Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thập tự chinh thứ tư”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Cheers!-bot (thảo luận | đóng góp)
5.681.853 sửa đổi
n replaced: |thumb| → |nhỏ| (2), |right| → |phải|, [[File: → [[Tập tin: (20), [[Image: → [[Hình: (2), {{cite book → {{chú thích sách (11)
Dòng 2:
|conflict=Thập tự chinh thứ tư
|partof=[[Thập tự chinh]]
|image=[[FileTập tin:ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg|300px]]
|caption=Thập tự chinh chiếm đóng Constantinopolis năm 1204.
|date=1202–1204
Dòng 12:
{{flag|Đế quốc La Mã Thần thánh|1200}}
 
[[FileTập tin:France Ancient.svg|23px]] [[Pháp]]
* [[FileTập tin:Argent a chief gules.svg|22px|link=|alt=]] [[Montferrat]]
* [[FileTập tin:Blason région fr Champagne-Ardenne.svg|22px|link=|alt=]] [[Hầu tước Champagne|Champagne]]
* [[FileTập tin:Blason Blois Ancien.svg|22px|link=|alt=]] [[Hầu tước Blois|Blois]]
* [[FileTập tin:Blason fr ville Amiens.svg|22px|link=|alt=]] [[Amiens]]
* [[FileTập tin:Blason France moderne.svg|22px|link=|alt=]] [[Île-de-France]]
* [[FileTập tin:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|22px|link=|alt=]] [[Saint-Pol-sur-Mer|Saint-Pol]]
* [[FileTập tin:Blason Ducs Bourgogne (ancien).svg|22px|link=|alt=]] [[Burgundy]]
* [[FileTập tin:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|22px|link=|alt=]] [[Flanders]]
|combatant2=<br />{{flagicon image|Komnenos-Isaac-Arms.svg}} [[Đế quốc Byzantine]]<br />
[[FileTập tin:Alex K Kingdom of Hungary.svg|23px]] [[Vương quốc Hungary|Hungary]]
* [[FileTập tin:Blason Dalmatie.svg|22px|link=|alt=]] Dalmatia
[[FileTập tin:Coat of Arms of the Emperor of Bulgaria (by Conrad Grünenberg).png|24px]] [[Đế quốc Bulgaria thứ hai|Đế quốc Bulgaria]]
|commander1=[[FileTập tin:Argent a chief gules.svg|22px|link=|alt=]] [[Boniface I, Marquess of Montferrat|Boniface I]]<br />[[FileTập tin:Blason Blois Ancien.svg|22px|link=|alt=]] [[Louis I, Count of Blois|Louis I]]<br />{{flagicon|Republic of Venice}} [[Enrico Dandolo]]<br />[[FileTập tin:Komnenos-Isaac-Arms.svg|15px|border|link=|alt=]][[Isaac II Angelos]]
|commander2=[[FileTập tin:Komnenos-Isaac-Arms.svg|15px|border|link=|alt=]][[Alexios III Angelos]]<br />[[FileTập tin:Komnenos-Isaac-Arms.svg|15px|border|link=|alt=]][[Alexios V Doukas]]<br />[[ImageHình:Coat of Arms of the Emperor of Bulgaria (by Conrad Grünenberg).png|22px]] [[Kaloyan của Bulgaria]] <br />[[ImageHình:Alex K Kingdom of Hungary.svg|22px]] [[Emeric của Hungary|Emeric I]]
|strength1=Thập tự quân: 10,000 người<ref name = "Phillips269"/><br />Venezia: 10,000 quân<ref name = "Phillips269"/> và 250 tàu<ref name="crusaders">Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. 106.</ref>
|strength2=Đông La Mã: 15,000 người<ref name="Queller185">D. Queller, ''The Fourth Crusade The Conquest of Constantinople'', 185</ref> và 20 tàu<ref name="Phillips157"/>
Dòng 35:
}}
{{Thập tự chinh}}
'''Cuộc Thập tự chinh lần thứ tư''' ([[1202]]-[[1204]]) ban đầu được dự định là để chinh phục [[người Hồi giáo]] và kiểm soát [[Jerusalem]] bằng cách tiến hành một cuộc xâm lược vào Ai Cập.<ref name="hstoday">{{chú thích web|last=Phillips|first=Jonathan|title=The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople|url=http://www.historytoday.com/jonathan-phillips/fourth-crusade-and-sack-constantinople|publisher=HistoryToday|accessdate=2013-06-14}}</ref> Nhưng thay vào đó, trong tháng 4 năm 1204, quân Thập tự chinh Tây Âu đã xâm lược và chinh phục thành phố [[Constantinopolis]] của Kitô hữu ([[Chính Thống giáo Đông phương]]), thủ đô của [[Đế quốc Đông La Mã]] (Đế quốc Byzantine).<ref name="hstoday"/><ref name="exp"> David Nicolle, ''The Fourth Crusade 1202-04''; The betrayal of Byzantium. Osprey Campaign Series #237. Osprey Publishing. </ref><ref>{{Cite book |first1=Niketas |last1=Choniates |first2=Harry J. (trans.) | last2=Magoulias | title=O City of Byzantium: Annals of Niketas Choniatēs'' | publisher=Wayne State University Press | year=1984 | isbn=978-0-8143-1764-8 | page=317 | url=http://books.google.com/?id=O8arrZPM8moC |postscript=<!--None--> }}</ref><ref>Queller, D. E., & Madden, T. F. (1997). ''[http://books.google.com/books?id=0NpWFGvA5VQC The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople, 1201-1204]''. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press.</ref><ref>"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3850789.stm Pope sorrow over Constantinople]". [[BBC News]]. June 29, 2004.</ref><ref>Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. xiii.</ref> Đây được xem là một trong các hành vi cuối cùng trong sự ly khai lớn giữa Chính Thống giáo Đông phương và [[Giáo Hội Công Giáo La Mã]].b Quân viễn chinh đã thành lập [[Đế quốc La Tinh]] (1204-1261) và thành bang Latin khác ở các vùng đất của Byzantine mà họ chinh phục.
 
