Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tây Ban Nha chinh phục Guatemala”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n replaced: . → ., , → , (2), Thế Giới → Thế giới, tháng Tư năm → tháng 4 năm using AWB |
|||
Dòng 294:
===El Progreso và Zacapa===
Corregimiento thuộc địa Tây Ban Nha của San Cristóbal Acasaguastlán được thành lập năm 1551 với trụ sở tại thị trấn cùng tên, hiện nằm ở phía đông của bộ phận hiện đại của El Progreso.[138] Acasaguastlán là một trong số ít các trung tâm đông dân tiền chinh phục ở mạng lưới sông Motagua, do khí hậu khô cằn. [139] Nó bao phủ một khu vực rộng lớn bao gồm Cubulco, Rabinal, và Salamá, San Agustín de la Real Corona (San Agustín Acasaguastlán hiện đại) và La Magdalena tại El Progreso và Chimalapa, Gualán và Usumatlán đều là những khu định cư vệ tinh của Acasaguastlán.[139] San Cristóbal Acasaguastlán và khu vực xung quanh đã bị thu hẹp thành các khu định cư thuộc địa bởi các tu sĩ của Dòng Dominican; tại thời điểm chinh phục, khu vực này định cư bởi gười Poqomchiʼ Maya và dân Pipil nói tiếng Nahuatl.[138] Vào những năm 1520, ngay sau cuộc chinh phục, người dân bắt đầu đóng thuế cho Vương miện Tây Ban Nha dưới dạng cacao, vải dệt, vàng, bạc và nô lệ. Vài thập kỷ sau số thuế này được trả bằng đậu, bông và ngô.[139] Acasaguastlán lần đầu tiên chấp thuận ''encomienda'' với Diego Salvatierra vào năm 1526. [140]
===Các chiến dịch tại Cuchumatanes===
Một thập kỷ sau khi Zaculeu sụp đổ, nhiều đoàn thám hiểm Tây Ban Nha đã xâm nhập vào [[Sierra de los Cuchumatanes]] và tham gia vào cuộc chinh phạt dần dần người Chuj và Qʼanjobʼal.[145] Người Tây Ban Nha bị thu hút tới nơi đây bởi vàng, bạc và những thứ giàu có khác nhưng sự hoang vu, địa hình hiểm trở và dân số tương đối thấp khiến cho việc chinh phục và khai thác tài nguyên ở đây vô cùng khó khăn.[146] Dân số của Cuchumatanes trước cuộc chinh phạt vào khoảng 260.000. Vào thời điểm người Tây Ban Nha đến vùng này, dân số tụt xuống còn 150.000 vì dịch bênh từ Cựu Thế Giới.[69]
====Tộc Uspantek và Ixil====
Sau khi phần phía tây của Cuchumatanes rơi vào tay Tây Ban Nha, tộc Ixil và Uspantek không bị xâm lăng ngay lập tức do lãnh thổ tách biệt của họ. Uspantek và Ixil là đồng minh và vào năm 1529, bốn năm sau cuộc chinh phạt Huehuetenango, các chiến binh Uspantek quấy rối lực lượng Tây Ban Nha và kích động người Kicheʼ nổi dậy. Hoạt động của Uspantek trở nên phiền toái đến mức người Tây Ban Nha quyết định phải dùng đến vũ lực. Gaspar Arias, [[alcalde]] của Guatemala, thâm nhập vào phía đông Cuchumatanes với 60 bộ binh Tây Ban Nha và 300 chiến binh bản địa đồng minh.[130] Đến đầu tháng 9, ông chiếm được các thị trấn người Ixil là Chajul và Nebaj.[147] Quân đội Tây Ban Nha sau đó hành quân về phía đông tới lãnh thổ Uspantán; Arias sau đó nhận được thông báo rằng thống đốc tạm quyền của Guatemala, Francisco de Orduña, đã phế truất ông khỏi chức vị alcalde. Arias trao quyền cho Pedro de Olmos dẫn đầu quân của ông và quay lại để gặp de Orduña. Mặc dù các sĩ quan khuyên can ông, Olmos phát động một cuộc tấn công trực diện quy mô lớn vào thành phố. Người Tây Ban Nha rơi ngay vào cái bẫy và bị đánh vu hồi từ hai phía bởi hơn 2000 chiến binh Uspantek. Các lực lượng Tây Ban Nha bị tổn thất nặng nề; nhiều đồng minh bản địa của họ bị giết, và nhiều người khác bị các chiến binh Uspantek bắt sống rồi hiến tế cho thần [[Exbalamquen]]. Những người sống sót chạy về Qʼumarkaj. [148]
