham mưu, Tổng thống Ngô Đình Diệm và cố vấn Ngô Đình Nhu bị hạ sát. Thi hài của hai ông được đưa vào bệnh xá của Bộ Tổng tham mưu [[Quân lực Việt Nam Cộng hòa]] để khám nghiệm. Theo chứng nhận của bác sĩ Huỳnh Văn Hưỡn, Giám đốc bệnh xá và cũng là người đã tiến hành vụ khám nghiệm thì hai ông Diệm, Nhu bị bắn từ sau gáy ra phía trước. Xác Tổng thống Ngô Đình Diệm có nhiều vết bầm, chứng tỏ đã bị đánh đập trước khi bắn. Xác Ngô Đình Nhu bị đâm nhiều nhát, áo rách nát và đầy máu.
 
Khoảng 10 giờ ngày 2 tháng 11, Đài phát thanh Sài Gòn loan một tin vắn tắt: "Anh em ông Diệm bị bắt tại Chợ Lớn, và đã tự tử!" Dư luận không tin là anh em ông Diệm tự sát. Vì ai cũng biết: Cố Tổng thống Diệm là một người ngoan đạo, mà đạo Thiên Chúa cấm tự sát <ref name="dmdab">Cao Thế Dung và Lương Khải Minh, 1970. Chương Định mệnh đã an bài></ref>
 
Thi hài anh em Tổng thống Diệm được âm thầm an táng trong vòng thành Bộ Tổng tham mưu (về sau thì di dời ra Nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi) với sự hiện diện của người cháu gái và làm thủ tục khai tử tại quận Tân Bình. Về nghề nghiệp của Tổng thống Ngô Đình Diệm được ghi là Tuần Vũ và ông Nhu là Quản thủ Thư viện.<ref name="dmdab"/>
 
=== Phản ứng của những người có liên quan ===
4 giờ chiều ngày 2 tháng 11 năm 1963, khi được thông báo anh em Tổng thống Diệm đã bị giết, Đại sứ Hoa Kỳ Cabot Lodge, đã vui vẻ thốt lên bằng tiếng Pháp: "C’est formidable! C’est formidable!" (Thật là tuyệt diệu. Tuyệt diệu).<ref>Trần Văn Đôn, 1989, tr 227,228</ref>
 
Tuy nhiên không phải ai cũng vui như thế. Thiếu tướng [[Nguyễn Cao Kỳ]] (thời điểm này là Trung tá) cũng như nhiều người khác cảm thấy bất nhẫn khi nghe tin hai ông Diệm Nhu bị thảm sát, ông Kỳ viết: "I was shocked and angry, however, the next day when I learned that Diem and Nhu had been shot to death … But killing him was not necessary, and if I had known that murder had been on the conspirators’ agenda...It was too late to go back, but with these killings I lost what little respect I once had for generals. It showed how fearful they were of maintaining power" ("Tôi đã rất sốc và buồn bực, nhưng ngày hôm sau tôi biết rằng Diệm và Nhu đã bị bắn mà chết... Nhưng giết ông ấy là không cần thiết, và nếu tôi biết rằng vụ sát nhân đã được chuẩn bị trong âm mưu nghị sự...Thật là quá trễ để quay đầu, nhưng với chuyện sát nhân này tôi đã mất đi sự tôn trọng nhỏ mà tôi đã từng có với các tướng. Nó cho thấy sự đáng sợ thế nào trong cách mà họ duy trì quyền lực") <ref>Nguyễn Cao Kỳ và Marvin J. Wolf, 2002, tr 97</ref>
 
Theo đại tướng [[Maxwell D. Taylor|Maxwell Taylor]] - Chủ tịch Hội đồng Tham mưu Liên quân Hoa Kỳ - [[John F. Kennedy]] ''luôn kiên trì chủ trương trục xuất Ngô Đình Diệm ra khỏi Việt Nam là đủ rồi và đã dặn dò đảo chính "Chớ nên đổ máu!" nhưng sự thực xảy ra hoàn toàn trái ngược với ý nguyện của ông.'' <ref name="phapluatvn"/> Đại tướng [[Maxwell D. Taylor|Maxwell Taylor]] cho biết về thái độ của [[Tổng thống Hoa Kỳ]] sau khi nghe tin anh em Ngô Đình Diệm đã bị phe đảo chính giết chết:<ref name="tenthousand"/><ref name="phapluatvn">[http://phapluattp.vn/20091214094152329p0c1112/su-that-ve-dao-chinh-nam-1963.htm Sự thật về đảo chính năm 1963], Bùi Cường, Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM, 10/01/2010</ref>
{{cquote|
''Đang ngồi, Tổng thống Kennedy cứ nhấp nhổm không yên. Sắc mặt ông trắng bệch, kinh ngạc và buồn rầu. Tôi chưa từng thấy ông gặp tình cảnh như thế này bao giờ!''|||Maxwell Taylor}}
 