== Bối cảnh ==
Dòng 42:
== Cuộc thập tự chinh bắt đầu ==
 
[[Giáo hoàng Innôcentê III]] đã lên ngôi giáo hoàng trong năm 1198 và các lời rao giảng về một cuộc thánh chiến mới trở thành mục tiêu của của ông.<ref name=Madden>{{citechú bookthích sách |last=Madden |first=Thomas F. |editor-first=|editor-last=|title= The Fourth Crusade: Event, Aftermath, and Perceptions: Papers from the Sixth Conference of the Society for the Study of the Crusades and the Latin East in Istanbul, Turkey |date=August 19, 2008 |pages= |chapter= |isbn= 0-7546-6319-1}}</ref><ref name=Runciman>{{citechú bookthích sách |last=Runciman |first=Steven | authorlink =Steven Runciman |editor-first=|editor-last=|title=A History of the Crusades: The Kingdom of Acre and the Later Crusades (Volume 3) |year=1954 |pages= |chapter= |isbn=0-14-013705-X}}</ref> Nhưng phần lớn lời gọi của ông đã bị bỏ ngoài tai bởi các quốc vương Châu Âu: nước Đức đang chiến đấu để chống lại quyền lực của giáo hoàng trong khi nước Anh và nước Pháp vẫn tham chiến với nhau. Tuy nhiên, do lời rao giảng của Giáo hoàng đã đến được [[Fulk của Neuilly]], một đội quân thập tự chinh cuối cùng đã được thành lập tại một giải đấu đang được tổ chức ở Écry bởi Bá tước [[Thibaut của Champagne]] trong năm 1199. Thibaut được bầu làm lãnh đạo, nhưng ông đã qua đời vào năm 1200 và được thay thế bởi một vị Bá tước khác, [[Boniface của Montferrat]].<ref>{{citechú thích booksách
| last = Runciman
| first = Steven
Dòng 60:
Vì không có thỏa thuận ràng buộc giữa các quân viễn chinh rằng tất cả đều phải đi thuyền từ Venice nên nhiều người đã chọn để đi thuyền từ cảng khác, đặc biệt là từ các cảng [[Flanders]], [[Marseilles]] và [[Genova]]. Vào năm 1201 phần lớn quân đội thập tự chinh đã được tập hợp tại Venice, mặc dù quân số lúc này ít hơn dự kiến: 12.000 người thay vì 33.500 người.<ref name="Queller232">D. E. Queller, ''The Fourth Crusade The Conquest of Constantinople'', 232</ref> Người Venezia đã thực hiện một phần của thỏa thuận: họ có tầu chiến Galley, tầu vận chuyển lớn, và tầu vận chuyển ngựa – với trọng tải gấp ba lần số lượng người ngựa mà quân Thập tự chinh có thể tập hợp. Người Venice, dưới sự chỉ huy của Viên Thống đốc Dandolo, người vừa mù vừa cao tuổi, đã không để cho quân viễn chinh lên đường mà không trả toàn bộ số tiền đã ký hợp đồng ban đầu bao gồm 85.000 đồng Mark bạc. Quân viễn chinh chỉ có thể trả một số tiền là 51.000 đồng Mark bạc và chừng đó đã đủ làm cho họ chở nên đói nghèo đến cùng cực. Đây là tai họa với Venezia vì thành phố đã phải dừng các hoạt động thương mại của họ lại trong một thời gian rất dài để chuẩn bị cho chuyến chinh phạt này.<ref>Robert de Clari, La Prise de Constantinople, xi-xii, in Hopf, Chroniques Greco-Romaines, các trang. 7-9. (Bằng tiếng Pháp cổ).</ref> Ngoài ra khoảng 20-30,000 người đàn ông (trong tổng số dân cư khoảng 60.000 người của Venezia) đã được tuyển mộ để điều hành toàn bộ hạm đội, đã tạo thêm sự căng thẳng cho kinh tế của Venezia.<ref name="Queller17">D. E. Queller, ''The Fourth Crusade The Conquest of Constantinople'', 17</ref><ref name="econ">Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. 57.</ref>
 