Một năm sau, Francisco de Castellanos khởi hành từ Santiago de los Caballeros de Guatemala (bây giờ được chuyển đến Ciudad Vieja) tiến đánh tộc Ixil và Uspantek, chỉ huy 8 quân đoàn, 32 kỵ binh, 40 bộ binh Tây Ban Nha và hàng trăm chiến binh bản địa. Đoàn thám hiểm nghỉ ngơi tại Chichicastenango và lấy thêm quân rồi đi 7 [[league]] về phía bắc đến Sacap Formula và leo lên sườn dốc phía nam của Cuchumatanes. Ở sườn trên, họ đụng độ với lực lượng gồm bốn đến năm ngàn chiến binh Ixil từ Nebaj và các khu định cư gần đó. Kỵ binh Tây Ban Nha đánh tan quân đội Ixil và buộc họ phải rút về thành trì trên đỉnh núi tại Nebaj. Lực lượng Tây Ban Nha bao vây thành phố, và các đồng minh bản địa của họ leo lên các bức tường, xâm nhập vào thành và đốt cháy nó. Các chiến binh Ixil bị phân tán, cho phép người Tây Ban Nha xông vào và phá vỡ tuyến phòng thủ.[148] Người Tây Ban Nha vây bắt những kẻ còn sống và ngày hôm sau Castellanos ra lện bắt tất cả số đó làm nô lệ như là hình phạt cho sự kháng cự của họ.[149] Người dân Chajul ngay lập tức đầu hàng Tây Ban Nha ngay khi nghe tin thành Nebaj thất thủ. Người Tây Ban Nha tiếp tục đi về phía đông tới Uspantán được bảo vệ bởi 10.000 chiến binh, bao gồm quân lực từ Cotzal, Cunén, Sacap Formula và Verapaz. Người Tây Ban Nha không thể phòng thủ trước các đợt tấn công của kẻ phòng thủ. Mặc dù bị áp đảo, kỵ binh Tây Ban Nha và súng của bộ binh Tây Ban Nha vẫn là kẻ quyết định trận chiến. Người Tây Ban Nha càn quét Uspantán và nô dịch tất cả dân còn sống. Các thành phố xung quanh cũng đầu hàng, và tháng 12 năm 1530 đánh dấu sự kết thúc của giai đoạn quân sự của cuộc chinh phạt Cuchumatanes.[150]
====Giảm thiểu dân Chuj và Qʼanjobʼal====
==Bình nguyên Thái Bình Dương: tộc Pipil và Xinca==
Trước khi người Tây Ban Nha xuất hiện, phần phía tây của đồng bằng Thái Bình Dương bị chi phối bởi các quốc gia Kʼicheʼ và Kaqchikel,[162] trong khi phần phía đông có tộc Pipil và Xinca.[163] Pipil sinh sống ở khu vực nay là Escuintla và một phần của Jutiapa; [164] lãnh thổ Xinca chính nằm ở phía đông của quần thể Pipil chính ở vùng Santa Rosa ngày nay; [165] cũng có Xinca ở Jutiapa [141]
Nửa thế kỷ trước khi người Tây Ban Nha xuất hiện, Kaqchikel thường xuyên gây chiến với Pipil của Izcuintepeque (Escuintla hiện đại).[166] Đến tháng 3 năm 1524, Kʼiche bị đánh bại, rồi Tây Ban Nha liên minh với người Kaqchikel vào tháng Tư cùng năm.[100] Vào ngày 8 tháng 5 năm 1524, ngay sau khi đến Iximche và ngay sau cuộc chinh phạt Tzʼutujil tiếp theo quanh hồ Atitlán, Pedro de Alvarado tiếp tục đi về phía nam đến đồng bằng ven biển Thái Bình Dương với một đội quân khoảng 6000,[nb8] nơi ông đánh bại tộc Pipil của Panacal hoặc Panacaltepeque (được gọi là Panatacat trong Kaqchikel Sử Ký) gần Izcuintepeque vào ngày 9 tháng 5.