Nghe tin tổng thống Ngô Đình Diệm bị giết, Tổng thống [[Đài Loan]] [[Tưởng Giới Thạch]] thương tiếc nói rằng:
{{cquote|
''Người Mỹ có trách nhiệm nặng nề về vụ ám sát xấu xa nầy, Trung Hoa Dân Quốc mất đi một đồng chí tâm đầu ý hợp... Tôi khâm phục ông Diệm, Ông xứng đáng là một lãnh tụ lớn của Á Châu.''|||Tưởng Giới Thạch
<ref name="ttndd">[http://nguoitinhuu.com/htvd/cottngodinhdiem.html CỐ TỔNG THỐNG NGÔ ĐÌNH DIỆM VỚI NHỮNG BÀI HỌC LỊCH SỬ ]</ref>}}
 
Cái chết của anh em Ngô Đình Diệm cũng đã làm cho các lãnh tụ Á Châu, đồng minh của Mỹ giật mình, Tổng thống [[Hồi giáo|Hồi Quốc]] ([[Pakistan]]), Ayub Khan, đã nói với Tổng thống Hoa Kỳ [[Richard Nixon]]:
{{cquote|
''Cuộc thảm sát Tổng thống Ngô Đình Diệm đã khiến các lãnh tụ Á Châu chúng tôi rút ra được một bài học khá chua chát: Đồng Minh với Mỹ thật nguy hiểm! Có lợi hơn nên đứng thế trung lập. Và có lẽ hữu ích hơn nữa khi là kẻ thù của Hoa Kỳ.''|||Tổng thống Ayub Khan<ref>Richard M. Nixon, 1980, Chương V</ref>
}}
 
==Hậu quả==
Các cơ quan do Ngô Đình Diệm lập ra như [[Đảng Cần Lao]], Sở Nghiên cứu Chính trị, Lực lượng Đặc biệt, 4 cơ quan Mật vụ Công an, Phong trào Cách mạng Quốc gia, Thanh Niên Cộng hòa, Phụ nữ Liên đớì, các xóm Đạo võ trang… tất cả đều tê liệt rồi tan rã không một phản ứng. Cả cấu trúc chính trị mà hộ Ngô xây dựng trong 9 năm đã sụp đổ trong 24 tiếng đồng hồ.
 
Nhà sử học [[Nguyễn Hiến Lê]] đã ghi lại lời những nhân chứng ở thời điểm đó<ref>Nguyễn Hiến Lê, Tôi Tập Viết Tiếng Việt, 1988, tr. 21</ref>:
:''Từ 7 giờ sáng ngày ngày 2 tháng 11 năm 1963, khi đài phát thanh Sài Gòn báo tin dinh Gia Long bị quân đội chiếm thì già trẻ lớn bé lũ lượt kéo nhau đi xem. Lời hò reo, tiếng cười vang với sắc diện tươi vui của mọi người chứng tỏ sự giải thoát gông cùm kềm kẹp của [[độc tài]] đã bóp nghẹt lòng dân trong chín năm trời đăng đẳng” - Bác sĩ Dương Tấn Tươi. Còn thi sĩ Đông Hồ thì: “Nỗi ức hiếp, nỗi căm hờn bị đè nén, bị vùi dập một cách tàn nhẫn bất công trong 9 năm trời, một sớm được giải thoát, được cởi mở, mà phản ứng chỉ có chứng ấy thì cho thấy quần chúng Việt Nam năm 1963 này cũng đã tỏ ra hiền lành nhiều lắm, và cũng đã biết tự kiềm hãm sức giận dữ hung hãn của mình rồi đó.”''
 