Dandolo và người Venezia đã thành công trong việc lợi dụng quân thập tự chinh vào mục đích riêng của họ như là một hình thức trả nợ. Sau vụ thảm sát của người Latinh, các thương gia Venezia đã bị trục xuất ở thời cầm quyền của triều đại Angelos với sự ủng hộ của người dân Byzantine.<ref>{{citechú bookthích sách
| last = Nicol
| first = David
Dòng 72:
Nhà vua Hungary là người Công giáo và đã tự mình đồng ý tham gia cuộc Thập Tự Chinh (mặc dù chủ yếu vì lý do chính trị và thực tế ông đã không chuẩn bị để khởi hành). Nhiều Thập tự quân đã phản đối kế hoạch tấn công Zara và một số người, bao gồm cả một lực lượng được chỉ huy bởi Simon de Montfort đã hoàn toàn từ chối tham gia và trở về nhà. Trong khi đại diện của Giáo hoàng đi cùng quân Thập tự chinh, Đức Hồng Y Peter của Capua, người thừa kế Giáo hoàng, đã tiến hành một số bước cần thiết để ngăn chặn sự hoàn toàn thất bại của cuộc thập tự chinh này, Giáo hoàng Innôcentê III đã được cảnh báo vì nguy cơ này, thay bằng đi đánh quân Hồi giáo lại quay ra ăn cướp của người Thiên chúa giáo. Ông đã viết một lá thư cho các thủ lãnh quân thập tự chinh và "đe dọa [[rút phép thông công]]".<ref>Philip Hughes, "Innocent III & the Latin East," ''[http://www.ewtn.com/library/CHISTORY/HUGHHIST.TXT History of the Church]'', Q. 2, tr. 371, Sheed & Ward, 1948.</ref>
 
Trong cuốn ''The Crusades'' sử gia Geoffrey Hindley đã đề cập rằng trong năm 1202 Giáo hoàng Innôcentê III cấm quân Thập tự chinh của Thiên Chúa giáo phương Tây có các hành vi tàn bạo những người hàng xóm Kitô giáo của họ, mặc dù ông này vẫn muốn phát huy uy quyền của giáo hoàng tới Byzantine.<ref>{{citechú bookthích sách
| last = Hindley
| first = Geoffrey
Dòng 80:
| year = 2003
| pages=143, 152
| isbn = }}</ref> Bức thư này đã bị ém nhẹm đi và đa phần binh lính Thập tự chinh đã không được biết đến cho đến sau khi cuộc tấn công được tiến hành. Các công dân của Zara đã cố gắng nhắc nhở một thực tế rằng họ cũng là những đồng bào Công giáo bằng cách treo các lá cờ có đánh dấu thánh giá từ cửa sổ của mình và ở các bức tường của thành phố, tuy nhiên thành phố đã bị thất thủ sau một cuộc bao vây ngắn.<ref>{{citechú bookthích sách
| last = Runciman
| first = Stephen
Dòng 93:
 
