Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tiếng Mông Cổ”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n →‎top: clean up, replaced: → (465), → (303) using AWB
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1:
{{Infobox Languagelanguage
|name = Tiếng Mông Cổ
|nativename = Монгол (хэл ''Mongol) khel''<br />[[Tập{{MongolUnicode|ᠮᠣᠨᠭᠭᠣᠯ tin:Monggol.svgᠬᠡᠯᠡ|27px]]style=height:2em;text-align:left}} ''Mongɣol (Mongγol)kele''
|pronunciation = {{IPA|/mɔŋɢɔ̆ɮ xiɮ/}}
|states = [[Mông Cổ]], [[Cộng hòa Nhân dân Trung HoaQuốc]]
|region = Tất cả = Toàn Mông Cổ và [[Nội Mông|Nội Mông Cổ]]; một phần của các tỉnh [[LiêuLiên Ninh]], [[Cát Lâm]], và [[Hắc Long Giang]] ởvà [[Cam Túc]] tại [[Trung Quốc]]
|speakers = 5,2 triệu
|latd= | latm= | latNS = <!-- latitude degree/min/dir-->
|date = 2005
|longd= |longm= |longEW = <!-- longitude deg/min/dir-->
|ref = <ref name="ReferenceA"/>
|speakers = 10 triệu
|datefamilycolor = 2005Altaic
|fam1 = [[Hệ ngôn ngữ Mông Cổ|Mongol]]
|ref = <ref name="ReferenceA"/>
|fam3 = Central Mongolic
|iso1 = mn
|ancestor = [[Tiếng Mông Cổ Trung Đại]]
|iso2 = mon
|ancestor2 = [[Tiếng Mông Cổ cổ điển]]
|iso2b =
 
