Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Oát Nhĩ Đóa”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
nKhông có tóm lược sửa đổi |
|||
Dòng 1:
'''Oát Nhĩ Đóa''' ([[chữ Hán]]: 斡耳朵; {{mong|m=ᠥᠷᠳᠥ}}; Chuyển tự [[Latinh]]: orda,ordu,ordon,horde), còn được gọi là '''Oát Lỗ Đóa''' (斡鲁朵), '''Oát Lý Đóa''' (斡里朵), '''Oát Nhi Đóa''' (斡兒朵), '''Oa Lý Đà''' (窩里陀) hoặc '''Oát Nhĩ Đóa''' (斡爾朵), theo hệ ngôn ngữ [[Đột Quyết]], [[Khiết Đan]] và [[Mông Cổ]] tức ám chỉ đến cung điện du mục và hệ thống quản lý gia quyến riêng của các [[Khả hãn]], tức [[Khả đôn]] và hậu cung.▼
▲'''Oát Nhĩ Đóa''' ([[chữ Hán]]: 斡耳朵; {{mong|m=ᠥᠷᠳᠥ}}; Chuyển tự Latinh: orda,ordu,ordon,horde), còn được gọi là '''Oát Lỗ Đóa''' (斡鲁朵), '''Oát Lý Đóa''' (斡里朵), '''Oát Nhi Đóa''' (斡兒朵), '''Oa Lý Đà''' (窩里陀) hoặc '''Oát Nhĩ Đóa''' (斡爾朵), theo hệ ngôn ngữ [[Đột Quyết]], [[Khiết Đan]] và [[Mông Cổ]] tức ám chỉ đến cung điện du mục và hệ thống quản lý gia quyến riêng của các [[Khả hãn]], tức [[Khả đôn]] và hậu cung.
== Khái quát ==
Từ nguyên Oát Nhĩ Đóa đến từ từ [Ordu], theo [[ngữ hệ Turk]] là nói đến lều trại, cung điện, một quần thể nơi các vị thủ lĩnh du mục thể hiện quyền uy của mình, Hán ngữ gọi là '''Cung trướng''' (宮帳)<ref name="Hartog1996">{{chú thích sách|author=Leo de Hartog|title=Russia and the Mongol yoke: the history of the Russian principalities and the Golden Horde, 1221–1502|url=https://books.google.com/books?id=CANpAAAAMAAJ|accessdate=ngày 17 tháng 1 năm 2011|year=1996|publisher=British Academic Press|isbn=978-1-85043-961-5}}</ref><ref name="Kohn2008">{{chú thích sách|author=Michael Kohn|title=Mongolia|url=https://archive.org/details/mongolia00kohn|url-access=registration|accessdate=ngày 17 tháng 1 năm 2011|date=ngày 1 tháng 5 năm 2008|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-578-9|pages=[https://archive.org/details/mongolia00kohn/page/25 25]–}}</ref><ref name="RuysbroeckAntivari)1900">{{chú thích sách|author1=Willem van Ruysbroeck|author2=Giovanni di Piano Carpini (abp. of Antivari)|title=The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253–5|url=https://books.google.com/books?id=DmgMAAAAIAAJ&pg=PA57|accessdate=ngày 17 tháng 1 năm 2011|year=1900|publisher=Printed for the Hakluyt Society|pages=57–}}</ref>. Theo tập tục du mục, những vị thủ lĩnh tối cao cùng vợ con của họ đều có những cung trướng riêng của mình, đây không chỉ nói đến một túp lều trại, mà còn bao gồm người hầu, [[nô lệ]] và lính gác riêng, mặc sức cho mỗi cá nhân hoặc nhóm cá nhân quản lý.