== Chuyển hướng đến Constantinopolis ==
Trong khi đó [[Boniface của Montferrat]] đã rời hạm đội trước khi nó khởi hành từ Venice, và đến thăm [[Philip của Schwaben]], người anh em họ của ông. Lý do cho chuyến viếng thăm của ông là một vấn đề vẫn còn đang được tranh cãi, có thể ông đã nhận ra kế hoạch của [[Venezia]] và bỏ đi để tránh vạ thông công, hoặc có thể ông muốn gặp [[Alexios Angelos]], hoàng tử Byzantine, anh rể của Philip và con trai gần đây đã lật đổ hoàng đế Byzantine [[Isaac II Angelos]]. Alexios đã bỏ chạy tới lãnh địa của Philip vào năm 1201 nhưng người ta không chắc chắn rằng Boniface có gặp ông ta tại triều đình của Philip hay không. Alexios sẽ cung cấp 200.000 đồng Mark bạc, 10.000 người để giúp đỡ quân Thập tự chinh, duy trì 500 hiệp sĩ tại [[Đất Thánh]], hải quân Byzantine sẽ tham gia vận chuyển quân Thập tự chinh tới Ai Cập và vị trí của [[Chính Thống giáo Đông phương|Giáo Hội Chính Thống Phương đông]] sẽ dưới quyền của Giáo hoàng nếu họ đi thuyền đến Byzantine và lật đổ [[Alexios III Angelos]], nhà vua trị vì, và cũng là anh trai của Isaac II. Đó là một lời đề nghị hấp dẫn đối với đạo quân lúc đó đang thiếu tiền. Quan hệ giữa quân Thập tự chinh và Byzantine đã trở nên căng thẳng kể từ khi bắt đầu phong trào thập tự chinh, nhưng lời đề nghị của Alexios là một trong, ít nhất là trên lý thuyết, lí do để hàn gắn các rạn nứt giữa phương Đông và phương Tây và đó là những nỗ lực đáng kể để trợ giúp người Latinh. do đó Bá tước Boniface đã đồng ý và Alexios IV đã trở lại cùng với Hầu tước và tham gia với hạm đội ở tại [[Corfu]] sau khi nó đã khởi hành từ Zara.<ref name="Runciman98"/> Các nhà lãnh đạo còn lại của quân Thập tự chinh cuối cùng đã chấp nhận kế hoạch này. Tuy nhiên có nhiều nhà lãnh đạo cao cấp không ưa thích đề xuất này và nhiều người bỏ ngũ. Hạm đội gồm 60 tầu chiến Galley, 100 tàu chở ngựa và 50 tầu vận tải lớn (toàn bộ hạm đội có 10.000 tay chèo và lính thủy người Venezia) đến Constantinopolis vào cuối tháng 6 năm 1203.<ref name="Phillips269">{{citechú bookthích sách
| last = Phillips
| first = Jonathan
Dòng 103:
| isbn =978-0-14-303590-9}}</ref><ref name="siege">Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. 113.</ref> Ngoài ra, 300 thiết bị công thành được mang theo trong hạm đội.<ref>Runciman, Steven. ''The Kingdom of Acre and the Later Crusades'', (1954; repr., London: Folio Society, 1994), 99</ref>
 
Khi binh lính của cuộc Thập tự chinh lần thứ tư đến được [[Constantinopolis]], thành phố có khoảng 400.000 dân và một đơn vị đồn trú khoảng 15.000 người (trong đó có lính vệ binh 5.000 Varangian) và một hạm đội 20 tầu Galley.<ref name="Queller185"/><ref name="Phillips157">Phillips, ''The Fourth Crusade'', tr. 157.</ref><ref name="Treadgold164">[[Warren Treadgold|Treadgold, W.]] ''A Concise History of Byzantium'', 187</ref><ref name="Phillips159">Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. 159.</ref> Động cơ ban đầu của quân Thập tự chinh là khôi phục lại ngôi Hoàng đế Byzantine cho Isaac II để họ có thể nhận được sự hỗ trợ mà Alexios đã hứa. [[Conon của Bethune]] gửi thông điệp này đến phái đoàn người Lombard vốn được gửi đến bởi đương kim hoàng đế Alexios Angelos III, người đã bị lật đổ Isaac, anh trai của ông. Các công dân của Constantinople thì không quan tâm đến nguyên nhân tại sao hoàng đế bị lật đổ và con trai của ông đang phải sống lưu vong; tiếm quyền là việc thường xuyên xảy ra ở Byzantine và lần này thì việc thay đổi ngôi vị thậm chí vẫn chỉ trong nội bộ một gia đình.<ref name="Nicolle49">{{citechú bookthích sách
| last = Nicolle
| first = David
Dòng 115:
=== Cuộc vây hãm vào tháng 7 năm 1203 ===
{{Main|Cuộc vây hãm Constantinopolis (1203)}}
[[FileTập tin:Crusaders attack Constantinople.jpg|thumbnhỏ|rightphải|250px|Thập tự quân tấn công Constantinopolis, từ một bản vẽ Venezia của Geoffreoy de Villehardouin, kh. 1330]]
Để chiếm thành phố bằng vũ lực, đầu tiên là quân viễn chinh cần phải vượt qua [[Bosphorus|vịnh Bosphorus]]. Khoảng 200 tàu chở ngựa và tầu Galley đã chở các đội quân thập tự chinh qua eo biển hẹp, đến nơi Hoàng đế Alexios III đã cho tập hợp quân đội Byzantine thành một đội hình chiến dọc theo bờ vịnh ở phía bắc vùng ngoại ô Galata. Các hiệp sĩ Thập tự chinh tấn công thẳng từ tầu chở ngựa và quân đội Byzantine tháo chạy về phía nam.
 