Tuy nhiên, sau cuộc đảo chính tình hình chính trường Sài Gòn không được như chính quyền Washington mong muốn. Trong vòng 4 năm kể từ biến cố ngày 1 tháng 11 năm 1963 cho đến khi thành lập Đệ Nhị Cộng Hòa ngày ngày 1 tháng 11 năm 1967, Miền Nam đã trải qua 4 chính phủ: Chính phủ [[Nguyễn Khánh]] (Quân nhân), Chính phủ [[Trần Văn Hương]] (Độc lập), Chính phủ [[Phan Huy Quát]] (Đại Việt), Chính phủ [[Nguyễn Cao Kỳ]] (Quân nhân).<ref name="s7npt">Cao Thế Dung và Lương Khải Minh,1970. Chương SAU 7 NĂM PHONG TRẦN</ref>
 
Người kế nhiệm John F. Kennedy, Tổng thống [[Lyndon B. Johnson]] (1963 - 1969) than thở:
{{cquote|
''Lúc đầu họ nói với tôi về ông Diệm. Ông ta tham nhũng và ông ta phải bị giết. Vì thế, chúng ta đã giết ông ta.... Bây giờ chúng ta không có sự ổn định chính trị từ lúc đó...''|||Lyndon B. Johnson<ref>Lời tuyên bố của Tổng thống Mỹ Lyndon B. Johnson được ghi lại trong một cuốn băng dài 30 tiếng đồng hồ do thư viện Johson Library ở Austin, Texas, công bố ngày 28.2.2003</ref>
}}
 
Trên nhật báo Công Luận số đặc biệt ngày ngày 1 tháng 11 năm 1970 cựu Trung tướng [[Trần Văn Đôn]] linh hồn của cuộc đảo chính năm 1963 đã lên tiếng qua bài "''Những cơ hội đã mất''".
{{cquote|
"''...Những người của ngày ngày 1 tháng 11 năm 1963 đã thành công trong đảo chính, nhưng đã thất bại trong việc cầm quyền. Bị đặt trước những nhiệm vụ mới và lớn lao, lại không có kinh nghiệm cầm quyền, họ bị tình thế xô đẩy và tràn ngập trong các vấn đề phải giải quyết. Ngày ngày 1 tháng 11 năm 1963 rút lại chỉ còn là một ngày đảo chính mở ra một giai đoạn lịch sử đầy hỗn loạn với bao nhiêu là bấp bênh: hết chỉnh lý lại đến đảo chánh, quyền hành chuyển từ tay nọ qua tay kia và xã hội càng ngày càng thiếu ổn định. Trong khi đó thì Cộng sản không ngừng phát triển chiến tranh...''"<ref name="s7npt"/>
}}
Linh mục [[Cao Văn Luận]] tác giả hồi ký Bên Dòng Lịch sử Việt Nam, 1940-1975 nhận xét:
{{cquote|
''"Sự thanh toán ông Diệm và chế độ ông Diệm phải chăng là một sai lầm tai hại cho đất nước Việt Nam. Những hỗn loạn chính trị, những thất bại quân sự sau ngày ngày 1 tháng 11 năm 1963 đã trả lời cho câu hỏi đó"''<ref>Cao Văn Luận, 1983, tr 6</ref>
}}
[[Lê Duẩn]] nhận xét:
{{cquote|
''"Để hòng cải thiện thể chế chính trị ngày càng tồi tệ, Mỹ đã vứt bỏ Diệm, Nhu. Nhưng Mỹ đã tính nhầm. Sau khi truất phế Ngô Đình Diệm, thế chính trị của [[Chính phủ bù nhìn|bọn bù nhìn]] chẳng những không tốt lên mà còn xấu hơn nữa."''<ref>Trích Thư Vào Nam, Lê Duẩn, trang 50.</ref>
}}
 
==Nghi vấn về những người tham gia hạ sát hai anh em Ngô Đình Diệm==
[[Tập tin:Lucien Conein.JPG|trái|nhỏ|200px|Điệp viên CIA Lucien Emile Conein, người có vai trò rất lớn trong cuộc đảo chính Ngô Đình Diệm đồng thời cũng là đầu mối liên lạc giữa Đại sứ quán Hoa Kỳ với các tướng lĩnh đảo chính.<ref>[http://antgct.cand.com.vn/News/PrintView.aspx?ID=52304 Viết tiếp về tướng Trần Thiện Khiêm của chế độ Sài Gòn cũ: Lừa thầy, phản bạn]</ref> Ông cũng chính là một trong những điệp viên đã hỗ trợ tổng thống Diệm giai đoạn 1954-1956.]]
 
=== Về người giết hai anh em Ngô Đình Diệm ===
Theo John S. Bowman thì hai người trực tiếp giết hại ông Diệm và Nhu là Thiếu tá [[Dương Hiếu Nghĩa]] và Đại úy [[Nguyễn Văn Nhung]], theo lệnh của Trung tướng Dương Văn Minh, lúc đó đứng đầu phe đảo chính<ref>Vietnam War: Day by Day, John S. Bowman, Bdd Promotional Book Co (September 1989), ISBN 0792450876</ref>.
 