Triều đại [[nhà Liêu]] liết lập Oát Nhĩ Đóa như một hệ thống bảo an lưu động dành riêng cho Hoàng đế, hễ khi Hoàng đế ra ngoài cũng là nguyên một hệ thống này đi theo bảo vệ, khi Hoàng đế ở lại hoàng cung hoặc dừng chân ở đâu thì họ tự động thiết đặt bảo vệ tại nơi đó. Sau khi Hoàng đế nhà Liêu nào qua đời, Oát Nhĩ Đóa của họ có nhiệm vụ vĩnh viễn trấn giữ lăng tẩm cho chủ nhân<ref>
[[Liêu sử]] ghi lại các Oát Nhĩ Đóa trứ danh:
Hàng 26 ⟶ 25:
== Chế độ Nguyên Mông ==
Khi Mông Cổ hưng thịnh dưới thời [[Thành Cát Tư Hãn]], ông cũng đem đất đai và thuộc nhân, nô lệ đều chia ra làm bốn cái Oát Nhĩ Đóa, phân biệt do 4 vị [[Khả đôn]] (văn bản gọi Hoàng hậu) có địa vị cao là [[Bột Nhi Thiếp]], [[Hốt Lan]], [[Dã Toại]] và [[Dã Toại Can]] làm thủ lĩnh<ref>{{harvp|Kha Thiệu Văn|loc=[https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%96%B0%E5%85%83%E5%8F%B2/%E5%8D%B7104
Sau khi [[nhà Nguyên]] thành lập, [[Đại Đô]] trở thành cung điện đất bằng mà không còn là lều trại, nhưng Oát Nhĩ Đóa vẫn tồn tại như một chế độ gốc gác bản sắc. Nguyên Thế Tổ [[Hốt Tất Liệt]] noi theo cụ tổ Thành Cát Tư Hãn, thiết kế cho mình bốn cái Oát Nhĩ Đóa và cũng do các bà vợ [[Thiếp Cổ Luân]] và [[Sát Tất]] làm chủ. Các loại Oát Nhĩ Đóa này theo chế độ mới đều có phong ấp của riêng, cũng vẫn lại có thuộc nhân và thu nhập hoàn toàn độc lập. Nguyên triều vừa thành lập, Hốt Tất Liệt vì quản lý bốn cái Oát Nhĩ Đóa của Thành Cát Tư Hãn mà thiết lập [[Tổng quản phủ]] (總管府) quản lý đất đai và thuộc hộ dân cư, lại cho mệnh Hoàng tôn [[Cam Ma Lạt]] (甘麻剌) và con cháu thụ tước Tấn vương, trực tiếp quản lý bốn cái Oát Nhĩ Đóa của Thành Cát Tư Hãn<ref>
Bản thân các vị Hoàng đế nhà Nguyên theo truyền thống cũng tự thiết đặt riêng cho mình hệ thống Oát Nhĩ Đóa, ngoại trừ Hốt Tất Liệt có hẳn bốn cái, thì các Hoàng đế về sau mỗi người chỉ có một cái Oát Nhĩ Đóa, sau khi Hoàng đế qua đời thì Oát Nhĩ Đóa này do Hậu phi quản lý, hoặc có chuyên chức quan viên hay cơ quan chuyên biệt quản lý, và các Oát Nhĩ Đóa này mỗi năm đều dựa vào Ngũ hộ ti, Giang Nam thuế và Tuế tứ như cũ mà thu vào. Ví dụ, Oát Nhĩ Đóa của Nguyên Thế Tổ và [[Nguyên Minh Tông]] lần lượt do hai vị Hoàng hậu góa phụ là [[Tốc Ca Đáp Tư]] và [[Thoát Hốt Tư (Nguyên Minh Tông)|Thoát Hốt Tư]] chưởng quản<ref>
== Xem thêm ==
Hàng 41 ⟶ 37:
== Tham khảo ==
{{tham khảo|2}}
;Tài liệu tham khảo
* {{Chú thích sách|url=https://vi.wikipedia.org/wiki/Li%C3%AAu_s%E1%BB%AD|title = Liêu sử|author = [[Thoát Thoát]]|ref=harv}}
* {{Chú thích sách|url=https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%C3%AAn_s%E1%BB%AD|title = Nguyên sử|author = [[Tống Liêm]]|ref=harv}}
* {{Chú thích sách|url=https://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%A2n_Nguy%C3%AAn_s%E1%BB%AD|title = Tân Nguyên sử|author = [[Kha Thiệu Văn]]|ref=harv}}
[[Thể loại:Đế quốc Mông Cổ]]
|