Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đế quốc Đông La Mã”

{{flag|Albania}}|{{flag|Algérie}}|{{flag|Armenia}}|{{flag|Bosnia|name=Bosnia và Herzegovina}}|{{flag|Bulgaria}}|{{flag|Croatia}}|{{flag|Síp}}|{{flag|Ai Cập}}|{{flag|Pháp}}|{{flag|Gruzia}}|{{flag|Hy Lạp}}|{{flag|Ý}}|{{flag|Iraq}}|{{flag|Israel}}|{{flag|Jordan}}|{{flag|Kosovo}}⁵|{{flag|Liban}}|{{flag|Libya}}|{{flag|Macedonia}}|{{flag|Malta}}|{{flag|Moldova}}|{{flag|Montenegro}}|{{flag|Morocco}}|{{flag|Palestine}}|{{flag|Bồ Đào Nha}}|{{flag|România}}|{{flag|San Marino}}|{{flag|Ả Rập SaudiXê Út}}|{{flag|Serbia}}|{{flag|Slovenia}}|{{flag|Tây Ban Nha}}|{{flag|Sudan}}|{{flag|Syria}}|{{flag|Tunisia}}|{{flag|Thổ Nhĩ Kỳ}}|{{flag|Gibraltar|name=Gibraltar (Liên hiệp Anh)}}|{{flag|Ukraina}}|{{flag|Thành Vatican}}|

Không thấy một tư liệu chính xác nào về sự khởi đầu của đế quốc Đông La Mã. Một vài ý kiến cho rằng đế quốc này được thành lập dưới thời cai trị của Hoàng đế [[Diocletianus]] (284–305), người đã chia đế quốc La Mã thành hai nửa đông và tây.<ref>{{harvnb|Treadgold|1997|p=847}}.</ref> Một vài người lại nói rằng đế quốc bắt đầu vào thời của Constantinus I, vị hoàng đế đầu tiên đóng đô tại Constantinopolis.{{#tag:ref| Vào năm [[324]], vua Constantinus I Đại Đế tuyên bố quyết định đổi tên thành [[Byzantium]] thành ''Tân La Mã'' (Nova Roma) và vào [[11 tháng 5]] năm [[330]] ông chính thức dời đô về thành phố này. Đây là một quyết định quan trọng của ông. Ông là một vĩ nhân và việc ông thiên đô về thành Constantinopolis đã góp phần bảo vệ luật pháp La Mã, nền văn hóa và ngôn ngữ Hy Lạp, do đó ông trở thành vị vua sáng lập ra nền văn minh Đông La Mã Kitô giáo kéo dài hơn ngàn năm.<ref>{{harvnb|Benz|1963|p=176}}.</ref>|group="Chú thích"}} Những ý kiến khẳng định vào thời trị vì của Hoàng đế [[Theodosius I]] (379–395) hoặc theo sau cái chết của ông vào năm 395. Một vài người cho vào thời điểm xa hơn vào năm 476 khi đế quốc phía tây sụp đổ. Nhưng hiện nay tư liệu khá chính xác là vào năm 330, khi Constantinus I thành lập [[Thủ đô|tân đô]] Constantinopolis dưới sự phát triển vượt bậc của văn hóa [[Ki-tô giáo]] và thời kỳ văn hóa chịu ảnh hưởng Hy Lạp (quá trình Hy Lạp hóa văn hóa).<ref>{{harvnb|Ostrogorsky|1969|pp=105–107, 109}}; {{harvnb|Norwich|1998|p=97}}; {{harvnb|Haywood|2001|pp=2.17, 3.06, 3.15}}.</ref> Đế quốc Đông La Mã đã tồn tại hơn một ngàn năm, từ thế kỷ thứ 4IV cho đến năm [[1453]]. Trong thời gian tồn tại của nó, Đông La Mã vẫn là một trong những cường quốc kinh tế, văn hóa, và quân sự lớn mạnh nhất ở châu Âu, bất chấp những thất bại và mất mát lãnh thổ, đặc biệt là trong cuộc [[Chiến tranh La Mã-Ba Tư]] và [[Chiến tranh Ả Rập-Đông La Mã]]. Đế quốc sau đó đã phục hưng dưới [[triều đại Macedonia]], một lần nữa Đông La Mã vươn lên thành liệt cường hàng đầu của vùng Đông Địa Trung Hải vào cuối thế kỷ thứ 10X, đối địch với [[Nhà Fatima]] của người [[Hồi giáo]].<ref name="Millar et al"/>

Tuy nhiên, sau năm [[1071]], nhiều lãnh đổ ở [[Tiểu Á]] - trung tâm của đế quốc, bị [[Đế quốc Seljuk|người Thổ Nhĩ Kỳ Seljuk]] chiếm đoạt. Mặc dù Vương triều [[nhà Komnenos]] đã giành lại một số đất đai và hưng thịnh lại Đế quốc trong một thời gian ngắn trong thế kỷ thứ 12XII, sau khi Hoàng đế [[Andronikos I Komnenos]] qua đời và Vương triều Komnennos cáo chung ở cuối thế kỷ thứ 12XII, một lần nữa Đế quốc lâm vào suy vong. Đế quốc Đông La Mã bị [[cuộc Thập tự chinh lần thứ tư]] giáng một đòn chí mạng vào năm [[1204]], khiến Đế quốc bị giải thể và các lãnh thổ [[La Tinh]] và Hy Lạp thuộc Đông La Mã bị chia cắt.