====Nguyễn Văn Nhung====
 
Theo hồi ký "Việt Nam một trời tâm sự" của tướng [[Nguyễn Chánh Thi]] thì Thiếu tá Nhung<ref>Nhung được phong Thiếu tá ngay sau khi đảo chính thành công.</ref> thú nhận: "Tôi (Thiếu tá Nhung) rút khẩu súng colt 12, bắn mỗi người 5 phát. Sau đó hăng máu bồi thêm cho ông Nhu 3 phát nữa vào ngực. "
 
Theo cuốn "Assassin in our Time" (Kẻ sát nhân trong thời đại chúng ta) xuất bản năm 1976 ở Mỹ, ở trên chiếc thiết vận xa M113, hai anh em tổng thống Diệm bị trói tay quặt ra sau lưng. Tổng thống Diệm do bị sốc nặng nên đã ngồi im. Bất ngờ, Đại uý Nguyễn Văn Nhung rút dao găm ra đâm ông Cố vấn Nhu 15-20 phát. Rồi rút súng Colt ra bắn vào gáy tổng thông Diệm. Thấy ông Nhu vẫn chưa chết hẳn, Đại uý Nhung đã bắn thêm vào đầu ông ta…
 
====Dương Hiếu Nghĩa====
 
Trong cuốn Nam Việt Nam 1954-1975: Những Sự Thật Chưa Hề Nhắc Tới, các tác giả đã buộc tội Thiếu tá Dương Hiếu Nghĩa là đao phủ thủ thứ hai trong vụ ám sát Tổng thống.<ref>Hai tác giả Hoàng Ngọc Thành và Thân Thị Nhân Ðức trong cuốn Những ngày cuối cùng Của Tổng thống Ngô Đình Diệm (San José CA: Quang Vinh, Kim Loan & Quang Hieu, 1994), tr. 532 cũng kết luận như vậy</ref>
 
Theo cuốn "A Death in November" (Cái chết vào tháng mười một) của tác giả Ellen J. Hammer viết trong khi chiếc thiết vận xa M113 dừng lại ở trước đường xe lửa trên đường Hồng Thập Tự (đường Nguyễn Thị Minh Khai hiện nay), Thiếu tá Dương Hiếu Nghĩa đứng trên cửa xe lia một tràng tiểu liên vào hai anh em Tổng thống Diệm. Rồi Đại úy Nhung rút súng Colt ra bắn thêm mấy phát vào đầu Tổng thống Diệm và Cố vấn Nhu, sau đó tiếp tục rút dao găm đâm nhiều nhát vào ngực hai ông. Thiếu tá Dương Hiếu Nghĩa phủ nhận việc giết hai ông và nói rằng mình không ngồi trên xe chở ông Diệm và ông Nhu lúc đó. Và Thiếu tá Nghĩa cũng lý luận rằng nếu chính ông đã giết ông Diệm và ông Nhu người ta cũng giết ông như giết Nguyễn Văn Nhung rồi. Nhưng nhiều người vẫn tin lời tường thuật của bà Ellen J. Hammer vì Thiếu tá Dương Hiếu Nghĩa là một Đảng viên Đảng Đại Việt, (Đảng Đại Việt vốn có thâm thù với Chính quyền Ngô Đình Diệm) và sau này khi ngồi ghế Phụ thẩm Quân nhân của Tòa án Cách mạng, đã tham gia xét xử và tuyên án tử hình ông Ngô Đình Cẩn.
 
Trong chương Cuộc Đảo Chính ngày 1 tháng 11 năm 1963 của cuốn Nhớ lại những ngày ở cạnh Tổng thống Ngô Đình Diệm thì nhiều nhân chứng đã thấy Thiếu tá Dương Hiếu Nghĩa lau bàn tay vấy máu trước khi vào báo cáo với tướng Dương Văn Minh.
 
