Wikipedia

Tiếng Chipewyan

Tiếng Chipewyan (nội danh Dënesųłiné IPA: [ tènɛ̀sũ̀ɬìnɛ́]) là ngôn ngữ của người Chipewyan miền tây bắc Canada. Đây là một ngôn ngữ Bắc Athabaska. Dënesųłiné có gần 12.000 người nói tại Canada, chủ yếu tại Saskatchewan, Alberta, Manitoba và Các Lãnh thổ Tây Bắc.[3] Nó có địa vị chính thức tại Các Lãnh thổ Tây Bắc, cùng với 8 ngôn ngữ bản địa khác: tiếng Cree, Dogrib, Gwich’in, Inuktitut, Inuinnaqtun, Inuvialuktun, Bắc Slavey và Nam Slavey.[1][4]

Tiếng Chipewyan
Denesuline
ᑌᓀᓱᒼᕄᓀ Dënesųłiné
Đăng ký Dënësųłinë́ tại Sân bay La Loche
Sử dụng tạiCanada
Khu vựcBắc Alberta, Saskatchewan, Manitoba; nam Các Lãnh thổ Tây Bắc và Nunavut
Tổng số người nói12.000 (2011)
Dân tộcNgười Chipewyan
Phân loại
Hệ chữ viếtNAPA
Hệ âm tự Dené
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại
Các Lãnh thổ Tây Bắc (Canada)[1]
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2chp
ISO 639-3chp
Glottologchip1261[2]
ELPDënesųłiné
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Đa số người Chipewyan ngày nay dùng "Dené" và "Dënesųłiné" để lần lượt gọi bản thân và ngôn ngữ của họ. Các cộng đồng tại Fond-du-Lac,[5] Black Lake,[6] Wollaston Lake[7] và La Loche nằm trong số này.

Âm vị sửa

Phụ âm sửa

Tiếng Chipewyan có 39 phụ âm:

  Đôi môi Khe răng Răng Chân răng Ngạc mềm/Lưỡi gà Thanh hầu
trung cạnh lưỡi thường môi
Mũi m m   n n          
Tắc plain b p   d t     g k gw kʷ  
bật hơi     t tʰ     k kʰ kw kʷʰ  
tống ra     tʼ tʼ     kʼ kʼ kwʼ kʼʷ ɂ ʔ
Tắc xát plain   ddh tθ dz ts dl tɬ j tʃ      
bật hơi   tth tθʰ ts tsʰ tł tɬʰ ch tʃʰ      
tống ra   tthʼ tθʼ tsʼ tsʼ tłʼ tɬʼ chʼ tʃʼ      
Xát vô thanh   th θ s s ł ɬ sh ʃ hh χ hhw χʷ h h
hữu thanh   dh ð z z l ɮ zh ʒ gh ʁ ghw ʁʷ  
Rung     r r          

Nguyên âm sửa

Có 6 "dạng" nguyên âm trong tiếng Chipewyan.

  Trước Giữa Sau
Đóng i i   u u
Nửa đóng ë/e e   o o
Nửa mở e ɛ    
Mở   a a  

Đa số nguyên âm có thể

  • thường ("miệng") hay mũi hóa
  • ngắn hay dài

Kết quả, tiếng Chipewyan phân biệt 18 nguyên âm:

  Trước Giữa Sau
ngắn dài ngắn dài ngắn dài
Đóng miệng i iː     u uː
mũi ĩ ĩː     ũ ũː
Nửa đóng e       o  
Nửa mở miệng ɛ ɛː        
mũi ɛ̃ ɛ̃ː        
Mở miệng     a aː    
mũi     ã ãː    

Tiếng Chipewyan có 9 nguyên âm đôi, tạo thành theo dạng nguyên âm + /j/ (âm lướt).

  Trước Giữa Sau
miệng mũi miệng mũi miệng mũi
Đóng         uj ũj
Nửa ej ẽj əj   oj õj
Mở     aj ãj    

Thành điệu sửa

Ngôn ngữ này phân biệt giữa hai thanh: cao và thấp.

Chú thích sửa

  1. ^ a b “Official Languages of the Northwest Territories” (PDF) (bằng tiếng Anh). Northwest Territories – Education, Culture and Employment. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 6 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2015. (map)
  2. ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Chipewyan”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. ^ Statistics Canada: 2006 Census Lưu trữ 2013-10-16 tại Wayback Machine Sum of 'Chipewyan' and 'Dene'.
  4. ^ Northwest Territories Official Languages Act, 1988 Lưu trữ 2009-03-24 tại Wayback Machine (as amended 1988, 1991–1992, 2003)
  5. ^ “Prince Albert Grand Council (Fond-du-Lac)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
  6. ^ “Prince Albert Grand Council (Black Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
  7. ^ “Prince Albert Grand Council (Wollaston Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.

Liên kết ngoài sửa

Ánh xạ tất cả các tọa độ bằng cách sử dụng: OpenStreetMap 
Tải xuống tọa độ dưới dạng: KML
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiếng_Chipewyan&oldid=70465957”