Vào năm [[1261]], kinh đô Constantinopolis được giải phóng và Đế quốc Đông La Mã trung hưng, thế nhưng dưới triều các hoàng đế [[nhà Palaiologos]], Đông La Mã chỉ còn là một trong nhiều quốc gia nhỏ đối địch nhau ở khu vực, trong suốt 200 năm tồn tại cuối cùng của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, nền [[văn hóa]] của Đế quốc sinh sôi nảy nở.<ref name="fordham" /> Các cuộc biến loạn cung đình xảy ra liên tiếp trong thế kỷ 14XIV tiếp tục hủy hoại sự thịnh vượng của Đế quốc Đông La Mã, trong khi các lãnh thổ còn lại của Đông La Mã lần lượt bị lấy mất trong cuộc [[Chiến tranh Đông La Mã-Ottoman]], mà đỉnh điểm là [[sự thất thủ của Constantinopolis]] và các vùng lãnh thổ còn lại bị [[Đế quốc Ottoman]] chinh phục vào thế kỷ thứ 15XV.<ref>{{harvnb|Cameron|2006|pages=54–61}}.</ref>

Việc định nghĩa tên gọi của Đế quốc là "Byzantine" được bắt đầu ở Tây Âu năm 1557, khi sử gia người Đức Hieronymus Wolf xuất bản tác phẩm ''Corpus Historiæ Byzantinæ'', đây là một tập hợp thông tin từ các nguồn của Byzantine. Thuật ngữ "Byzantine" xuất phát từ tiếng Hy Lạp, là tên của một nhà vua trong truyền thuyết Hy Lạp. Tên này được đặt cho thành phố từ những người Hy Lạp di cư từ thành phố [[Megara]] tới vào năm 657 trước Công nguyên. Thành phố được cho sửa xây lại và đặt tên là Constantinopolis vào năm 330 saucủa côngCông nguyênNguyên khi Hoàng Đế Constantinus I dời thủ đô về đây. Tên cũ của thành phố rất hiếm khi được sử dụng từ thời điểm này trở về sau, ngoại trừ trong những hoàn cảnh lịch sử hoặc trong thơ ca lãng mạn. Theo [[Montesquieu]] thì khi xuất bản quấn ''Byzantine du Louvre'' (''Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ'') vào năm 1648 và cuốn ''Historia Byzantina'' của Du Cange vào năm 1680, các tác giả vẫn tiếp tục sử dụng rộng rãi thuật ngữ tên gọi Byzantine.<ref>Fox, [http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm What, If Anything, Is a Byzantine?]; {{harvnb|Rosser|2011|p=1}}</ref> Thuật ngữ này sau đó biến mất cho đến thế kỷ XIX, khi nó được sử dụng một cách chung chung trong thế giới phương Tây. Trước thời gian này, [[Đế quốc Ottoman]] dùng thuật ngữ Hy Lạp để ám chỉ đế quốc Byzantine và các quốc gia thừa kế của nó.<ref>{{harvnb|Rosser|2011|p=2}}.</ref>

Dưới thời Contantinus, Kitô giáo mặc dù không được công nhận là quốc giáo nhưng lại được hưởng nhiều ưu đãi, bởi vì hoàng đế đã ban cho tôn giáo này nhiều đặc quyền rộng rãi. Việc ông cho triệu tập [[Thượng Hội đồng Giám mục Arles]] và [[Hội đồng Nicaea]] đã cho thấy quyết tâm hợp nhất giáo hội của ông, đồng thời khẳng định sự lãnh đạo của ông với Giáo hội.<ref name="B163">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/2*.html#5 p. 63]}}; {{harvnb|Drake|1995|p=5}}; {{harvnb|Grant|1975|pp=4, 12}}.</ref> Năm 395,[[Theodosius I]] lại chia đôi đế quốc ra cho hai con trai của mình: Arcadius ở phía đông và Honorius ở phía tây. Trong các thế kỷ thứ 3III và thứ 4IV, phần phía đông đế chế đã không phải đối mặt với phần lớn các man tộc đang tràn ngập khắp [[Châu Âu]], một phần là nhờ một nền văn hóa thành thị được phát triển từ rất sớm và có các nguồn lực tài chính ổn định, cho phép đế quốc có tiền để trả cho các khoản cống phẩm để xoa dịu những kẻ xâm lược và kinh phí duy trì các đội lính đánh thuê. Nhờ đó, [[Theodosius II]] có thể tập trung vào hệ thống hóa pháp luật La Mã, củng cố [[các bức tường thành của Contantinopolis]].Tuy nhiên, để đẩy lùi được [[người Hun]],Theodosius đã phải trả các khoản cống phẩm lớn hàng năm cho thủ lĩnh [[Attila]].<ref>{{harvnb|Cameron|2009|pp=54, 111, 153}}.</ref> Hoàng đế [[Marcianus]] sau đó đã từ chối các khoản tiền cống tốm kém nhưng lúc náy Attila đã chuyển hướng sự chú ý của mình sang nửa phía tây của đế quốc. Sau khi Attila qua đời, [[đế quốc Hun]] sụp đổ, và nhiều người Hun được thuê làm lính đánh thuê cho Constantinopolis.<ref>{{harvnb|Alemany|2000|p=207}}; {{harvnb|Bayles|1976|pp=176–177}}; {{harvnb|Treadgold|1997|pp=184, 193}}.</ref>