Đại úy Đỗ Thọ, sỹ quan tùy viên của Tổng thống Ngô Đình Diệm cũng đặt vấn đề: "Đáng ra trong hồ sơ khẩu cung sau ngày chỉnh lý 30/1/1964, Thiếu tá Nhung phải khai thêm một sĩ quan đồng lõa tên Nghĩa (Dương Hiếu Nghĩa) nữa, nhưng không hiểu tại sao Thiếu tá Nhung lại không tiết lộ." <ref>Đỗ Thọ, Nhật ký, Nhà xuất bản Đồng Nai, SG. 1970, tr.331</ref>
 
=== Về người ra lệnh giết hai anh em Ngô Đình Diệm ===
Theo tài liệu "JFK and the Diem Coup" của tiến sĩ John Prados xuất bản vào tháng 11 năm 2003, dựa trên các đoạn băng ghi âm (kể cả các buổi họp bí mật tại [[Tòa Bạch Ốc]]), các công điện trong và sau thời gian xảy ra cuộc đảo chính thì chính phủ Hoa Kỳ có ý muốn loại bỏ quyền lực của ông Diệm, chứ không hề có ý định sát hại hai ông Diệm, Nhu.
 
8 giờ 30 sáng ngày 2 tháng 11 tại cuộc họp thu hẹp giữa một số tướng lãnh tại Bộ Tổng tham mưu, Trung tướng Nguyễn Ngọc Lễ đã xui tướng Dương Văn Minh: " ''Nhổ cỏ thì phải nhổ tận gốc''".<ref name="ccm">Hoành Linh Đỗ Mậu, 1993. Chương Cuộc cách mạng ngày 1 tháng 11 năm 1963
</ref>
 
Điệp viên CIA Lucien Emile Conein, người được cho rằng đã giật dây cuộc đảo chính này, khi hay tin ông Diệm và ông Nhu ra khỏi dinh Gia Long, Luien Conein đã hỏi: "''Hai ông ấy đi đâu? Phải bắt cho kỳ được vì rất quan trọng?''" Lucien Conein đã nói với các tướng đảo chính bằng tiếng Pháp: "''On ne fait pas d?omelette sans casser les oeuf? (Người ta không thể làm trứng rán mà không đập bể những quả trứng)''" <ref>Trần Văn Đôn, 1989, tr 228</ref>
 
Theo hồi ký Việt Nam máu lửa quê hương tôi của Hoành Linh Đỗ Mậu thì sáng ngày 2 tháng 11, tại Bộ Tổng tham mưu đã có một cuộc bàn luận giữa các tướng lãnh tham gia đảo chính, về cách đối xử với ông Diệm, nên giết hay nên cho xuất ngoại. Và Đỗ Mậu là người duy nhất không tán đồng giết hai anh em nhà Ngô.<ref name="ccm"/>
 
Theo hồi ký "Việt Nam một trời tâm sự" của tướng [[Nguyễn Chánh Thi]] thì khi chiếc Thiết vận xa rời Nhà thờ Cha Tam chạy chừng 500 m thì gặp tướng Thu (thật ra là tướng [[Mai Hữu Xuân]]) đưa lên một ngón tay trỏ, nhóm [[Nguyễn Văn Nhung]] trên M.113 đoán rằng ông ta ra lệnh giết một trong hai anh em Tổng thống Diệm, nhưng chưa biết phải giết người nào thì lại thấy tướng Thu đưa lên hai ngón tay (ngón trỏ và ngón giữa) của bàn tay trái, với hai ngón khép lại với nhau, chỉ vào hai ngón tay của bàn tay phải giơ lên. Họ nghĩ rằng ông ra lệnh giết cả hai anh Ngô Đình Diệm. Và khi đoàn xe chở hai ông Diệm, Nhu đã chết về đến Bộ Tổng tham mưu thì Thiếu tướng [[Mai Hữu Xuân]] đưa tay chào tướng Dương Văn Minh và nói: "Mission accomplie!" (Sứ mệnh đã hoàn thành).<ref>Tôn Thất Đính, 1998, tr 454,455</ref>
 
Và nhiều người nhận định là Đại úy Nhung (sỹ quan cận vệ của tướng Dương Văn Minh) không thể nào dám hạ sát hai ông Diệm, Nhu nếu không có lệnh của tướng Minh<ref name="cdc">Nguyễn Hữu Duệ, Chương CUỘC ĐẢO CHÁNH ngày 1 tháng 11 năm 1963</ref>
 
==Thưởng và phạt sau cuộc đảo chính 1963 ==
=== Những nhân vật được thưởng ===
Hầu hết các tướng lĩnh tham gia đảo chính đều được thăng cấp.
* Thiếu tướng [[Tôn Thất Đính]] được thăng ngay Trung tướng.
* Thiếu tướng [[Nguyễn Khánh]] được thăng chức Trung tướng.<ref>Theo Cao Thế Dung và [[Trần Kim Tuyến|Lương Khải Minh]], chương "Từ chế độ Ngô Đình Diệm đến cái chết của [[Ngô Đình Cẩn]]" thì tướng Khánh vì quá nôn lên chức trung tướng nên cho người mua cặp sao ngoài phố đem đến tư thất thủ tướng [[Nguyễn Ngọc Thơ]] cho ông Thơ gắn lon, trong lúc ông vẫn còn đang mặc áo pyjama.</ref>
* Thiếu tướng [[Đỗ Cao Trí]] được thăng chức trung tướng, mặc dầu thiếu tướng Trí mới được lên thiếu tướng hơn một tháng.
 