Quân Thập tự chinh đuổi theo về phía nam và tấn công vào tháp Galata, người Byzantine phòng thủ phần cuối ở phía bắc bằng những chuỗi xích lớn để chặn lối vào vịnh Sừng Vàng. Khi họ bao vây tòa tháp, người Byzantine phản công và thu được một số thành công ban đầu. Tuy nhiên, khi quân Thập tự chinh tập hợp lại thì người Byzantine phải rút về phía ngọn tháp, quân Thập tự chinh đã bám theo những binh lính đang rút lui để chiếm chiếc cổng và tòa tháp phải đầu hàng. Lúc này [[Sừng Vàng]] đã được mở cửa cho quân Thập tự chinh và các hạm đội Venetian đã tiến vào.<ref name="taunt">Phillips. ''The Fourth Crusade'', p. 164.</ref>
 
Ngày 11 tháng 7, quân Thập tự chinh đã vào vị trí đối diện với Cung điện của Blachernae ở góc tây bắc của thành phố. Họ bắt đầu cuộc bao vây một cách nghiêm túc vào ngày 17, và chia ra thành bốn lộ binh để tấn công vào bức tường trên bộ, trong khi hạm đội Venetian tấn công các bức tường trên biển từ vùng vịnh Sừng Vàng. Người Venezia đã chiếm được một phần của bức tường trên biển với khoảng 25 tòa tháp, trong khi quân vệ binh Varangian đã đẩy được quân Thập tự chinh ra khỏi [[Tường thành của Constantinopolis|bức tường]] trên bộ. Lính vệ binh Varangians di chuyển để chặn đứng mối đe dọa mới và người Venice rút lui dưới các đám lửa cháy. Ngọn lửa đã phá hủy khoảng 120 mẫu Anh {{convert|120|acre|km2}} diện tích thành phố.<ref name="fire">Phillips. ''The Fourth Crusade'', tr. 176.</ref>
Dòng 125:
 
=== Các cuộc tấn công nữa vào thành phố Constantinopolis ===
[[FileTập tin:PriseDeConstantinople1204PalmaLeJeune.JPG|thumbnhỏ|250px|Thập tự quân chiếm đóng thành phố Constantinopolis trong cuộc Thập tự chinh thứ tư năm 1204]]
Alexios IV nhận ra rằng lời hứa của ông là rất khó giữ. [[Alexios III]] đã thành công khi chạy trốn với 1.000 &nbsp;kg vàng và một số đồ trang sức vô giá và để lại một kho bạc hoàng gia gần như trống rỗng. Lúc đó vị hoàng đế trẻ tuổi đã ra lệnh tiêu hủy và nấu chảy các biểu tượng có giá trị của La Mã và Byzantine để chiết xuất ra vàng và bạc, nhưng thậm chí sau đó ông này cũng chỉ có thể thu thập được 100.000 đồng Mark bạc. Nhưng trong con mắt của tất cả những người Byzantine thì đây là một dấu hiệu gây sốc của sự tuyệt vọng và lãnh đạo yếu kém và đáng bị trừng phạt bởi [[Chúa Trời]]. Sử gia Byzantine Nicetas Choniates coi đó là "bước ngoặt và làm suy sụp nhà nước Đông La Mã."<ref name="Phillips">Phillips, ''The Fourth Crusade''</ref>
 