|iso2t =
|dia1 = [[Tiếng Mông Cổ Khalkha|Khalkha]]
|iso3 =
|dia2 = [[Tiếng Mông Cổ Chakhar|Chakhar]]
|lc1 = mon
|dia3 = [[Tiếng Mông Cổ Khorchin|Khorchin]]
|ld1 = Mongolian (generic)
|dia4 = [[Tiếng Mông Cổ Kharchin|Kharchin]]
|ll1 = none
|dia5 = [[Tiếng Mông Cổ Baarin|Baarin]]
|lc2 = khk
|dia6 = [[Tiếng Mông Cổ Xilingol|Shilin gol]]
|ld2 = Khalkha Mongolian
|dia7 = [[Tiếng Mông Cổ Ordos|Ordos]]
|ll2 = none
|dia8 = [[Phương ngữ Darkhad|Darkhad]]
|lc3 = mvf
|stand1 = [[Tiếng Mông cổ Khalkha|Khalkha]] (Mông Cổ)
|ld3 = Peripheral Mongolian
|stand2 = [[Tiếng Mông Cổ Chakhar|Chakhar]] (Nội Mông)
|ll3 = none
|iso1 = mn
|familycolor = Altaic
|iso2 = mon
|fam1= [[Altaic languages|Altaic]]<ref>The existence of the Altaic family is controversial. Xem [[các ngôn ngữ Altaic]].</ref>
|iso3 = mon
|fam2 = [[Mongolic languages|Mongolic]]
|lc1 = khk
|fam3 = [[các ngôn ngữ Đông Mongolic|Đông]]
|fam4ld1 = [[cácTiếng ngônMông ngữCổ Oirat-Khalkha|Oirat-Khalkha]]
|lc2 = mvf
|fam5 = [[các ngôn ngữ Khalkha-Buryat|Khalkha-Buryat]]
|ld2 = Tiếng Mông Cổ ngoại biên
|xfamily =
|lingua = part of 44-BAA-b
|script = [[Mongolian script]], [[Cyrillic]]
|glotto = mong1331
|rank =
|glottorefname= Mongolian
|nation = {{flag|Mongolia}}<br />{{flag|People's Republic of China}} <small>([[Inner Mongolia]])</small>
|script = Các bản chữ cái [[tiếng Mông Cổ]]: <br>[[Hệ chữ viết tiếng Mông Cổ]] truyền thống<br>(tại Nội Mông), <br>[[Bảng chữ cái Kirin tiếng Mông Cổ]] (tại Mông Cổ), <br>[[Hệ chữ nổi tiếng Mông Cổ]]
|agency = State Language Council (Mongolia),<ref>{{chú thích web|url=http://www.edulaws.pmis.gov.mn/edulaws/web/index.php?modules=law&viewid=2&law_id=189|title=Törijn alban josny helnij tuhaj huul<nowiki>’</nowiki>|publisher=MongolianLaws.com|date = ngày 15 tháng 5 năm 2003 |accessdate = ngày 27 tháng 3 năm 2009}} The decisions of the council have to be ratified by the government.</ref> Council for Language and Literature Work (Inner Mongolia)<ref>"Mongγul kele bičig-ün a{{IPA|ǰ}}il-un {{IPA|ǰ}}öblel". See Sečenbaγatur et al. 2005: 204.</ref>
|nation = {{MGL}}<br>{{Flag|China}}
|extinct =
*[[Khu tự trị Nội Mông Cổ]]<ref>{{cite web|title= China|url= http://www.ethnologue.com/country/CN/status|website= Ethnologue}}</ref>
|signers =
|agency = Mông Cổ:<br>Hội đồng Ngôn ngữ (Mông Cổ),<ref>{{cite web|url= http://www.edulaws.pmis.gov.mn/edulaws/web/index.php?modules=law&viewid=2&law_id=189|title= Törijn alban josny helnij tuhaj huul<nowiki>'</nowiki>|publisher= MongolianLaws.com|date=2003-05-15|accessdate=2009-03-27}} The decisions of the council have to be ratified by the government.</ref><br>Nội Mông:<br>Hội đồng Ngôn ngữ và Tác phẩm Văn học<ref>"Mongγul kele bičig-ün aǰil-un ǰöblel". See Sečenbaγatur ''et al.'' 2005: 204.</ref>
|creator =
|notice=IPA
|setting =
|map=Mongols-map.png
|posteriori =
|mapalt=Topographic map showing Asia as centered on modern-day Mongolia and Kazakhstan. An orange line shows the extent of the Mongol Empire. Some places are filled in red. This includes all of Mongolia, most of Inner Mongolia and Kalmykia, three enclaves in Xinjiang, multiple tiny enclaves round Lake Baikal, part of Manchuria, Gansu, Qinghai, and one place that is west of Nanjing and in the south-south-west of Zhengzhou
|caption =
|mapcaption=Phạm vi phân bố địa lý của người Mông Cổ tại châu Á (đỏ)
|image =
|map =
}}
{{Wikipedia ngoại ngữ|code=mn}}
'''Tiếng Mông Cổ''' ([[Tập tin:Monggol kele.svg|17px]], ''{{lang|mvf-Latn|Mongγol kele}}''; [[chữ cái Cyrillic|Cyrillic]]: {{lang|khk-Cyrl|Монгол хэл}}, ''{{lang|khk-Latn|Mongol khel}}'') là thành viên nổi tiếng nhất trong nhóm các [[ngôn ngữ Mongolic]]. Tiếng Mông Cổ có khoảng 5.700.000 người nói, trong đó có hơn 90% cư dân của Mông Cổ <ref>[http://www.ethnologue.org/show_country.asp?name=MN Ethnologue, Mongolia page]</ref> và nhiều cư dân Mông Cổ của khu vực tự trị Nội Mông Cổ của [[Trung Quốc]]. Ở [[Mông Cổ]], phương ngữ [[Khalkha]] của Mông Cổ, viết bằng mẫu tự slavic, là chủ yếu; tại [[Nội Mông|Nội Mông Cổ]], ngôn ngữ hơn đa dạng về mặt phương ngữ và viết bằng [[chữ Mông Cổ]] truyền thống.
 
