|
==Bình nguyên Thái Bình Dương: tộc Pipil và Xinca==
Trước khi người Tây Ban Nha xuất hiện, phần phía tây của đồng bằng Thái Bình Dương bị chi phối bởi các quốc gia Kʼicheʼ và Kaqchikel,[162]<ref>Fox 1981, p. 321.</ref> trong khi phần phía đông có tộc Pipil và Xinca.[163]<ref>Polo Sifontes 1981, p. 111.</ref> Pipil sinh sống ở khu vực nay là Escuintla và một phần của Jutiapa;<ref>Polo [164]Sifontes 1981, p. 113.</ref> lãnh thổ Xinca chính nằm ở phía đông của quần thể Pipil chính ở vùng Santa Rosa ngày nay;<ref>Polo [165]Sifontes 1981, p. 114.</ref> cũng có Xinca ở Jutiapa.<ref name="CastroRamos03p40" [141]/>
[[File:Lienzo de Tlaxcala Escuintla.gif|thumb|left|Một trang từ cuốn ''Lienzo de Tlaxcala'' mô tả cuộc chinh phạt Izcuintepeque]]
Nửa thế kỷ trước khi người Tây Ban Nha xuất hiện, Kaqchikel thường xuyên gây chiến với Pipil của Izcuintepeque (Escuintla hiện đại).[166]<ref>Fox 1981, p. 326.</ref> Đến tháng 3 năm 1524, Kʼiche bị đánh bại, rồi Tây Ban Nha liên minh với người Kaqchikel vào tháng Tư cùng năm.[100]<ref name="ScheleMathews99p297" /> Vào ngày 8 tháng 5 năm 1524, ngay sau khi đến Iximche và ngay sau cuộc chinh phạt Tzʼutujil tiếp theo quanh hồ Atitlán, Pedro de Alvarado tiếp tục đi về phía nam đến đồng bằng ven biển Thái Bình Dương với một đội quân khoảng 6000,[nb8]<ref group="nb">Hầu hết là quân đồng minh bản địa.</ref> nơi ông đánh bại tộc Pipil của Panacal hoặc Panacaltepeque (được gọi là Panatacat trong Kaqchikel Sử Ký) gần Izcuintepeque vào ngày 9 tháng 5.[167]<ref>Fowler 1985, p. 41. Recinos 1998, p. 29. Matthew 2012, p. 81.</ref> Alvarado mô tả địa hình tại thị trấn rất hiểm trở, bao phủ bởi thảm thực vật dày đặc và đầm lầy khiến việc sử dụng kỵ binh là không thể; thay vào đó ông cho các bắn nỏ đi trước. Tộc Pipil rút trinh sát của họ vì mưa lớn, tin rằng người Tây Ban Nha sẽ không thể đến thị trấn vào ngày hôm đó. Tuy nhiên, Pedro de Alvarado vẫn vượt qua được và vào thị trấn. Quân Pipil ở trong những túp lều trú mưa bị bất ngờ hoàn toàn. Trong trận chiến sau đó, quân Tây Ban Nha và các đồng minh bản địa của họ bị tổn thất nhẹ còn quân Pipil chạy trốn vào rừng, tránh khỏi sự truy đuổi của Tây Ban Nha bởi thời tiết và thảm thực vật. Pedro de Alvarado thiêu rụi thị trấn và gửi sứ giả đến lãnh chúa Pipil yêu cầu đầu hàng, nếu không ông sẽ hủy diệt vùng đất của họ.<ref [168]name="PoloSifontes81p117" /> Theo thư của Alvarado gửi cho Cortés, người Pipil quay lại thị trấn và thần phục vua Tây Ban Nha.[169]<ref>Batres 2009, p. 65.</ref> Lực lượng Tây Ban Nha đóng quân tại thị trấn trong tám ngày.[168]<ref name="PoloSifontes81p117">Polo Sifontes 1981, p. 117.</ref> Vài năm sau, vào năm 1529, Pedro de Alvarado bị buộc tội sử dụng sự tàn bạo quá mức trong cuộc chinh phạt Izcuintepeque, và nhiều trọng tội khác.<ref>Batres [170]2009, p. 66.</ref>
[[File:Moyuta.jpg|thumb|right|Vùng đồi Thái Bình Dương Jutiapa là nơi diễn ra nhiều cuộc chiến với tộc Xinca.]]