Văn hóa truyền thống La Mã-Hi Lạp vẫn còn nhiều ảnh hưởng ở Đông La Mã trong thế kỷ thứ 6VI với nhiều nhà triết học nổi bật như [[Ioannes Philoponus]]. Nhưng triết học và văn hóa [[Kitô giáo]] dần chiếm ưu thế và thay thế các nền văn hóa cũ. [[Nhà thờ Hagia Sofia|Đại thánh đường Thánh Xôphia]] đã được xây dựng thay thế cho một nhà thờ cũ đã bị phá hủy trong cuộc bạo loạn Nika.<ref>{{harvnb|Cameron|2009|pp=113, 128}}.</ref> Nhưng hàng loạt các dịch bệnh và đói kém đã tấn công đế quốc, giết hại nhiều sinh mạng dân chúng và góp phần làm suy sụp đế quốc.

Thế kỷ thứ 8VIII và 9IX cũng đã bị chi phối bởi các tranh cãi và chia rẽ tôn giáo xung quanh phong trào bài trừ ảnh tượng. Các biểu tượng đã bị cấm theo chiếu chỉ của hoàng đế Leo và Constantine, dẫn đến cuộc khởi nghĩa của những người thờ thánh tượng trên toàn đế quốc. Sau những nỗ lực của nữ hoàng Irene, [[hội đồng Nicaea lần thứ hai]] đã được tổ chức trong năm 787 và khẳng định rằng các biểu tượng có thể được tôn kính nhưng không được tôn thờ. Irene được cho là đã cố gắng thương lượng một cuộc hôn nhân giữa bà và [[Charlemagne]], nhưng theo thánh Theophanes, mưu đồ này đã bị phá hoại bởi Aetios, một trong những sủng thần của bà.<ref name="G89">{{harvnb|Cameron|2009|pp=167–170}}; {{harvnb|Garland|1999|p=89}}.</ref> Trong giai đoạn đầu thế kỷ thứ 9IX, Leo V đã khơi dậy lại chính sách bài trừ ảnh tượng, nhưng năm 843, hoàng hậu [[Theodora]] đã khôi phục lại việc tôn kính các biểu tượng với sự giúp đỡ của [[Thượng Phụ Methodios]] <ref name="P11">{{harvnb|Parry|1996|pp=11–15}}.</ref>.

Dưới triều đại người con trai của Mikael và cũng là người kế vị ông, [[Leōn VI Khôn ngoan]], các cuộc tấn công vào đế quốc Abbas vẫn được tiếp tục. Tuy nhiên, Sicilia lại rơi vào tay quân Ả Rập năm 902 và chỉ hai năm sau đó, [[Thessaloniki]], thành phố quan trọng thứ hai của đế chế đã bị một hạm đội Arab cướp phá. Hải quân nhanh chóng được tăng cường lại. [[Đảo Síp]], vốn bị người Ả Rập chiếm đóng từ thế kỉkỷ thứ 7VII, đã được thu hồi và một hạm đội Đông La Mã đã tấn công vào cảng [[Laodicea]] ở Syria. Mặc dù vậy, quân Đông La Mã cũng bị tổn thất nặng nề khi họ cố gắng chiếm lại đảo Crete năm 911.<ref name="B101">{{harvnb|Browning|1992|p=101}}.</ref>

[[Tập tin:Bizansist touchup.jpg|nhỏ|phải|250px|Constantinopolis, thành phố lớn và giàu có nhất châu Âu trong suốt từ thế kỉkỷ thứ 6VI đến thế kỉkỷ 12XII.]]

[[Tập tin:Cyril-methodius-small.jpg|nhỏ|trái|150px|Tranh tường vẽ hai thánh [[Kyrillos và Methodios]], thế kỷ 19XIX, [[Tu viện Troyan]], Bulgaria.]]