'''Tiếng Mông Cổ''' (bằng [[hệ chữ viết tiếng Mông Cổ]]: [[File:Monggol kele.svg|17px]],<ref>Rendered in Unicode as {{MongolUnicode|ᠮᠣᠨᠭᠭᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡ|style=height:2em}}</ref> ''{{lang|mvf-Latn|Mongɣol kele}}''; bằng [[Bảng chữ cái Kirin tiếng Mông Cổ]]: {{lang|khk-Cyrl|Монгол хэл}}, ''{{lang|khk-Latn|Mongol khel}}'') là ngôn ngữ chính thức của [[Mông Cổ]] và là thành viên nổi tiếng nhất của [[hệ ngôn ngữ Mông Cổ|hệ ngôn ngữ Mongol]]. Số người nói tất cả các phương ngữ khác nhau lên tới hơn 10 triệu, gồm đa phần cư dân ở [[Mông Cổ]] và nhiều [[người Mông Cổ]] ở [[Nội Mông|Khu tự trị Nội Mông Cổ]].<ref name="ReferenceA">
Tiếng Mông Cổ có 35 kí tự:
Estimate from Svantesson ''et al.'' 2005: 141</ref>
Tại Mông Cổ, [[Tiếng Mông Cổ Khalkha|phương ngữ Khalkha]], được viết bằng [[Bảng chữ cái Kirin|chữ Kirin]] (và có lúc bằng [[Bảng chữ cái Latinh|Latinh]] trên [[dịch vụ mạng xã hội|mạng xã hội]]), chiếm ưu thế, còn ở Nội Mông có sự đa dạng về phương ngữ hơn và được viết bằng [[hệ chữ viết tiếng Mông Cổ]].
 
Một số học giả phân loại những ngôn ngữ Mongol khác như [[tiếng Buryat|Buryat]] và [[tiếng Oirat|Oirat]] như những phương ngữ của tiếng Mông Cổ, song cách phân loại này không tương đồng với cơ sở quốc tế hiện nay.
Аа а a
Бб бэ b
 
Tiếng Mông Cổ có [[hòa âm nguyên âm]] và cấu trúc âm tiết phức tạp cho phép những nhóm ba phụ âm nằm cuối âm tiết hiện diện. Đây là một [[ngôn ngữ chắp dính]] điển hình, dựa trên các chuổi hậu tố. Dù có cấu trúc cơ bản, thứ tự vị trí trong các [[cụm danh từ]] thì tương đối tự do, nên vai trò ngữ pháp phải được chỉ ra bởi một hệ thống gồm khoảng tám [[cách ngữ pháp]]. Có năm [[Dạng (ngữ pháp)|dạng]]. Động từ được xác định bởi dạng, [[Thể (ngữ pháp)|thể]], [[thì]], và [[tình thái (ngôn ngữ)|tình thái]]/[[evidentiality]].
Вв вэ v/w
 
Tiếng Mông Cổ hiện đại phát triển từ [[tiếng Mông Cổ trung đại]], thứ ngôn ngữ được nói tại [[Đế quốc Mông Cổ]] vào thế kỷ 13 và 14. Nhiều sự thay đổi đã diễn ra, một đợt biến đổi mẫu hình hòa âm nguyên âm xuất hiện, [[chiều dài nguyên âm|nguyên dài]] phát triển, hệ thống cách hơi biến đổi, và hệ thống gốc động từ được tái cấu trúc. Tiếng Mông Cổ có liên qua xa với [[tiếng Khiết Đan]] (Khitan). Nó thuộc về [[vùng ngôn ngữ]] Bắc Á, gồm [[ngữ tộc Turk]], [[hệ ngôn ngữ Mông Cổ|hệ ngôn ngữ Mongol]], [[ngữ tộc Tungus]], [[tiếng Hàn Quốc]] và [[hệ ngôn ngữ Nhật Bản]]. [[Văn học tiếng Mông Cổ]] được lưu giữ tốt ở dạng viết, với những văn liệu từ đầu thế kỷ 13.
Гг гэ g
 
Дд дэ d
 
Ее е e/ye/yë
 
Ёё ё ë/yo/yö
 
Жж жэ j/zh/ž
 
Зз зэ ts/dz
 
Ии и i
 
Йй хагас и j/ĭ/i
 
Кк ка k/q
 
Лл эл l
 
Мм эм m
 
Нн эн n
 
Оо о o
 
Өө ө ô/ö
 
Пп пэ p
 
Рр эр r
 
Сс эс s/x
 
Тт тэ t
 
Уу у u
 
Үү ү ù/ü
 
Фф фэ, фа, эф f
 
Хх хэ, ха x h/kh
 
Цц цэ c/ts
 
Чч чэ č/ch
 
Шш ша, эш š/sh
 
Щщ ща, эшчэ shch/ŝ/šč
 
Ъъ хатуугийн тэмдэг ʺ"
 