Bắt người dân phải phá hủy các biểu tượng của họ theo lệnh của một đội quân ly giáo người nước ngoài đã làm cho Alexios IV bị các công dân của [[Constantinopolis]] thù ghét. Trong nỗi sợ hãi suốt cuộc đời của mình, vị đồng hoàng đế này đã yêu cầu quân Thập tự chinh ở lại thêm sáu tháng theo một hợp đồng mới đến cuối tháng 4 1204. Tuy nhiên, vẫn còn xung đột xảy ra trong thành phố. Trong tháng 8 năm 1203 Thập tự quân đã tấn công một nhà thờ Hồi giáo (ở Constantinopolis vào thời gian này có khá nhiều dân Hồi giáo) vốn được bảo vệ bởi một lực lượng kết hợp của người Hồi giáo và người Byzantine đối lập. Trong khi đó, Alexios IV đã yêu cầu 6.000 quân Thập tự chinh hành quân để chống lại Alexios III, đối thủ của mình tại [[Hadrianopolis]].<ref name = "exp"/>
 
Lần nỗ lực thứ hai của người Venezia trong việc tạo ra một bức tường lửa để hỗ trợ cho việc tháo chạy của họ, họ gây ra một đám cháy cực to và đám cháy này đã đốt cháy và phá hủy một phần lớn thành phố Constantinople. Sự phản đối Alexios IV đã ngày càng tăng lên và [[Alexios Doukas]] (biệt danh ''‘Mourtzouphlos’'' vì ông này có đôi lông mày dậm) một trong những cận thần của ông, đã ngay lập tức lật đổ ông này và cho người bóp cổ ông ta đến chết. Alexios Doukas tự lên ngôi với tên hiệu là Alexios V; Isaac qua đời ngay sau đó, có thể là do nguyên nhân tự nhiên.<ref>{{citechú bookthích sách
| last = Nicolle
| first = David
Dòng 152:
=== Công chiếm Thành phố Constantinopolis ===
{{Main|Cuộc vây hãm Constantinopolis (1204)}}
Ngày 12 tháng 4, năm 1204, cuối cùng thì điều kiện thời tiết đã ủng hộ quân Thập tự chinh. Một luồng gió mạnh từ phía bắc đã giúp cho các tàu của Venetian xáp đến gần các bức tường. Sau một cuộc chiến ngắn, khoảng bảy mươi lính Thập tự quân đã cố gắng đột nhập vào thành phố. Một số quân Thập tự chinh cuối cùng đã có thể tiến vào qua các lỗ hổng của các bức tường đủ rộng để một vài hiệp sĩ có thể chui qua tại một thời điểm để tiến vào; người Venezia cũng đã chiếm được một phần các bức tường từ phía biển, mặc dù đã nổ ra những trận chiến rất đẫm máu với các vệ binh Varangian.<ref>{{citechú bookthích sách
| last = Nicolle
| first = David
Dòng 189:
* Hindley, Geoffrey. ''The Crusades: A History of Armed Pilgrimage and Holy War''. New York, NY: Carroll and Graf Publishers, 2003. New edition: ''The Crusades: Islam and Christianity in the Struggle for World Supremacy''. New York, NY: Carroll and Graf Publishers, 2004.
* Lilie, Ralph-Johannes. ''Byzantium and the Crusader States, 1096–1204''. Translated by J. C. Morris and Jean E. Ridings. Oxford: Clarendon Press, 1993; originally published in 1988.
* {{citechú bookthích sách|first=Thomas F.|last=Madden|title=Enrico Dandolo and the Rise of Venice|location=Baltimore|publisher=Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7317-1}}
* [[Thomas Madden|Madden, Thomas F.]], and Donald E. Queller. ''The Fourth Crusade: The Conquest of Constantinople''. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press, 1997
* Marin, Serban. [http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/serban_marin/ramusio01.html&date=2009-10-26+21:14:13 A Humanist Vision regarding the Fourth Crusade and the State of the Assenides. The Chronicle of Paul Ramusio (Paulus Rhamnusius)], ''Annuario del Istituto Romano di Cultura e Ricerca Umanistica'' vol. 2 (2000), pp.&nbsp;51–57.
Dòng 212:
*{{Commonscat-inline|Fourth Crusade}}
{{Spoken Wikipedia|FourthCrusade.ogg|2011-04-19}}
 
[[Thể loại:Thập tự chinh]]▼
 
{{Các chủ đề|Thập tự chinh|Lịch sử|Cơ Đốc giáo}}
 
▲[[Thể loại:Thập tự chinh]]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Thập_tự_chinh_thứ_tư”