Tiếng Soyot
Tiếng Soyot (hay Soyot-Tsaatan) là một ngôn ngữ Turk đã tuyệt chủng và đang được hồi sinh thuộc nhánh Sayan Siberia, tương tự như tiếng Dukha và có liên quan chặt chẽ với tiếng Tofa.[1] Có hai phương ngôn được nói ở Nga và Mông Cổ: Soyot ở huyện Okinsky của Cộng hòa Buryatia (Nga) và Tsaatan ở thung lũng Darkhad của Mông Cổ.
| Tiếng Soyot-Tsaatan | |
|---|---|
| сойыт тыл | |
| Sử dụng tại | Nga, Mông Cổ |
| Khu vực | Buryatia, Khövsgöl |
| Mất hết người bản ngữ vào | Nửa sau thế kỷ 20 (được hồi sinh một phần)[1] |
| Dân tộc | Người Soyot |
| Phân loại | Turk
|
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-3 | Không |
| Glottolog | soyo1234 Soyot[2] |
| ELP | Soyot |
Ngôn ngữ này đang được hồi sinh trong các trường tiểu học.[1] Năm 2002, V. I. Rassadin xuất bản từ điển Soyot-Buryat-Nga.[1][3] Năm 2020, ông tiếp tục xuất bản một cuốn sách dành cho trẻ em bằng tiếng Soyot, cùng với các bản dịch tiếng Nga, tiếng Mông Cổ và tiếng Anh.[4]
Phân loại sửa
Tiếng Soyot-Tsaatan thuộc ngữ hệ Turk. Trong họ này, nó được xếp vào nhánh Turk Sayan. Theo một số nhà nghiên cứu, nhánh Turk Sayan có năm ngôn ngữ:[5][6]
- Tuva (ISO 639:tyv)
- Tofa (ISO 639:kim)
- Soyot
- Dukha (
ISO 639:dkh, bị từ chối) - Tuba (đã tuyệt chủng, không nhầm lẫn với phương ngữ Tubalar của tiếng Bắc Altai)
Theo Glottolog, Soyot là một phương ngữ của các ngôn ngữ Taiga và Sayan:[7]
Tương tự như vậy, Ragagnin chia các ngôn ngữ Sayan thành hai nhánh: Thảo nguyên và Taiga, nhưng sự khác biệt nhất định so với Glottolog:[8]
- Taiga
- Dukha
- Tofa
- Toju
- Phương ngữ Tuva Tere-Khöl
- Soyot
- Thảo nguyên
- Tiếng Tuva chuẩn
- Các phương ngữ Altay-Sayan của Trung Quốc và Mông Cổ
- Tuha
Chữ viết sửa
Tiếng Soyot-Tsaatan ít được viết ra. Rassadin sử dụng hệ chữ dạng Kirin để đại diện cho tiếng Soyot trong từ điển và sách ngữ pháp của mình. Một số chữ cái chỉ được dùng trong các từ vay mượn tiếng Nga.
| Chữ cái | IPA | Chữ cái | IPA | Chữ cái | IPA |
|---|---|---|---|---|---|
| Аа | /a/ | Һһ | /h/ | Хх | /x/ |
| Бб | /b/ | Лл | /l/ | Цц | /t͡s/ |
| Вв | /v/ | Мм | /m/ | Чч | /t͡ʃ/ |
| Ғғ | /ɣ/ | Нн | /n/ | Ҷҷ | /d͡ʒ/ |
| Дд | /d/ | Ңң | /ŋ/ | Шш | /ʃ/ |
| Ее | /e, ʲe/[9] | Оо | /o/ | Щщ | /ɕ/ |
| Ёё | /ʲo, jo/ | Өө | /ø/ | Ъъ | /◌ˤ/[10] |
| Жж | /ʒ/ | Пп | /p/ | Ыы | /ɯ/ |
| Зз | /z/ | Рр | /r/ | Ьь | /◌ʲ/[11] |
| Ии | /i/[12] | Сс | /s/ | Ээ | /e/[13] |
| Іі | /i/[12] | Тт | /t/ | Әә | /æ/ |
| Йй | /j/ | Уу | /u/ | Юю | /ʲu, ju/ |
| Кк | /k/ | Үү | /y/ | Яя | /ʲa, ja/ |
| Ққ | /q/ | Фф | /f/ |
Ngữ pháp sửa
Tính từ sửa
Một số tính từ có thể được tăng tính chất bằng cách lặp âm tiết. Người Soyot lấy âm tiết đầu tiên cùng với /p/ và thêm nó vào phía trước của từ, ví dụ: qap-qara "rất đen", sap-sarɯɣ "rất vàng". Các tính từ khác được tăng cường bằng cách sử dụng trạng từ tuŋ "rất", ví dụ: tuŋ ulɯɣ "rất lớn".
Số đếm sửa
Tiếng Soyot-Tsaatan sử dụng hệ thống đếm cơ số 10.
| 1 | biræː | 10 | on |
| 2 | iˁhi | 20 | t͡ʃeːrbi, t͡ʃeːrvi |
| 3 | yʃ | 30 | yd͡ʒøn |
| 4 | dørt | 40 | dørtøn |
| 5 | beʃ | 50 | bed͡ʒøn |
| 6 | aˁltɯ | 60 | aˁlton |
| 7 | t͡ʃedi | 70 | t͡ʃedon |
| 8 | ses | 80 | ses on |
| 9 | tos | 90 | tos on |
| 100 | t͡ʃys | 1000 | mɯŋ |
Các số phức tạp được tạo ra nhiều tương tự như tiếng Việt, ví dụ: yʃ mɯŋ tos t͡ʃys tos on tos "ba nghìn chín trăm chín mươi chín".
Các số thứ tự được hình thành bằng cách thêm từ duɣaːr vào chữ số chính, ví dụ: iˁhi duɣaːr "thứ hai".
Xem thêm sửa
Tham khảo sửa
- ^ a b c d Rassadin, V.I. “The Soyot Language”. Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia. UNESCO. Truy cập ngày 18 tháng 7 năm 2021.
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Soyot”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ “Soyot-Buryat-Russian Dictionary”.
- ^ “Soyot Picture Dictionary” (PDF).
- ^ “THE DUKHAS OF MONGOLIA A 'NOT LOST' TURCOPHONE PEOPLE” (PDF). Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
...Dukhan language, it belongs to the taiga subgroup of Sayan Turkic, which itself is a member of the Siberian branch of the Turkic languages. The other Taiga Sayan Turkic languages are Tofan, which is spoken in the Irkutsk Oblast’, with varieties spoken in the Toja and Tere-Khöl regions of the Tuvan republic, and the Soyot language spoken in the Oka region of the Buryat republic.
- ^ “A comparative study on the Sayan languages (Turkic; Russia and Mongolia) | Student Repository”. studenttheses.universiteitleiden.nl. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
- ^ “Glottolog 4.3 - Sayan”. glottolog.org. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
- ^ Ragagnin, Elisabetta (2011). Dukhan, a Turkic variety of Northern Mongolia : description and analysis. Wiesbaden, Germany. ISBN 978-3-447-19067-1. OCLC 900888155.
- ^ Không được sử dụng ở đầu từ.
- ^ Cho biết phụ âm đứng trước bị thanh hầu hóa.
- ^ Cho biết phụ âm đứng trước bị vòm hóa.
- ^ a b Ии và Іі đều đại diện cho cùng một âm /i/. Ии chỉ ra rằng phụ âm trước đó bị vòm hóa; Іі không có yếu tố này.
- ^ Được sử dụng ở đầu từ hoặc sau nguyên âm.