Ыы эр үгийн ы y/î
 
Ьь зөөлний тэмдэг ʹ/ĭ
 
Ээ э è/ê
 
Юю ю û/yu/yü/iu
 
Яя я â/ya/ia
 
Tiếng Mông Cổ có sự hài hòa nguyên âm và một cấu trúc phức tạp âm tiết cho một ngôn ngữ Mongolic cho phép phụ âm cuối cùng ba âm tiết. Nó là một [[ngôn ngữ chấp dính]] điển hình dựa vào chuỗi hậu tố trong các phần danh từ và động từ. Trong khi trật tự từ cơ bản là chủ ngữ-bổ ngữ-vị ngữ, thứ tự cụm từ danh từ là tương đối tự do, do đó, chức năng được chỉ định bởi một hệ thống của khoảng tám cách ngữ pháp. Có năm thể. Động từ được chia theo thể, thì, thức.
 
Tiếng Mông Cổ hiện đại đã tiến hóa từ "Tiếng Mông Cổ trung cổ", ngôn ngữ nói ở Mông Cổ của [[thế kỷ 13]] và 14. Trong quá trình chuyển đổi này, một sự thay đổi lớn trong mô hình đã xảy ra sự hài hòa nguyên âm, nguyên âm dài phát triển, hệ thống trường hợp đã được cải cách một chút, và hệ thống bằng lời nói đã được tái cơ cấu.
 
Tiếng Mông Cổ là ngôn ngữ chính của nước [[Mông Cổ]], nơi có khoảng 2,5 triệu người nói, đây là một ngôn ngữ chính thức của vùng [[Nội Mông|Nội Mông Cổ]] của [[Trung Quốc]], nơi có khoảng 2.700.000 hoặc người nói <ref>Svantesson et al. 2005: 141, 143. On the other hand, Sechenbaatar et al. 2005: 206 (an Inner Mongolian source) assumes four million Inner Mongolians to be proficient in Mongolian.</ref>. Con số chính xác số người nói tiếng Mông Cổ ở Trung Quốc rất khó để xác định, như không có dữ liệu sẵn có trên trình độ thông thạo ngôn ngữ của người dân Trung Quốc '. Có khoảng năm triệu dân tộc Mông Cổ ở Trung Quốc, nhưng việc sử dụng tiếng Mông Cổ của họ đang giảm sút, đặc biệt là trong số những người dùng trẻ tại các khu vực đô thị, do sự phổ biến sử dụng [[tiếng Phổ Thông Trung Quốc]] <ref>Janhunen 2003d: 178.</ref>. Phần lớn người nói tiếng Mông Cổ ở Trung Quốc sống tại Nội Mông Cổ; ngoài ra, một số người nói phương ngữ [[Kharchin]] và [[Khorchin]] sống trong khu vực các tỉnh [[Liêu Ninh]], [[Cát Lâm]], [[Hắc Long Giang]] và có biên giới Nội Mông Cổ.<ref>Sechenbaatar et al. 2005: 565.</ref>
== Tham khảo ==
{{Tham khảo|2}}
==Liên kết ngoài==
 
{{InterWiki|code=mn}}
{{Incubator|code=mvf|language=Inner Mongolian}}
{{Wikivoyage|Mongolian phrasebook|Mongolian|a phrasebook}}
{{commons category}}
* [http://www.linguamongolia.com/ Lingua Mongolia (một trang web chuyên về tiếng Mông Cổ, đa phần về bản chữ viết Mông Cổ truyền thống)]
* [http://www.studymongolian.net/ StudyMongolian]
* [http://www.bolor-toli.com/ Từ điển Bolor tiếng Anh-Mông Cổ]
* [http://www.mongolfont.com/en/ Những phông chữ Mông Cổ truyền thống Unicode]
[[Thể loại:Ngôn ngữ của Mông Cổ]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ Trung Quốc]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Tiếng_Mông_Cổ”