|
-->
==Các ngôn ngữ có thanh điệu==
Hầu hết các ngôn ngữ ở [[châu Phi hạ Sahara|châu Phi cận Sahara]] đều có thanh điệu, ngoại trừ [[tiếng Swahili]] ở phía đông và [[tiếng Wolof]], [[tiếng Fulani]] ở phía tây. [[CácNhóm ngôn ngữ Chad]], [[cácnhóm ngôn ngữ Omot]] và một số nhánh mở rộng của [[nhóm ngôn ngữ Cush]] thuộc [[hệ ngôn ngữ Phi-Á]] là những ngôn ngữ có thanh điệu <!-- —the Omotic languages heavily so— --> trong khi các ngôn ngữ chị em của chúng như [[cácnhóm ngôn ngữ Semit]], [[cácnhóm ngôn ngữ Berber]] và [[tiếng Ả Rập|tiếng Ai Cập]] thì không có thanh điệu.
Một số ngôn ngữ ở [[Đông Á]] và [[Đông Nam Á]] có thanh điệu, bao gồm tất cả [[các ngôn ngữdạng Trung Quốc]] <!-- (trừ một số như [[tiếng Thượng Hải]] are only marginally tonal)-->, [[tiếng Việt]], [[tiếng Thái]] và [[tiếng Lào]]. Một số ngôn ngữ Đông Á như [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]], [[tiếng Triều Tiên|tiếng Hàn]] và [[tiếng Nhật]] có hệ thống thanh điệu đơn giản hơn<!--, which are sometimes called '[[Register (phonology)|register]]' or '[[pitch accent]]' systems-->. Tuy nhiên, một số ngôn ngữ trong vùng này hoàn toàn không có thanh điệu như [[tiếng Mông Cổ]], [[tiếng Khmer]] và [[tiếng Mã Lai]]. Trong số các[[nhóm ngôn ngữ Tây Tạng]], [[các ngôn ngữtiếng Trung Tây Tạng]] (gồm các phương ngữ ở thủ phủ [[Lhasa]]) và [[tiếng AmdoTạng Tây TạngKham]] thì có thanh điệu, ngược lại [[tiếng KhamsTạng Tây TạngAmdo]] và [[tếng LadakhiLadakh]] thì không có.
Một số ngôn ngữ bản địa ở Bắc Mỹ và Nam Mỹ có thanh điệu, như [[cácnhóm ngôn ngữ AthabaskAthabaska]] ở [[Alaska]] và đông nam [[Hoa Kỳ]] (bao gồm [[tiếng Navajo]]), và đặc biệt là [[cáchệ ngôn ngữ Oto-Mangue]] ở Mexico. [[CácHệ ngôn ngữ Maya]] hầu hết không có thanh điệu, trừ [[tiếng Yucatec Maya Yucatec]] (có số người nói lớn nhất), [[tiếng Uspantek]] và một phương ngữ của [[tiếng Tzotzil]] có hệ thống thanh điệu đơn giản.
Tại châu Âu, [[tiếng Na Uy]], [[tiếng Thụy Điển]], [[tiếng Latvia]], [[tiếng Litva]], [[tiếng SerbSerbo-Croatia]], một số phương ngữ của [[tiếng Slovene|tiếng Slovenia]] và [[tiếng Limburg]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--generally characterized as [[pitch accent]]-->. Các [[hệ ngôn ngữ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]] có thanh điệu khác, được nói ở [[tiểu lục địa Ấn Độ]] là [[tiếng Punjab]], [[tiếng LahandaLahnda]], và [[cácnhóm ngôn ngữ Ấn Độ]] và [[tiếng Tây Pahar]]<ref>Barbara Lust, James Gair. ''Lexical Anaphors and Pronouns in Selected South Asian Languages''. Page 637. Walter de Gruyter, 1999. ISBN 9783110143881.</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/gurmuki.htm]</ref><ref>[http://www.crulp.org/Publication/Crulp_report/CR02_21E.pdf Phonemic Inventory of Punjabi]</ref><ref>Geeti Sen. ''Crossing Boundaries''. Orient Blackswan, 1997. ISBN 9788125013419. Page 132. Quote: "Possibly, Punjabi is the only major South Asian language that has this kind of tonal character. There does seem to have been some speculation among scholars about the possible origin of Punjabi's tone-language character but without any final and convincing answer."</ref>.