Tuy vậy, các tướng lĩnh cầm đầu lại không tự phong cấp cho mình như [[Dương Văn Minh]], [[Trần Văn Đôn]], [[Mai Hữu Xuân]]..., đều vẫn giữ cấp bậc cũ.
 
Ngoài ra, một số sĩ quan khác cũng được thăng cấp:
* Các [[Đại tá]] [[Đỗ Mậu]], [[Nguyễn Hữu Có]], [[Nguyễn Văn Thiệu]] được thăng [[Thiếu tướng]].
* Trung tá [[Nguyễn Cao Kỳ]], [[Phạm Ngọc Thảo]] được thăng [[Đại tá]].
* Đại úy [[Nguyễn Văn Nhung]] người trực tiếp giết hai ông Diệm, Nhu được thăng thiếu tá.
 
=== Những nhân vật bị phạt ===
* Thiếu tướng [[Huỳnh Văn Cao]] bị cách chức, cho đến sau chỉnh lý mới được phục chức.
* Đại tá [[Bùi Dzinh]] bị cách chức Tư lệnh Sư đoàn 9 Bộ Binh, kỷ luật "nghỉ dài hạn không lương", ngày 19/2/1965 ông tham gia cuộc chính biến lật đổ Quốc Trưởng Nguyễn Khánh do Thiếu tướng [[Lâm Văn Phát]] và Đại tá [[Phạm Ngọc Thảo]] cầm đầu, bị bắt giam ở khám Chí Hoà và giải ngũ vài năm sau đó.
* Đại tá Bùi Đình Đạm bị cách chức, sau chỉnh lý mới được phục chức.
* Trung tá Đinh Văn Phát, là Tỉnh trưởng Kiến Phong, người đã trả lời phe đảo chính: "''Tôi là con nhà Nho, việc gì cũng phải có trước có sau. Mới đây được tổng thống tin cậy cho làm tỉnh trưởng, mà nay ủng hộ đảo chánh, sao tôi làm được''?", bị cách chức. Sau đó ông trở thành chủ hãng phim, chủ tờ nhật báo Độc Lập rất giàu có.
* Thiếu tá Nguyễn Hữu Duệ, Tư lệnh phó kiêm Tham mưu trưởng Lữ đoàn Liên binh Phòng vệ Phủ Tổng thống, ngưới chỉ huy vệ binh bảo vệ Dinh Gia Long chống quân đảo chính (thời điểm đó Trung tá tư lệnh Nguyễn Hữu Khôi đang bị giam tại Bộ Tổng tham mưu) bị Nha An ninh Quân đội bắt giam hơn một tháng. Về sau phải nhờ Đại tá Nguyễn Văn Quan, phụ tá Dương Văn Minh, người cầm đầu đảo chính can thiệp, mới được thả.<ref name="tnvq"/>
 
==Chính trường Nam Việt Nam sau đảo chính==
 
Sau cuộc đảo chính 1963, chính trường miền Nam liên tục chứng kiến hàng loạt cuộc đảo chính khác, tiêu biểu là cuộc đảo chính khác tiêu biểu là [[Cuộc chỉnh lý tại Việt Nam Cộng hòa 1964]] cuộc đảo chính 19/12/1964, cuộc đảo chính tháng 2 năm 1965, cuộc đảo chính tháng 6 năm 1965<ref>http://nghiencuuquocte.org/2015/12/19/dao-chinh-sai-gon/</ref>.
 