Dưới thời các hoàng đế Makedonia, Constantinopolis trở thành thành phố lớn nhất và giàu có nhất ở châu Âu, với 400.000 dân vào thế kỷ 9IX và 10X.<ref>{{harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=130–131}}; {{harvnb|Pounds|1979|p=124}}.</ref> Các hoàng đế đã bổ nhiệm nhiều quý tộc tài năng vào làm quan trong triều đình, chủ yếu trong việc giám sát thu thuế, quản lý thành phố và trở thành các đại sứ ngoại giao. Thương mại với Tây Âu cũng được thúc đẩy mạnh mẽ, đặc biệt là lụa và kim loại đã góp phần làm cho sự giàu có của Đế quốc.<ref>{{harvnb|Duiker|Spielvogel|2010|p=317}}.</ref>

Đông La Mã suy sụp nhanh chóng sau khi hoàng đế Basileos II qua đời mà không có những người đủ năng lực lên kế vị. [[Nikephoros II]] (trị vì 963-969), [[Ioannes Tzimiskes]] và [[Basileos II]] thay đổi cơ cấu quân sự từ các đội quân phòng thủ, dân quân thành một đội quân chuyên nghiệp ({{lang|grc|τάγματα}}, ''tagmata''), được hỗ trợ bằng lính đánh thuê. Trong thế kỷ thứ 10X, các cuộc tấn công liên tiếp của ngoại bang đã buộc đế quốc phải duy trì các khu đồn trú lớn và công sự tốn kém. Hoàng đế [[Basileos II]] để lại một kho bạc đầy ắp khi ông qua đời, nhưng lại không để lại bất kì lời khuyên nào cho người kế vị.<ref>{{harvnb|Treadgold|1997|pp=548–549}}.</ref> Không còn bất cứ vị vua nào kế tục ông mà có đủ tài năng quân sự cũng như tài cai trị, điều này khiến cho quyền lực dần dần rơi vào tay các quan lại trong triều. Những nỗ lực cứu vãn nền kinh tế cuối cùng chỉ dẫn đến lạm phát và tiền vàng mất giá. Lúc này, quân đội bị xem như là một khoản chi phí không cần thiết và còn là một mối đe dọa chính trị. Vì vậy, triều đình đã giải tán quân đội và thay thế bằng các đội lính đánh thuê với những hợp đồng cụ thể.<ref name="PM">Markham, [http://www.deremilitari.org/resources/articles/markham.htm The Battle of Manzikert].</ref>

[[Tập tin:The Byzantine Empire, c.1180.svg|nhỏ|trái|300px|Đế quốc Đông La Mã vào năm 1180, cuối [[thời kỳ phụcPhục hưngHưng Komnenos]].]]

====Thời kì phụcPhục hưngHưng thế kỉkỷ 12XII====

{{details|Văn minh Byzantine vào thế kỉkỷ 12XII}}

Điều này đã cho phép các tỉnh phía tây đạt được sự phục hồi kinh tế và vẫn tiếp tục cho đến khi cuối thế kỷ. Có lập luận cho rằng Byzantium dưới sự cai trị của [[nhà Komnenos]] đã thịnh vượng hơn so với chính nó ở bất kỳ thời điểm nào kể từ lúc người Ba Tư tiến hành các cuộc xâm lược vào thế kỷ thứ 7VII. Trong thế kỷ 12XII, mật độ dân cư gia đã tăng lên và có thêm nhiều vùng đất rộng lớn được dành cho sản xuất nông nghiệp. Bằng chứng khảo cổ từ cả châu Âu và Tiểu Á cho thấy một sự gia tăng đáng kể về kích thước của các khu định cư đô thị, cùng với một sự bùng nổ đáng chú ý ở các thành thị mới. Thương mại cũng phát triển rực rỡ, người Venezia, Genova và các sắc dân khác đã đổ xô đến các hải cảng của biển Aegea để giao thương, vận chuyển hàng hóa từ các vương quốc Thập Tự Chinh ở hải ngoại và từ [[nhà Fatima]] ở Ai Cập tới phía tây và buôn bán với đế quốc thông qua Constantinopolis<ref name="Day">{{harvnb|Day|1977|pp=289–290}}; {{harvnb|Harvey|2003}}.</ref>

Sau khi [[quân Thập Tự Chinh]] Latin cướp phá Constantinopolis năm 1204, hai lãnh địa trung thành với Đông La Mã là [[Đế quốc Nicaea]] và [[Lãnh địa Bá Vương Eripus]] đã giương cờ đứng lên khởi sự. Lãnh địa còn lại, [[Đế quốc Trebizond]] do [[Alexios I của Trebizond]] thành lập chỉ vài tuần trước khi quân thập tự cướp bóc Constantinopolis. Trong ba lãnh địa này, Eripus và Nicaea có cơ hội tốt nhất để khôi phục lại đô thành. Đế quốc Nicaea đã giành được nhiều chiến thắng trước quân Latin nhưng tới giữa thế kỷ 13XIII, nhiều vùng đất ở phía nam Anatolia của Đế quốc đã bị mất vào tay người Hồi Giáo.<ref>{{harvnb|Kean|2006}}; {{harvnb|Madden|2005|p=162}}; Lowe-Baker, [http://web.archive.org/web/20071016205009/http://geocities.com/egfroth1/Seljuqs.htm The Seljuks of Rum].</ref> Sự suy yếu của [[Vương quốc Hồi giáo Rum]] sau [[Trận chiến Kose Dag|Cuộc xâm lăng của quân Mông Cổ năm 1242-43]] đã tạm thời chấm dứt các cuộc đột kích của quân Seljuk ở phía đông, giúp quân Nicaea dốc toàn lực quyết đấu với [[Đế chế Latinh|Đế chế La Tinh]] ở phía bắc.<ref>Lowe-Baker, [http://web.archive.org/web/20091027082448/http://geocities.com/egfroth1/Seljuqs.htm The Seljuks of Rum].</ref>