[167] Alvarado mô tả địa hình tại thị trấn rất hiểm trở, bao phủ bởi thảm thực vật dày đặc và đầm lầy khiến việc sử dụng kỵ binh là không thể; thay vào đó ông cho các bắn nỏ đi trước. Tộc Pipil rút trinh sát của họ vì mưa lớn, tin rằng người Tây Ban Nha sẽ không thể đến thị trấn vào ngày hôm đó. Tuy nhiên, Pedro de Alvarado vẫn vượt qua được và vào thị trấn. Quân Pipil ở trong những túp lều trú mưa bị bất ngờ hoàn toàn. Trong trận chiến sau đó, quân Tây Ban Nha và các đồng minh bản địa của họ bị tổn thất nhẹ còn quân Pipil chạy trốn vào rừng, tránh khỏi sự truy đuổi của Tây Ban Nha bởi thời tiết và thảm thực vật. Pedro de Alvarado thiêu rụi thị trấn và gửi sứ giả đến lãnh chúa Pipil yêu cầu đầu hàng, nếu không ông sẽ hủy diệt vùng đất của họ. [168] Theo thư của Alvarado gửi cho Cortés, người Pipil quay lại thị trấn và thần phục vua Tây Ban Nha.[169] Lực lượng Tây Ban Nha đóng quân tại thị trấn trong tám ngày.[168] Vài năm sau, vào năm 1529, Pedro de Alvarado bị buộc tội sử dụng sự tàn bạo quá mức trong cuộc chinh phạt Izcuintepeque, và nhiều trọng tội khác. [170]
Ở Guazacapán, hiện là một đô thị ở Santa Rosa, Pedro de Alvardo đã mô tả cuộc gặp gỡ của ông với những người không phải Maya hay Pipil, nói một ngôn ngữ hoàn toàn khác; những người này có lẽ là dân [[Xinca]].[44] Tại thời điểm này, lực lượng của Alvarado bao gồm 250 bộ binh Tây Ban Nha kèm theo 6.000 đồng minh bản địa, chủ yếu là quân Kaqchikel và Cholutec.[171] Alvarado và quân đội của chiếm được thành phố quan trọng nhất của người Xinca, tên là Atiquipaque, quanh khu vực [[Taxisco]]. Các chiến binh phòng thủ được Alvarado mô tả là đánh nhau bằng giáo, cọc và mũi tên tẩm độc. Trận chiến diễn ra vào ngày 26 tháng 5 năm 1524 và làm sụt giảm dân số Xinca.[44] Quân của Alvarado tiếp tục đi về phía đông từ Atiquipaque, chiếm giữ thêm một số thành phố Xinca. Tacuilula giả vờ tiếp đón hòa bình nhưng chiến bại trong vòng một giờ sau khi họ đến. Taxisco và Nancintla đầu hàng ngay sau đó. Vì Alvarado và các đồng minh không thể hiểu được tiếng Xinca, Alvarado đề phòng trên đường hành quân về phía đông bằng cách tăng cường quân tiên phong và hậu quân với mười kỵ binh. Bất chấp những biện pháp này, tuyến hậu cần bị một đội quân Xinca phục kích ngay sau khi họ rời Taxisco. Nhiều đồng minh bản địa bị giết và hầu hết quân nhu bị cướp, bao gồm nỏ và giáp sắt cho ngựa.[172] Đây là một thất bại nghiêm trọng và Alvarado đóng quân ở Nancintla trong 8 ngày, trong thời gian đó, ông gửi hai cuộc trinh thám chống lại quân đội tấn công.[173] Jorge de Alvarado dẫn đầu nỗ lực đầu tiên với 30-40 kỵ binh và mặc dù diệt được kẻ thù, họ không lấy lại được bất kỳ quân nhu nào, phần lớn đã bị Xinca phá hủy để sử dụng làm chiến lợi phẩm. Pedro de Portocarrero dẫn đầu nỗ lực thứ hai với một toán biệt kích bộ binh lớn nhưng không thể giao chiến với kẻ thù do địa hình núi non, nên đã trở về Nancintla. Alvarado phái các sứ giả Xinca ra liên lạc với kẻ thù nhưng họ không trở về. Các sứ giả từ thành phố Pazaco, thuộc vùng Jutiapa hiện đại,[174] muốn hòa ước với các conquistador nhưng khi Alvarado đến đó vào ngày hôm sau, người dân đang chuẩn bị chiến tranh. Quân đội của Alvarado đã gặp phải một số lượng lớn các chiến binh tập hợp và nhanh chóng dập tắt được. Từ Pazaco Alvarado băng qua Río Paz và đi vào nơi hiện là El Salvador. [175]
==Chú thích==
| |||