Wikipedia

Betelgeuse

Betelgeuse một ngôi sao sáng thứ hai trong chòm sao Lạp Hộ

Betelgeuse, theo định danh Bayer Alpha Orionis (α Orionis, α Ori), là một sao siêu khổng lồ đỏ có phân loại quang phổ M1-2 và là ngôi sao sáng thứ mười trên bầu trời đêm. Trong chòm sao Lạp Hộ, nó là ngôi sao sáng thứ hai sau Rigel (Beta Orionis). Với màu đỏ nổi bật, nó là sao biến quang bán đều đặn với cấp sao biểu kiến thay đổi từ 0,2 đến 1,2, và cũng là biên độ biến đổi lớn nhất trong các sao có cấp sao biểu kiến 1. Ngôi sao tạo thành một đỉnh của Tam Giác Mùa Đông và nằm gần tâm của Lục giác Mùa đông. Người Trung Hoa cổ đại gọi Betelgeuse với tên là Sâm Tú Tứ (參宿四), tức sao Sâm số 4.

Betelgeuse

Ngôi sao nằm ở vị trí mũi tên bên phải ghi α là Betelgeuse trong Lạp Hộ.
Dữ liệu quan sát
Kỷ nguyên J2000.0      Xuân phân J2000.0
Chòm sao Lạp Hộ
Phát âm /ˈbiːtəldʒuːz/ or
/ˈbɛtəldʒuːz/[1]
Xích kinh 05h 55m 10.3053s[2]
Xích vĩ +07° 24′ 25.426″[2]
Cấp sao biểu kiến (V) 0,42[2] (0,3 tới 1,2)
Các đặc trưng
Kiểu quang phổM2Iab[2]
Chỉ mục màu U-B2,06[3]
Chỉ mục màu B-V1,85[3]
Kiểu biến quangSR c (Semi-Regular)[2]
Trắc lượng học thiên thể
Vận tốc xuyên tâm (Rv)+21,91[2] km/s
Chuyển động riêng (μ) RA: 24,95 ± 0,08[4] mas/năm
Dec.: 9,56 ± 0,15[4] mas/năm
Thị sai (π)5,07 ± 1,10[4] mas
Khoảng cách643 ± 146 [4] ly
(197 ± 45 [4] pc)
Cấp sao tuyệt đối (MV)−6,05[5]
Chi tiết
Khối lượng~18–19[6] M☉
Bán kính~1.180[7] R☉
Độ sáng~140.000[8] L☉
Hấp dẫn bề mặt (log g)-0,5[9] cgs
Nhiệt độ3,500[9][10] K
Độ kim loại0,05 Fe/H[11]
Tự quay5 km/s[10]
Tuổi~1,0×107 [6] năm
Tên gọi khác
Betelgeuse, α Ori, 58 Ori, HR 2061, BD +7° 1055, HD 39801, FK5 224, HIP 27989, SAO 113271, GC 7451, CCDM J05552+0724AP, AAVSO 0549+07
Cơ sở dữ liệu tham chiếu
SIMBADdữ liệu

Nếu Betelgeuse nằm tại tâm của hệ Mặt Trời, bề mặt của nó sẽ mở rộng đến tận vành đai tiểu hành tinh và có thể đến tận quỹ đạo của Sao Mộc và xa hơn; ngôi sao này sẽ chứa toàn bộ Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa. Mặc dù vậy, có các sao thậm chí còn lớn hơn trong dải Ngân Hà, bao gồm các sao siêu khổng lồ như Mu Cephei và VY Canis Majoris. Các tính toán về khối lượng của Betelgeuse cho thấy ngôi sao nặng từ mười đến hai mươi lần Mặt Trời. Vì nhiều lí do, việc ước lượng khoảng cách từ Trái Đất đến ngôi sao gặp nhiều khó khăn; các ước tính tốt nhất vào thời điểm hiện tạo vào khoảng 500-600 năm ánh sáng, một sai số khá lớn đối với một sao tương đối gần. Cấp sao tuyệt đối của nó vào khoảng -6. Betelgeuse chỉ mới 10 triệu năm tuổi, nhưng nó đã tiến hóa rất nhanh do khối lượng khổng lồ của nó và được sự đoán sẽ phát nổ thành một siêu tân tinh, khả năng cao là trong khoảng 100.000 năm tới.

Năm 1920, Betelgeuse trở thành ngôi sao đầu tiên sau Mặt Trời được thực hiện đo đạc đường kính góc. Các nghiên cứu kể từ đó cho thấy đường kính của nó vào khoảng 0,043 tới 0,056 giây cung; sai số do hình dạng không phải là hình cầu, do hiệu ứng viền tối (limb darkening), do sự biến quang và các hình dạng khác nhau ở các bước sóng khác nhau. Nó còn có một lớp vỏ phức tạp, bất đối xứng bao quanh, được ước tính lớn gấp 250 lần ngôi sao, được tạo ra do sự mất mát khối lượng liên quan đến khối khí khổng lồ bị đẩy ra ngoài không gian từ bề mặt sao. Từ Trái Đất, Betelgeuse là sao có đường kính góc lớn thứ ba, chỉ sau Mặt Trời và R Doradus.

