Wikipedia

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chile”

Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n Liên Hiệp Quốc → Liên Hợp Quốc
Dòng 77:
Trước khi người Tây Ban Nha di dân tới đây vào thế kỷ XVI, phần phía bắc Chile nằm dưới sự thống trị của đế chế [[Đế chế Inca|Inca]] trong khi người bản địa [[Mapuche]] sinh sống ở khu vực miền trung và nam Chile. Chile tuyên bố độc lập khỏi Tây Ban Nha từ ngày 12 tháng 2 năm 1818. Trong [[Chiến tranh Thái Bình Dương]] (1879–1883), Chile đánh bại [[Peru]] và [[Bolivia]] và giành được lãnh thổ phía bắc như hiện nay. Vào thập niên 1880, người Mapuche bị chinh phục hoàn toàn.<ref name=factbook/> Dù cho không phải chịu những cuộc đảo chính và các chính phủ chuyên quyền như các nước Nam Mỹ khác nhưng Chile phải trải qua giai đoạn 17 năm độc tài quân sự (1973–1990) trong đó đã làm hơn 3000 người chết và mất tích.<ref name="BBC-Chile"/>
 
Ngày nay, Chile là một trong những quốc gia ổn định và thịnh vượng nhất [[Nam Mỹ]].<ref name="BBC-Chile"/> Đây là quốc gia dẫn đầu châu Mỹ La tinh về [[chỉ số phát triển con người]], sức cạnh tranh, chất lượng cuộc sống, sự ổn định chính trị, thu nhập bình quân đầu người, toàn cầu hóa, tự do kinh tế, [[chỉ số nhận thức tham nhũng]] và tỉ lệ hộ nghèo tương đối thấp.<ref>{{Chú thích web|url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html|tiêu đề=Human and income poverty: developing countries|work=UNDP|ngày truy cập=ngày 19 tháng 5 năm 2008|archive-date=2009-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20090212140250/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html|url-status=dead}}</ref> Quốc gia này cũng đứng ở vị trị cao trong các bảng xếp hạng về [[tự do báo chí]] và phát triển dân chủ. Tuy nhiên theo [[Hệ số Gini|Chỉ số Gini]] thì Chile cũng gặp phải sự bất bình đẳng về thu nhập.<ref name="casen">{{Chú thích web|url=http://www.mideplan.cl/final/bajar.php?path=casen2006regional&id=Imp_Distrib.pdf|tiêu đề=Encuesta Casen|work=Mideplan|năm=2007}}</ref> Tháng 5 năm 2010, Chile gia nhập [[Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế|OECD]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.oecd.org/document/11/0,3343,en_33873108_39418658_45115147_1_1_1_1,00.html|nhà xuất bản=OECD.org|tiêu đề=Chile's accession to the OECD|ngày=ngày 7 tháng 5 năm 2010|ngày truy cập = ngày 7 tháng 5 năm 2010}}</ref> Chile là thành viên sáng lập của [[Liên HiệpHợp Quốc]] và [[Liên minh các Quốc gia Nam Mỹ]].
 