Về phía người Thổ Osman, Mehmet II và các vua kế vị ông ta đã tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (''Kaysar-i-Rûm'') và xem mình là người kế thừa Đế quốc La Mã xưa kia cho đến tận khi [[sự tan rã của đế quốc Osman|đế quốc Osman sụp đổ]] vào đầu thế kỷ 20XX. Điều này hàm ý là đế quốc La Mã vẫn được duy trì dưới sự cai trị của người Thổ, chỉ có điều tôn giáo chính thống của đế quốc sẽ thay đổi, giống như Constantinus I đã thay đổi tôn giáo của La Mã vào thế kỷ thứ IV. Trong khi đó, những lãnh đạo của lãnh địa Hoàng thân Danube (''Principatele Dunărene'') cũng tự xưng mình là người kế thừa của Đông La Mã<ref>{{harvnb|Clark|2000|p=213}}.</ref> và đã bảo hộ cho những người dân Chính thống giáo chạy loạn trước sự xâm lược của Thổ Osman, trong đó bao gồm nhiều quý tộc Đông La Mã.

Đế quốc Đông La Mã sở hữu một trong những nền kinh tế phồn thịnh nhất ở châu Âu và Địa Trung Hải trong nhiều thế kỷ. Đặc biệt là châu Âu không thể sánh được với sức mạnh kinh tế của Đông La Mã cho đến tận cuối [[thời Trung Cổ]]. Constantinopolis là một trung tâm quan trọng bậc nhất trong một mạng lưới thương mại tại các thời điểm khác nhau kéo dài trên gần như tất cả lục địa Á-Âu và Bắc Phi, đặc biệt nó chính là điểm đến phía tây cuối cùng của [[con đường tơ lụa]] nổi tiếng. Cho đến nửa đầu của thế kỷ thứ 6VI và trái ngược hẳn với sự suy tàn ở phía tây, nền kinh tế của Đông La Mã đã phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ.<ref>{{harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=1, 23–38}}.</ref> Tuy nhiên, [[Đại dịch Justinianus]] và [[Cuộc xâm lược Hồi Giáo|những cuộc chinh phục của người Ả Rập]] gây ra thay đổi tiêu cực đáng kể sự thịnh vượng của nó và góp phần dẫn đến thời kì trì trệ và suy thoái. Những cải cách của nhà Isaurios và đặc biệt, là sự gia tăng dân số dưới thời Konstantinos V, những công trình công cộng và cùng với những biện pháp đánh thuế, đã đánh dấu sự bắt đầu của giai đoạn hồi sinh mà vẫn tiếp tục cho đến tận năm 1204, bất chấp sự thu hẹp lãnh thổ.<ref>{{harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=3, 45, 49–50, 231}}; {{harvnb|Magdalino|2002|p=532}}.</ref> Từ thế kỷ thứ 10X cho đến cuối thế kỉkỷ 12XII, Đế quốc Đông La Mã là biểu tượng cho sự xa hoa và các vị khách thập phương đã bị ấn tượng bởi sự giàu có tích lũy ở kinh đô. Tuy nhiên cuộc Thập tự chinh lần thứ tư đã dẫn đến sự gián đoạn sức sản xuất của nền kinh tế Đông La Mã và sự thống trị thương mại của người Tây Âu ở miền đông Địa Trung Hải, những sự kiện chẳng khác gì một thảm họa kinh tế cho Đế chế <ref name="M532">{{harvnb|Laiou|Morisson|2007|pp=90–91, 127, 166–169, 203–204}}; {{harvnb|Magdalino|2002|p=535}}.</ref> Nhà Palaiologos đã cố gắng để phục hồi nền kinh tế, nhưng nhà nước Đông La Mã vào giai đoạn cuối này sẽ không giành được bất cứ sự kiểm soát hoàn toàn nào đối với một trong hai thế lực kinh tế ngoại quốc hoặc ở cả trong nước. Dần dần, nó cũng đánh mất ảnh hưởng của mình đối với các phương thức thương mại và cơ chế giá, và quyền kiểm soát của nó đối với sự lưu thông những kim loại quý giá, và theo một số học giả, ngay cả việc đúc tiền xu.<ref name="M806">{{harvnb|Matschke|2002|pp=805–806}}.</ref>