Ở Guazacapán, hiện là một đô thị ở Santa Rosa, Pedro de Alvardo đã mô tả cuộc gặp gỡ của ông với những người không phải Maya hay Pipil, nói một ngôn ngữ hoàn toàn khác; những người này có lẽ là dân [[Xinca]].[44]<ref name="Letona5">Letona Zuleta et al., p. 5.</ref> Tại thời điểm này, lực lượng của Alvarado bao gồm 250 bộ binh Tây Ban Nha kèm theo 6.000 đồng minh bản địa, chủ yếu là quân Kaqchikel và Cholutec.[171]<ref name="Letona6">Letona Zuleta et al., p. 6.</ref> Alvarado và quân đội của chiếm được thành phố quan trọng nhất của người Xinca, tên là Atiquipaque, quanh khu vực [[Taxisco]]. Các chiến binh phòng thủ được Alvarado mô tả là đánh nhau bằng giáo, cọc và mũi tên tẩm độc. Trận chiến diễn ra vào ngày 26 tháng 5 năm 1524 và làm sụt giảm dân số Xinca.[44] Quân của Alvarado tiếp tục đi về phía đông từ Atiquipaque, chiếm giữ thêm một số thành phố Xinca. Tacuilula giả vờ tiếp đón hòa bình nhưng chiến bại trong vòng một giờ sau khi họ đến. Taxisco và Nancintla đầu hàng ngay sau đó. Vì Alvarado và các đồng minh không thể hiểu được tiếng Xinca, Alvarado đề phòng trên đường hành quân về phía đông bằng cách tăng cường quân tiên phong và hậu quân với mười kỵ binh. Bất chấp những biện pháp này, tuyến hậu cần bị một đội quân Xinca phục kích ngay sau khi họ rời Taxisco. Nhiều đồng minh bản địa bị giết và hầu hết quân nhu bị cướp, bao gồm nỏ và giáp sắt cho ngựa.[172]<ref>Recinos 1952, 1986, p. 87.</ref> Đây là một thất bại nghiêm trọng và Alvarado đóng quân ở Nancintla trong 8 ngày, trong thời gian đó, ông gửi hai cuộc trinh thám chống lại quân đội tấn công.[173]<ref>Recinos 1952, 1986, pp. 87–88.</ref> Jorge de Alvarado dẫn đầu nỗ lực đầu tiên với 30-40 kỵ binh và mặc dù diệt được kẻ thù, họ không lấy lại được bất kỳ quân nhu nào, phần lớn đã bị Xinca phá hủy để sử dụng làm chiến lợi phẩm. Pedro de Portocarrero dẫn đầu nỗ lực thứ hai với một toán biệt kích bộ binh lớn nhưng không thể giao chiến với kẻ thù do địa hình núi non, nên đã trở về Nancintla. Alvarado phái các sứ giả Xinca ra liên lạc với kẻ thù nhưng họ không trở về. Các sứ giả từ thành phố Pazaco, thuộc vùng Jutiapa hiện đại,[174]<ref>Mendoza Asencio 2011, pp. 34–35.</ref> muốn hòa ước với các conquistador nhưng khi Alvarado đến đó vào ngày hôm sau, người dân đang chuẩn bị chiến tranh. Quân đội của Alvarado đã gặp phải một số lượng lớn các chiến binh tập hợp và nhanh chóng dập tắt được. Từ Pazaco Alvarado băng qua Río Paz và đi vào nơi hiện là El Salvador.<ref>Recinos [175]1952, 1986, p. 88.</ref>
==Vùng trũng phía bắc==
===Cortés tại Petén===