Sau đảo chính, chính quyền Sài Gòn chẳng những không ổn định mà trái lại càng khủng hoảng trầm trọng: “Tình trạng Việt Nam cộng hoà còn tồi tệ hơn hồi chính quyền Diệm: Kinh tế suy sụp, vật giá leo thang, tiền sụt giá so với Mỹ kim, nạn thất nghiệp, đầu cơ trích trữ và tham nhũng gia tăng”. Đảo chính và phản đảo chính diễn ra liên tục. Theo thú nhận của chính quyền Sài Gòn: “''Trong vòng ba tháng sau đảo chính, Việt Cộng nổi dậy khắp nơi. Tỉnh Kiến Hoà phải rút đi 51 đồn bót, mất 15 xã. Ở miền Trung từ Phan Thiết trở ra trong vòng hai tháng sau đảo chính, 2200 ấp chiến lược trong tổng số 2700 ấp chiến lược hoàn toàn bị tan tác''<ref name=thuvien>http://thuvienhoasen.org/a14588/ban-them-ve-phong-trao-phat-giao-mien-nam-nam-1963-trong-giao-trinh-lich-su-viet-nam-hien-dai-o-bac-dai-hoc-va-cao-dang</ref>.
 
Tổng số 4248 ấp chiến lược ở miền Nam thì có 3915 ấp bị phá hẳn. Trong phúc trình gửi Tổng thống Johnson ngày 16-3-1964, Mc. Mamara đưa ra một bức tranh bi thảm, hậu quả của cuộc đảo chính lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm: “Trong số đất đai của 22 tỉnh (trong 44 tỉnh), Việt Cộng kiểm soát tới 50% hoặc nhiều hơn thế. Phước Tuy, Việt Cộng kiểm soát 80%; Bình Dương 90%; Hậu Nghĩa 90%; Long An 90%; Định Tường 90%; Kiến Hoà 90%; An Xuyên (Cà Mau) 85%. Quận Mõ Cày và các xã Định Thuỷ, Bình Khánh, Phước Hiệp, “đỏ 100%”; trên 900 xã như trong trường hợp ba xã này... Sau đảo chính 1963, trong một thời gian ngắn, đường mòn Hồ Chí Minh trở thành một “xa lộ thênh thang”, thực hiện chỉ thị của Đảng: “Lấy phương thức vận tải cơ giới làm chủ yếu, kết hợp với phương thức vận tải thô sơ, vận dụng linh hoạt phương châm “đánh, phòng, tránh”. Trước đây, đoàn vận tải ô tô chỉ vào Khe Hó đổ hàng rồi từ đây dùng voi hay sức người chuyển vào Palin Thừa Thiên. Đầu năm 1964, các đoàn ô tô đã có thể đi tới điểm trạm ngã ba biên giới Kontum, số lượng vận tải tăng 40 lần so với năm trước, tỉ trọng vận tải cơ giới là 51%”<ref name="thuvien"/>.
 
== Xem thêm ==
*[[Cuộc đảo chính tại Việt Nam Cộng hòa năm 1960]]
*[[Vụ đánh bom Dinh Độc Lập 1962]]
 