Các tác phẩm của thời đại cổ điển chưa bao giờ bị ngừng trau dồi tại Đông La Mã. Vì vậy, [[khoa học Đông La Mã]] trong bất cứ thời kì nào đều gắn liền với [[triết học cổ đại]], và [[siêu hình học]].<ref>{{harvnb|Anastos|1962|p=409}}.</ref> Mặc dù vào nhiều thời điểm khác nhau Byzantine đã có được những thành tích tuyệt vời trong việc áp dụng khoa học (đặc biệt là trong việc xây dựng [[Hagia Sophia]]), thì từ sau thế kỷ thứ 6VI các học giả Byzantine chủ yếu chuyên tâm vào những nghiên cứu mới trong việc phát triển các lý thuyết mới hoặc mở rộng những ý tưởng của các tác giả cổ đại.<ref>{{harvnb|Cohen|1994|p=395}}; Dickson, [http://www.roma.unisa.edu.au/07305/medmm.htm Mathematics Through the Middle Ages].</ref> Sự uyên bác của họ đặc biệt đã bị tụt lại trong những năm tháng đen tối của bệnh dịch hạch và những cuộc chinh phục của người Hồi giáo, nhưng sau đó là thời kì được gọi là kỉ nguyên ''Phục hưng Đông La Mã'' vào cuối thiên niên kỷ thứ nhất, các học giả Đông La Mã đã tái khẳng định mình trở thành những chuyên gia trong việc phát triển khoa học của người Ả Rập và Ba Tư, đặc biệt trong thiên văn học và toán học.<ref>{{harvnb|King|1991|pp=116–118}}.</ref> Người Đông La Mã cũng được ghi nhận với những tiến bộ công nghệ, đặc biệt là trong kiến ​​trúc (ví dụ như mái vòm có hình thù vuông vức) và công nghệ chiến tranh(ví dụ như [[lửa Hy Lạp]]).

Vai trò của đế chế trong các công việc của Giáo hội chưa bao giờ mở rộng thành một hệ thống cố định và được xác định về mặt pháp lý<ref name="M14">{{harvnb|Meyendorff|1982|p=13}}.</ref> Với sự suy yếu của thành [[Roma]], và bất đồng nội bộ của các Tòa Thượng phụ khác ở phương Đông, từ thế kỉkỷ thứ 6VI tới thế kỉkỷ thứ 11XI, Giáo hội thành [[Constantinopolis]] đã trở thành trung tâm giàu có nhất và có nhiều ảnh hưởng nhất trong thế giới Kitô giáo<ref name="M19">{{harvnb|Meyendorff|1982|p=19}}.</ref>. Ngay cả khi đế quốc đã suy yếu và chỉ là một cái bóng của bản thân nó trước kia, Giáo hội vẫn tiếp tục duy trì ảnh hưởng đáng kể cả ở bên trong và bên ngoài biên giới đế quốc. Như [[Geogriy Aleksandrovich Ostrogorskiy|G. A. Ostrogorskiy]] chỉ ra:

Bất chấp những chiếu chỉ của hoàng đế và lập trường nghiêm ngặt của chính bản thân [[quốc giáo của đế quốc La Mã|quốc giáo]], tôn giáo mà sau này được gọi là [[Chính thống giáo Đông phương]] đó chưa bao giờ đại diện cho tất cả các tín đồ Kitô giáo trong toàn đế quốc Đông La mã hay cho [[Kitô giáo Đông phương]]. Mango cho rằng trong giai đoạn đầu của đế quốc, những "người điên và ngu ngốc" bị dán nhãn "dị giáo" bởi quốc giáo, lại chiếm phần lớn dân số.<ref name="M109">{{harvnb|Mango|2007|pp=108–109}}.</ref> Bên cạnh những người đa thần giáo đã tồn tại cho đến hết thế kỷ thứ 6VI và người [[Do Thái]], là nhiều người - thậm chí có cả các hoàng đế - theo các giáo thuyết Kitô giáo khác nhau, như [[thuyết Arius]], [[thuyết Nestorius]], [[nhất tính thuyết]] (''Monophysitism''), [[thuyết Paulician]]..., mà trong một vài điểm nào đó dạy những điều đối nghịch với giáo thuyết thần học chính yếu được các Công đồng đại kết xác nhận.<ref>{{harvnb|Blume|2008|loc=Headnote C. 1.1}}; {{harvnb|Mango|2007|pp=108–109, 115–125}}.</ref>. Một cuộc chia rẽ khác giữa các tín đồ Kitô giáo cũng đã xảy ra, khi Hoàng đế Leo III đã ra lệnh phá hủy các ảnh tượng trên khắp Đế quốc. Điều này dẫn đến một cuộc biến động tôn giáo đáng kể, nó chỉ kết thúc vào giữa thế kỷ 9IX với sự phục hồi các ảnh tượng. Trong cùng khoảng thời gian này, một làn sóng những người ngoại giáo mới đã nổi lên tại khu vực Balkan, có nguồn gốc chủ yếu từ những [[người Slavơ]]. Họ dần dần được cải sang Kitô giáo, và cho tới giai đoạn cuối cùng của Đông La Mã, Chính thống giáo phương Đông đã đại diện cho hầu hết các tín đồ Kitô giáo và nói chung là cho đa số cư dân trong những gì còn lại của đế chế<ref name="M115">{{harvnb|Mango|2007|pp=115–125}}.</ref>.

Người Do Thái là một nhóm thiểu số quan trọng trong suốt chiều dài lịch sử của đế quốc Byzantine, và theo luật La Mã, họ tạo nên một nhóm tôn giáo được pháp luật công nhận. Vào giai đoạn đầu của đế quốc, nhìn chung họ đã được khoan dung, nhưng sau đó là thời kì mà tình hình trở nên căng thẳng và những cuộc bách hại xảy ra. Trong trường hợp nào đi nữa, sau những cuộc chinh phục của người Ả Rập theo Hồi giáo, phần lớn người Do Thái đã sống ở bên ngoài đế quốc Đông La Mã, trong khi những người còn lại bên trong biên giới đã sống trong sự yên bình tương đối kể từ thế kỷ thứ 10X trở đi<ref name="M114">{{harvnb|Mango|2007|pp=111–114}}.</ref>.