Các ngôn ngữ có thanh điệu bao gồm:
*Một số [[ngữ hệ Hán-Tạng|ngôn ngữ Hán-Tạng]], trong đó hầu hết là những ngôn ngữ quan trọng. Một số dạng tiếng Trung có thanh điệu phức tạp (ngoại trừ [[tiếng Thượng Hải]]<!--, where the system has collapsed to only a two-way contrast at the word level with some initial consonants, and no contrast at all with others-->); trong khi một số [[ngôn ngữ Tây Tạng]] như [[tiếng Lhasa]] chuẩn, [[tiếng Dzongkha|tiếng Bhutan]] và [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]] có thanh điệu đơn giản<!--, are more marginally tonal-->. Tuy nhiên, [[tiếng Nepal Bhasa]], ngôn ngữ gốc ở [[Kathmandu]], thì không có thanh điệu, giống như một số phương ngữ Tây Tạng và nhiều ngôn ngữ Tạng-Miến khác.
*Trong [[ngữ hệ Nam-Á]], [[tiếng Việt]] và các ngôn ngữ có quan hệ gần với nó thì có hệ thống thanh điệu phức tạp. Các ngôn ngữ khác của ngữ hệ này như [[tiếng Môn]], [[tiếng Khmer]] và [[cácnhóm ngôn ngữ Munda]] thì không có thanh điệu.
*[[Ngữ hệ Kradai]] thuần nhất, được sử dụng chủ yếu ở Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan và Lào thì có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*[[Ngữ hệ Hmong-MienMiền]] có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*Nhiều [[hệ ngôn ngữ Phi-Á|ngôn ngữ Phi-Á]] thuộc cácnhóm ngôn ngữ hệ Chad, Cush và Omot có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->, như [[tiếng Hausa]] ở Chad. Nhiều ngôn ngữ Omot khá phức tạp về thanh điệu. Tuy nhiên nhiều ngôn ngữ trong các ngữngôn hệngôn ngữ nêu trên như [[tiếng Somali]] của nhóm ngôn ngữ Cush có rất ít thanh điệu.
*Các nhánh chính<!--The vast majority of--> của [[cáchệ ngôn ngữ Niger-Congo]] như [[tiếng Ewe]], [[tiếng Igbo]], [[tiếng Lingala]], [[tiếng Maninka]], [[tiếng Yoruba]] và [[tiếng Zulu]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->. [[CácNhóm ngôn ngữ Kru]] có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour tones-->. Các ngôn ngữ Niger-Congo không thanh điệu đáng chú ý có [[tiếng Swahili]], [[tiếng Fula]] và [[tiếng Wolof]].
*Hầu như tất cả các [[hệ ngôn ngữ Nilo-Sahara|ngôn ngữ NileNilo-SaharanSahara]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->.
*Tất cả các [[hệ ngôn ngữ Khoisan|ngôn ngữ Khoisan]] ở Nam Phi có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour-tone systems-->.
*Gần một nửa [[cácnhóm ngôn ngữ AthabaskAthabaska]], như [[tiếng Navajo]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have simple register-tone systems--> (các ngôn ngữ ở California, Oregon, một số ở Alaska)<!--, but the languages that have tone fall into two groups that are mirror images of each other. That is, a word which has a high tone in one language will have a cognate with a low tone in another, and ''vice versa.''-->
*[[CácHệ ngôn ngữ IroquoianIroquois]] có thanh điệu, như tiếng Mohawk có ba dấu thanh.
*Tất cả các [[hệ ngôn ngữ Oto-Manguea|ngôn ngữ Oto-Manguea]] có thanh điệu. <!--Most have register-tone systems, some contour systems. These are perhaps the most complex tone systems in North America.
*The [[Kiowa-Tanoan languages]].
*Scattered languages of the [[Amazon basin]], usually with rather simple register-tone systems.
| 