==Từ nguyên==
Dòng 281:
{{bar percent|[[Mapuche]]|green|5}}
{{bar percent|[[Ngườii Aymara|Aymara]]|red|0.7}}
{{bar percent|Các sắc [[Người bản địa Chile|dân bản địa]] (gồm [[Người Rapa Nui|Rapa Nui]], [[Likan Antai]], [[Người Quechua|Quechua]], [[Người Colla|Colla]], [[Diaguita]], [[Người Kawesqar|Kawesqar]], [[Yagan]] hay [[Người Yamana|Yamana]])|yellow|0.3}}}}{{clear}}Theo bản báo cáo Triển vọng dân số thế giới (đã sửa đổi)<ref>""[https://population.un.org/wpp/ World Population prospects – Population division]"". ''population.un.org''. Ban Dân số, [[Vụ Liên HiệpHợp Quốc về Vấn đề Kinh tế và Xã hội]]. Truy cập 9 tháng 11 năm 2019</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx|tựa đề=""Overall total population" – World Population Prospects: The 2019 Revision"|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=population.un.org|nhà xuất bản=Ban dân sô, [[Vụ Liên HiệpHợp Quốc về vấn đề Kinh tế và Xã hội]]|kiểu=Dữ liệu tùy chỉnh có được qua trang web|định dạng=xslx|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=2019-09-11|định dạng tóm lược=}}</ref>, dân số Chile năm 2018 là 18,729,160. Cũng theo báo cáo Triển vọng Dân số Thế giới nhưng là vào năm 2015, dân số Chile phần lớn ở độ tuổi lao động, với 69% dân số Chile nằm trong khảng từ 15 đến 65 tuổi, trong khi đó tỉ lệ này ở độ tuổi dưới 15 là 20,1% và với người trên 65 tuổi là 10.9%.<ref name="WPP 2015">{{cite web|url=http://esa.un.org/unpd/wpp/|title=World Population Prospects - Population Division - United Nations|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|publisher=esa.un.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20110927071528/http://esa.un.org/unpd/wpp/|archive-date=September 27, 2011|url hỏng=yes|accessdate=November 19, 2015}}</ref>
 
Chile là một quốc gia đa sắc tộc.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19357497|title=Chile Country Profile|last1=Omotayo|first1=Folake|date=12 April 2018|agency=BBC}}</ref> Theo một cuốn sách do [[Đại học Chile]] về sức khỏe phát hành (hiện không tiếp cận được tài liệu được), khoảng 65% dân số là người gốc da trắng; nhóm người [[Castizo (chủng tộc)|Castizo]]/[[Mestizo]] có tổ tiên lai giữa người da trắng châu Âu và [[Thổ dân châu Mỹ|người bản địa châu Mỹ]] theo tỉ lệ trung bình là 3:2 chiếm tỉ lệ khoảng 30% dân số và còn lại là người Amerindians (Thổ dân châu Mỹ).<ref name="UC">{{cite web|url=http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html|title=5.2.6. Estructura racial|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|work=La Universidad de Chile|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071016124831/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/cap2/5b6.html|archivedate=October 16, 2007|url hỏng=yes|accessdate=August 26, 2007|df=}} ([http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/ Main page] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916211140/http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/medinae/|date=16 tháng 9 năm 2009}})</ref> Nhiều người Chile nếu được hỏi sẽ tự cho mình là người da trắng (dù có nghi ngờ về huyết thống của mình). Trong số 5% những nhóm người có tổ tiên châu Á trước đây, phần lớn họ đến từ [[Trung Đông]] <ref>{{in lang|es}} [http://www.blog-v.com/arabesenchile/ Arabes de Chile.]</ref><ref>{{in lang|es}} [http://www.aurora-israel.co.il/articulos/israel/Titulares/24782/ En Chile viven unas 700.000 personas de origen árabe y de ellas 500.000 son descendientes de emigrantes palestinos que llegaron a comienzos del siglo pasado y que constituyen la comunidad de ese origen más grande fuera del mundo árabe.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120318054736/http://www.aurora-israel.co.il/articulos/israel/Titulares/24782/|date=March 18, 2012}}</ref>, cụ thể hơn là vùng [[Levant]].<ref name="blog-v">{{cite web|url=http://www.blog-v.com/arabesenchile/|title=Arab.|publisher=blog-v.com|accessdate=November 19, 2015}}</ref>Gần đây có sự gia tăng mạnh những người nhập cư từ [[Đông Á]], một phần tương đối lớn trong số này là người Hoa. Còn đối với [[Người Digan|người Di-gan]], họ hình thành nên các cộng đồng riêng biệt tại Chile và vẫn giữ được các nét đẹp truyền thống của họ tại đây.<ref>{{Cite web|url=http://www.errc.org/roma-rights-journal/emerging-romani-voices-from-latin-america|title=Emerging Romani Voices from Latin America|website=European Roma Rights Centre|language=HU|access-date=2019-03-06}}</ref>
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/wiki/Chile”