Sau khi hoàng đế [[Theodosius I]] tuyên bố [[Kitô giáo]] trở thành quốc giáo vào cuối thế kỷ thứ 4IV, hội họa—một lĩnh vực đặc biệt của nhà thờ dần dần tách khỏi những ảnh hưởng của nền nghệ thuật La Mã và Hy Lạp.<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=9-11}}</ref> Nghệ thuật Đông La Mã là một phong cách nghệ thuật cực kỳ bảo thủ, vì lý do tôn giáo và văn hóa, nhưng vẫn giữ một truyền thống liên tục của chủ nghĩa hiện thực Hy Lạp.<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=37}}</ref> Từ thế kỷ thứ 5V, tranh khảm trở thành kỹ thuật được ưa thích để dùng trang trí trên tường nhà thờ với các câu chuyện về Chúa.<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=26}}</ref> Kỹ thuật mới dựa trên các đường nét thiếu đi chiều sâu về không gian được phát triển và hoàn thiện tại kinh đô [[Constantinopolis]].<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=42}}</ref> Kỹ thuật này được tái hiện lại với những bức tranh khảm trong những nhà thờ tại [[Ravenna]] vào đầu thế kỷ 6VI. Các chân dung có trán cứng, trong khi các chi tiết khác trên mặt là sản phẩm của một luật lệ khó hiểu được lặp lại từ chân dung này sang chân dung khác. Người ta bỏ đi kỹ thuật tạo bóng, không quan tâm đến mảng sáng tối khiến cho khuôn mặt bị mất đi khối. Sự khởi nguồn của nghệ thuật Đông La Mã giữa Constantinopolis và Hy Lạp được phát triển trong một thời gian dài và trải trên một vùng rộng lớn trải dài khắp [[châu Âu]].<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=54}}</ref> Từ thế kỷ 10X, hội họa Đông La Mã có trung tâm phát triển tại Nga và lan rộng sang các vùng xung quanh với tận thế kỷ thứ 18XVIII. Các sản phẩm nghệ thuật Đông La Mã tại đây chủ yếu là các biểu tượng tôn giáo. Tại vùng [[Balkan]] và đảo [[Crete]], những biểu tượng tôn giáo được thực hiện theo phong cách Đông La Mã từ thế kỷ thứ 15XV đến thế kỷ 18XVIII.<ref>{{harvnb|Bayet|2009|pp=121}}</ref>

Trong số khoảng từ hai đến ba ngàn tuyển tập văn học Byzantine còn tồn tại, chỉ có 330 trong số đó là các trường ca, lịch sử, khoa học và [[giả khoa học]].<ref name="Mango 2007 275–276"/> Trong khi vào thời kỳ hưng thịnh nhất của văn học thế tục Byzantium kéo dài từ thế kỷ thứ 9IX đến thế kỷ 12XII, văn học tôn giáo của nó (bài giảng, sách nghi lễ và thơ ca, thần học, luận đạo đức, vv) đã phát triển sớm hơn nhiều với [[thánh Romanos]] là đại diện nổi bật nhất của nó.<ref name="CLi">{{cite encyclopedia|title=Byzantine Literature|encyclopedia=Catholic Encyclopedia|url=http://www.newadvent.org/cathen/03113a.htm}}</ref>

Đế quốc Đông La Mã là một quốc gia quân chủ chuyên chế và hoàng đế nắm quyền lực tuyệt đối, và quyền lực của ông đã được coi là có nguồn gốc thần thánh.<ref>{{harvnb|Mango|2007|pp=259–260}}.</ref> Viện nguyên lão đã không còn có thực quyền chính trị và lập pháp, nhưng vẫn là Hội đồng danh dự với các thành viên trên danh nghĩa. Vào cuối thế kỷ thứ 8VIII, một chính quyền dân sự tập trung vào triều đình trung ương đã được hình thành như là một phần của một sự tập trung quyền lực quy mô lớn ở kinh đô.<ref name="L291">{{harvnb|Louth|2005|p=291}}; {{harvnb|Neville|2004|p=7}}.</ref> Cải cách hành chính quan trọng nhất, mà có lẽ đã bắt đầu vào giữa thế kỷ thứ 7VII, đó là việc tạo ra các khu bán quân sự [[Thema]], tại đó bộ máy chính quyền và quân sự đã được đảm nhiệm bởi một người, viên quan ''[[strategos]]''.<ref name="M60">{{harvnb|Cameron|2009|pp=138–142}}; {{harvnb|Mango|2007|p=60}}.</ref>

