|
'''Đường Văn Tông''' ([[chữ Hán]]: 唐文宗, [[bính âm]]: Tang Wenzong, [[20 tháng 11]] năm [[809]] - [[10 tháng 2]] năm [[840]]<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Academia_Sinica Academia Sinica]</ref>), thụy hiệu đầy đủ là '''Nguyên Thánh Chiêu Hiến Hiếu hoàng đế''' (元圣昭献孝皇帝), tên thật là '''Lý Hàm''' (李涵) hay '''Lý Ngang''' (李昂), là vị [[hoàng đế]] thứ 15 hay 17<ref>Trước đó hai vị vua Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông đều ở ngôi hai lần không liên tục</ref> của triều đại [[nhà Đường]] trong [[lịch sử Trung Quốc]].
Lý Hàm là con trai thứ hai của [[Đường Mục Tông]] Lý Hằng, mẫu thânmẹ là Tiêu thị. Ban đầu ông được phong tước vị Giang vương. Sau cái chết của anh trai là [[Đường Kính Tông]] Lý Đam (827), Lý Hàm được bọn hoạn quan [[Vương Thủ Trừng]] ủng hộ lên ngôi, cải tên là Lý Ngang. Trong thời gian ở ngôi, nạn hoạn quan lộng quyền - vốn manh nha từ thời [[Đường Đại Tông|Đại Tông]], [[Đường Đức Tông|Đức Tông]] đã ngày càng khó kiềm chế. Văn Tông mặt dù rất cố gắng để hạn chế quyền lực của [[hoạn quan]] nhưng cuối cùng thất bại. Cũng trong những năm này, phiên trấn các nơi cũng liên tiếp nổi dậy. Sau chính biến Cam Lộ (835) ông hầu như đã bị [[hoạn quan]] kiểm soát và từ đó thì sống trong tâm trạng u uất và tuyệt vọng cho đến khi qua đời năm [[841]], có thuyết cho rằng Văn Tông bị hoạn quan sát hại.
== Trước khi lên ngôi ==
Lý Hàm chào đời vào ngày [[20 tháng 11]] năm 809 dưới thời tổông phụ lànội [[Đường Hiến Tông]] Lý Thuần ở ngôi. Khi đó, phụ thân củacha ông là [[Đường Mục Tông]] Lý Hựu vẫn đang giữ tước vị Toại vương<ref>''[[Cựu Đường thư]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷16|quyển 16]]</ref>, chưa được phong làm hoàng thái tử<ref>Hiến Tông ban đầu lập trưởngcon tửcả [[Lý Ninh]] làm thái tử mặc dù Lý Hựu mới là con của vợ đích, đến năm 812 Lý Ninh qua đời thì Lý Hựu mới trở thành thái tử</ref>. Ông chào đời bốn tháng sau người anh là [[Đường Kính Tông]] Lý Đam (22 tháng 7 năm đó). Mẫu thân củaMẹ Lý Hàm là Tiêu thị, người Mân, về sau được truy phong Trinh Hiến hoàng hậu<ref name=CDT17>''[[Cựu Đường thư]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷17|quyển 17]].</ref>
Năm [[820]], [[Đường Hiến Tông]] băng hàmất, Lý Hựu (lúc này đã đổi tên thành Lý Hằng) lên ngôi, xưngtức là [[Đường Mục Tông]]. Năm sau, [[821]], Mục Tông phong vương cho một số em trai và con trai của mình, trong đó Lý Hàm được phong làm Giang vương]<ref>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷241|quyển 241]]</ref>. Năm [[824]], Mục Tông băng, người anh cả của Lý Hàm là Lý Đam nối ngôi, tức [[Đường Kính Tông]]]<ref>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷242|quyển 242]]</ref>. Đến ngày [[9 tháng 1]] năm [[827]], Kính Tông bị bọn hoạn quan [[Lưu Khắc Minh]], [[Điền Vụ Trừng]], [[Hứa Văn Đoan]], [[Tô Tá Minh]] ... sát hại. [[Lưu Khắc Minh]] muốn khống chế triều đình và đưa con trai của [[Đường Hiến Tông]] là Giáng vương [[Lý Ngộ]] làm hoàng đế. Ngày [[10 tháng 1]], Khắc Minh giả di chiếu, đưa Giáng vương ra gặp chư tể tướng. Bọn Khắc Minh lại bố trí tay chân nắm giữ cung điện, mưu trừ các hoạn quan khác. Nhóm hoạn quan gồm Xu mật sứ [[Vương Thủ Trừng]], Trung úy [[Lương Thủ Khiêm]], [[Ngụy Tòng Gián]] ... nghe tin có biến động, bèn tập hợp binh lính tiến vào cung diệt tặc, đồng thời cho đón Lý Hàm vào cung. Cuối cùng quân Thần Sách của Vương Thủ Trừng và quân Phi Long giết chết hết bọn loạn đảng Lưu Khắc Minh, Giáng vương Ngộ cũng chết trong loạn quân<ref name=ZZTJ243>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷243|quyển 243]].</ref>.
Ngày [[11 tháng 1]] (Quý Mão), hoạn quan lấy lệnh của Thái hoàng thái hậu Quách thị cho [[Bùi Độ]] làm nhiếp trùng tể, bách quan yết kiến Giang vương Hàm ở tử thần ngoại vũ, Giang vương bật khóc trong buổi gặp hôm đó. Ngày [[13 tháng 1]] (Quý Tị), Lý Hàm chính thức lên ngôi, tức là '''Đường Văn Tông'''.<ref name=ZZTJ243 /><ref name=CDT17 />, đổi tên là Lý Ngang. Năm đó ông mới 18 tuổi.
|