==Chú thích==
{{tham khảo|2}}
 
==Tài liệu tham khảo==
* {{chú thích sách|author=Hoành Linh Đỗ Mậu|title=Hồi ký chính trị "Việt Nam Máu Lửa Quê Hương Tôi"|publisher=Nhà xuất bản Văn Nghệ|place=California|year=1993}}
* {{chú thích sách|author1=Cao Thế Dung|author2=Lương Khải Minh|authorlink2=Lương Khải Minh|title=Bút ký lịch sử "Làm thế nào để giết một tổng thống?"|publisher= Nhà xuất bản Hòa Bình|place=Sài Gòn|year=1970}}
* {{chú thích sách|author=Đoàn Thêm|title=Hai Mươi Năm 1945-1964 Việc Từng Ngày|publisher=Nhà xuất bản Xuân Thu|place=California|year=Xuất bản năm 1966, Xuân Thu tái bản không đề năm}}
* {{chú thích sách|author=Cao Văn Luận|title=Hồi ký Bên giòng lịch sử, 1940-1965|publisher=Nhà xuất bản Sacramento: TANTU Research|place=|year=tái bản 1983}}
* {{chú thích sách|author=Thích Đức Nhuận|title=Đạo Phật và dòng sử Việt|publisher=Phật Học viện Quốc tế California|place=Hoa Kỳ|year=1998}}
* {{chú thích sách|author=Trần Văn Đôn|title=Việt Nam nhân chứng|publisher=Nhà xuất bản Xuân Thu|place=California|year=1989}}
* {{chú thích sách|author=Richard Reeves|title=President Kennedy. Profile of Power|publisher=New York: Simon & Schuster|year=1993}}
* {{chú thích sách|author=Nguyễn Trân|title=Công và tội, những sự thật lịch sử|publisher=Nhà xuất bản Xuân Thu|place=California|year=1992}}
* ĐIỆN VĂN TỐI MẬT SỐ 243 NGÀY ngày 24 tháng 8 năm 1963 của Bộ Ngoại giao gởi Tòa Đại Sứ Mỹ tại Sài Gòn.
* {{chú thích sách|author=Stephen Kinzer|url=http://books.google.com.vn/books?id=8pi0uLzrLEsC&pg=PP7&dq=%22Overthrow:+America's+Century+of+Regime+Change+from+Hawaii+to+Iraq%22&hl=vi&ei=qC5NTK35C4uPccuA5eMM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA|title=Overthrow: America's Century of Regime Change from Hawaii to Iraq"|publisher=Nhà xuất bản Times Books|year=2006}}
* {{chú thích sách|author=Nguyễn Hữu Duệ|title=Hồi ký "Nhớ lại những ngày ở cạnh Tổng thống Ngô Đình Diệm"|place=San Diego, California|year=2003}}
* {{chú thích sách|author=Lê Tử Hùng|title=Nhật ký Đỗ Thọ|publisher=Nnb. Hòa Bình|year=1970}}
* {{chú thích sách|author=Chính Đạo|title=Tôn giáo & chính trị, Phật giáo, 1963-1967|publisher=Nhà xuất bản. Văn Hóa|place= Houston|year=1997}}
* {{chú thích sách|author=Chính Đạo|title=Việt Nam niên biểu 1939-1975 |publisher=Nhà xuất bản. Văn Hóa|place= Houston|year=2000}}
* {{chú thích sách|author=Tôn Thất Đính|title=20 năm binh nghiệp|publisher=Nhà xuất bản. Tuần báo Chánh đạo|place=|year=1998}}
* {{chú thích sách|author=Nguyễn Cao Kỳ và Marvin J. Wolf|title=Buddha's Child|publisher=Nhà xuất bản. St. Martin.|place= New York|year=2002}}
* {{chú thích sách|author=Hoàng Lạc và Hà Mai Việt|title=Nam Việt Nam 1954-1975, Những Sự Thật Chưa Hề Nhắc Tới|publisher=Texas|place=|year=1990}}
* {{chú thích sách|author=Hoàng Ngọc Thành & Thân Thị Nhân Đức|title=Những Ngày Cuối Cùng của Tổng thống Ngô Đình Diệm|publisher=Quang Vinh & Kim Loan & Quang Hiếu|place=San Jose, CA, USA|year=1994}}
* {{chú thích sách|author=Vĩnh Phúc|title=Những Huyền Thoại Và Sự Thật Về Chế Ðộ Ngô Ðình Diệm|publisher=Nhà xuất bản. Văn Nghệ|place=Westminter, CA, USA |year=1998}}
* {{chú thích sách|author=Stanley Karnow|title=Vietnam: A History|publisher=Nhà xuất bản. Viking|place=New York |year=1998}}
* {{chú thích sách|author=John S. Bowman|title=The Vietnam War, Day by Day |publisher=Nhà xuất bản. Mallard Press|place=New York |year=1989}}
* {{chú thích sách|author=Richard M. Nixon|title=The Real war|publisher=Nhà xuất bản. Wanner Books Press|place=New York |year=1980}}
* {{chú thích sách|author=Nguyễn Lang|title=Việt Nam Phật giáo Sử luận|publisher=Nhà xuất bản. Lá Bối|place=Sài Gòn|year=1974}}
 
==Liên kết ngoài==
* Loạt bài: [http://www.bbc.co.uk/vietnamese/indepth/1963_events_us_vn.shtml 50 năm sau biến cố 1963] đăng trên Đài BBC
* 50 năm sau biến cố 1 tháng 11, 1963: Xét lại nguyên nhân và hậu quả: [http://damau.org/archives/29801 Phần 1] và [http://damau.org/archives/29843 Phần 2] Tạp chí Da màu
* Audio: [http://tusachtonghop.com/nhung-bi-an-lich-su-ve-cuoc-chinh-bien-1963 Những Bí Ẩn Lịch Sử Về Cuộc Chính Biến 11/1963] Little Saigon Radio / Ký sự truyền thanh
{{Các chủ đề|Lịch sử|Việt Nam Cộng hòa}}
 
[[Thể loại:Binh biến ở Việt Nam Cộng hòa]]
[[Thể loại:Đảo chính|Việt Nam Cộng hòa]]
[[Thể loại:Xung đột năm 1963|Việt Nam]]
[[Thể loại:Biến cố Phật giáo, 1963]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Đảo_chính_Việt_Nam_Cộng_hòa_1963”