Năm 1525, sau khi Đế quốc Aztec sụp đổ, Hernán Cortés dẫn đầu một cuộc thám hiểm đến Honduras, băng qua vương quốc Itza ở vùng ngày nay là Bộ Petén phía bắc Guatemala.[179] Mục đích của ông là khuất phục tên nổi loạn [[Cristóbal de Olid]].[180] Cortés có 140 lính Tây Ban Nha gồm 93 kỵ binh, 3.000 chiến binh Mexico, 150 con ngựa, một đàn lợn, pháo, đạn dược và nhiều quân nhu khác. Ông cũng có 600 người khiêng vác Chontal Maya từ [[Acalan]]. Họ đến bờ phía bắc [[hồ Petén Itzá]] vào ngày 13 tháng 3 năm 1525. [181]
Cortés đã nhận lời mời từ [[Aj Kan Ekʼ]], vua của Itza, đến thăm Nojpetén (còn được gọi là Tayasal), và băng qua thành phố Maya với 20 binh sĩ Tây Ban Nha trong khi phần còn lại tiếp tục đi quanh hồ để gặp ông ở bờ nam.[182] Khi rời Nojpetén, Cortés để lại một cây thánh giá và một con ngựa què. Người Tây Ban Nha không liên lạc với Itza một lần nữa cho đến khi các linh mục dòng Phanxicô đến vào năm 1618. Sử sách ghi rằng thập tự giá của Cortés vẫn đứng ở Nojpetén cho đến thời điểm đó.[179] Từ hồ, Cortés tiếp tục đi về phía nam dọc sườn phía tây của dãy núi Maya, một hành trình rất gian khổ mất tới 12 ngày để đi được 32 km (20 dặm) và mất hơn hai phần ba số ngựa. Gặp phải mưa to gió lớn ở khúc sông lũ, ông phải đi lên thượng nguồn Gracias a Dios để sang sông mất 2 ngày và ngựa chết.[183]
Vào ngày 15 tháng 4 năm 1525, đoàn thám hiểm đến ngôi làng Tenciz. Với thông tin từ dân địa phương, họ tiến vào những ngọn đồi phía bắc hồ Izabal, nơi những người dẫn đường bỏ mặc họ. Đoàn thám hiểm bị lạc và gần chết đói trước khi họ bắt được một cậu bé Maya chỉ đường ra ngoài an toàn.[183] Cortés tìm thấy một ngôi làng trên bờ hồ Izabal, có lẽ là Xocolo. Ông băng qua sông Dulce đến khu định cư Nito, Vịnh Amatique,[184] với khoảng một tá người đồng hành, và chờ quân hội họp lại trong suốt tuần tới.[183] Đến lúc này lực lượng chỉ còn vài trăm người; Cortés nhận được tin tình báo rằng Cristóbal de Olid đã bị hạ bệ và cuộc nổi loạn đã bị dập tắt bởi chính sĩ quan của hắn ta.[185] Cortés cho đóng một tàu brigantine kèm theo ca nô và lên thượng nguồn sông Dulce đến hồ Izabal, với khoảng 40 người Tây Ban Nha và một số dân bản địa. Lúc đầu, ông tin rằng mình đã đến Thái Bình Dương, nhưng sớm nhận ra là không phải. Ở cuối phía tây của hồ, ông hành quân vào đất liền và giao chiến với quân Maya tại thành phố Chacujal,[186] trên sông Polochic.[187] Ông thu giữ nhu yếu phẩm dồi dào từ thành phố và gửi lại cho Nito trên thuyền brigantine. Ông dùng những chiếc bè để chở ngược dòng nước, và trở về Nito cùng với họ, trong khi hầu hết lực lượng của ông hành quân đường bộ.[188] Cortés sau đó trở về Mexico bằng đường biển. [185]
==Chú thích==
|