Vào các thế kỷ 8VIII và 9IX, phục vụ chính quyền là con đường rõ ràng nhất để đạt tới hàng quý tộc, nhưng, từ sau đó trở đi, quý tộc thăng tiến từ ngạch dân sự chịu sự cạnh tranh bởi lớp quý tộc do dòng dõi. Theo một số nghiên cứu về chính quyền Byzantine, nền chính trị thế kỷ 11XI chứng kiến cuộc tranh giành quyền lực giữa hai nhánh quý tộc dân sự và quân sự. Trong thời kì này, Alexios I thực hiện những cuộc cải cách hành chính quan trọng, bao gồm việc lập nên những chức vị danh dự mới cùng các cơ quan tương ứng.<ref name="L13">{{harvnb|Neville|2004|p=13}}.</ref>

Ngôn ngữ ban đầu của chính quyền đế quốc, vốn có nguồn gốc từ Roma, là tiếng La tinh, và nó sẽ tiếp tục là ngôn ngữ chính thức của đế quốc cho đến thế kỷ thứ 7VII khi nó hoàn toàn bị thay thế bởi tiếng Hy Lạp dưới triều đại của [[Heraclius]]. Ngôn ngữ Latinh sẽ nhanh chóng bị tầng lớp có học thức từ bỏ nhưng ngôn ngữ này vẫn sẽ tiếp tục được sử dụng, đôi khi ở trong một phần các nghi lễ văn hóa của đế quốc.<ref name="ApWr">{{harvnb|Apostolides|1992|pp=25–26}}; {{harvnb|Wroth|1908|loc=Introduction, Section 6}}</ref> Ngoài ra, [[tiếng Latin bình dân]] vẫn là một ngôn ngữ thiểu số ở bên trong đế quốc, và trong số những cư dân Thraco-La Mã, và từ đó nó đã sinh ra [[ngôn ngữ Tiền-Rumani]].<ref>{{harvnb|Sedlar|1994|pp=403–440}}.</ref>

Trong quá khứ, Đông La Mã thường bị đánh đồng với sự [[chuyên chế]], tính chất tinh thần [[Chính thống giáo]], tính chất Đông phương và ngoại lai, và các thuật ngữ "Byzantine", "Byzantinism" trong tiếng Anh thường mang nghĩa là suy đồi, hệ thống hành chính phức tạp, không ổn định và sự đàn áp. Các nước Đông Âu và Trung Á thuộc [[khối xã hội chủ nghĩa]] trước kia, đế quốc Đông La Mã cũng thường được nhìn nhận rất tiêu cực như là biểu tượng của chủ nghĩa độc đoán và chế độ chuyên chế phương Đông. Cả các học giả Đông Âu và Tây Âu cũng thường xem Đông La Mã là một thực thể tôn giáo, chính trị và triết học tương phản với phương Tây. Ngay cả tại [[Lịch sử Hy Lạp cận đại|Hy Lạp vào thế kỷ 19XIX]], khi trọng tâm dồn vào các yếu tố quá khứ cổ đại, truyền thống Đông La Mã vẫn bị nhìn bằng con mắt tiêu cực.<ref name="A1">{{harvnb|Angelov|2001|pp=1, 7–8}}; {{harvnb|Cameron|2009|pp=277–281}}.</ref>

Là một quốc gia tồn tại một cách ổn định suốt một thời gian dài, Đông La Mã đã đóng vai trò bức tường thành bảo vệ châu Âu khỏi các thế lực mới nổi dậy ở phương Đông, như [[người Ba Tư]], Ả Rập, Thổ Seljuk và - trong một thời gian ngắn - đế quốc Ottoman. Theo một cách nhìn nhận khác, từ thế kỷ thứ 7VII trở đi, sự phát triển và tiến hóa của đế quốc Đông La Mã liên quan trực tiếp đến sự bành trướng và phát triển của đạo Hồi.<ref name="C311">{{harvnb|Cameron|2009|p=261}}.</ref> Sau khi kinh đô Constantinopolis bị người Thổ Ottoman chiếm đóng vào năm 1453, Sultan Thổ [[Mehmet II]] tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (''Kaysar-i-Rûm'') và quyết tâm biến quốc gia của mình thành kẻ kế thừa hợp pháp của Đế quốc Đông La Mã.<ref>{{harvnb|Béhar|1999|p=38}}; {{harvnb|Bideleux|Jeffries|1998|p=71}}.</ref> Theo Cameron, khi người Thổ Ottoman tự xưng là kẻ kế thừa của Đông La Mã, họ đã giúp bảo tồn một phần quan trọng của nền văn hóa Đông La Mã và góp phần đáng kể vào sự phục hồi của đạo Chính Thống ở Đông Âu từ thập niên 1990 trở đi.<ref name="C311" />

* {{Chú thích sách|last=Gutas|first=Dimitri|title=Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement|year=1998|isbn=0415061326|url=http://books.google.com/?id=jKPhL5HVVQ8C|publisher=Routledge|location=LondonLuân Đôn|ref=harv}}

* {{Chú thích sách|last=Hindley|first=Geoffrey|title=A Brief History of the Crusades|url=http://books.google.com/?id=_Z8fNAAACAAJ|year=2004|publisher=Robinson| location=LondonLuân Đôn|isbn=9781841197661|ref=harv}}