Kể từ tháng mười năm 2019, Betelgeuse bắt đầu tối đi đáng kể, và tới tháng hai 2020 độ sáng của nó đã giảm đi khoảng 3 lần từ 0,5 xuống còn 1,7. Tới ngày 22 tháng hai 2020, Betelgeuse dừng sự tối lại và bắt đầu sáng trở lại, cho đến ngày 25 tháng hai 2022, khi nó ở độ sáng thường thấy. Các quan sát hồng ngoại không nhận thấy bất kỳ sự thay đổi đáng kể nào trong 50 năm qua, gợi ý rằng sự giảm độ sáng có thể do sự thay đổi của bụi liên sao thay vì bản thân ngôi sao thay đổi. Một nghiên cứu vào năm 2022 dựa trên quan sát của kính viễn vọng Hubble cho thấy bụi che khuất được tạo bởi một sự giải phóng vật chất từ bề mặt ngôi sao. Sự giải phóng này mang vật chất ra xa tới hàng triệu dặm sau đó nguội đi trở thành bụi là nguyên nhân kể trên.

Xem thêm

sửa

Ghi chú

sửa

Tham khảo

sửa
  1. ^ Simpson, J.; Weiner, E., biên tập (1989). "Betelgeuse". Oxford English Dictionary (ấn bản thứ 2). Oxford: Clarendon Press. tr. 130. ISBN 0-19-861186-2.{{Chú thích bách khoa toàn thư}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách biên tập viên (liên kết)
  2. ^ a b c d e f "SIMBAD query result: BETELGEUSE – Semi-regular pulsating Star". Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2007.
  3. ^ a b Nicolet, B. (1978). "Catalogue of homogeneous data in the UBV photoelectric photometric system" (PDF). Astronomy and Astrophysics. Quyển 34. tr. 1–49. Bibcode:1978A&AS...34....1N. Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2010.
  4. ^ a b c d e Harper, Graham M.; Brown, Alexander; Guinan, Edward F. (2008). "A New VLA-Hipparcos Distance to Betelgeuse and its Implications" (PDF). The Astronomical Journal. Quyển 135 số 4. tr. 1430–40. Bibcode:2008AJ....135.1430H. doi:10.1088/0004-6256/135/4/1430. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2016.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  5. ^ Chú ý: Cấp sao tuyệt đối có thể thay đổi nhiều phụ thuộc vào điều kiện các phép đo thị sai. Giá trị cấp sao tuyệt đối từ dữ liệu SIMBAD dựa theo giá trị trung bình của cấp sao biểu kiến của Betelgeuse là 0,42 và khoảng cách hiện nay là 197 parsec. Khi cấp sao biểu kiến thay đổi từ 0,2 – 1,2, thì cấp sao tuyệt đối sẽ thay đổi từ – 6.27 tới −5.27
  6. ^ a b Kaler, James B. (Jim). "Betelgeuse (Alpha Orionis)". Stars website. University of Illinois. Truy cập ngày 19 tháng 7 năm 2009.
  7. ^ Xem Chú thích #2 cho các tính toán
  8. ^ Độ sáng bằng 140.000 lần Mặt Trời là một số gán dựa trên nhiều tính toán khác nhau. Hai biến số quan trọng nhất ảnh hưởng đến kết quả tính toán độ sáng là khoảng cách (Xem Thị sai bí ẩn) và phân giải góc (Xem Dị thường góc). Các phép tính xem Chú thích #4.
  9. ^ a b Lobel, Alex; Dupree, Andrea K. (ngày 13 tháng 12 năm 2025). "Modeling the Variable Chromosphere of α Orionis" (PDF). The Astrophysical Journal. Quyển 545 số 1. tr. 454–74. Bibcode:2000ApJ...545..454L. doi:10.1086/317784. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2010.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết) Quản lý CS1: năm (liên kết)
  10. ^ a b Kervella, P.; Verhoelst, T.; Ridgway, S. T.; Perrin, G. (2009). "The close circumstellar environment of Betelgeuse. Adaptive optics spectro-imaging in the near-IR with VLT/NACO". Astronomy and Astrophysics. Quyển 504 số 1. tr. 115–25. Bibcode:2009A&A...504..115K. doi:10.1051/0004-6361/200912521. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2010.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  11. ^ Ramírez, Solange V.; Sellgren, K.; Carr, John S.; Balachandran, Suchitra C. (ngày 13 tháng 7 năm 2025). "Stellar Iron Abundances at the Galactic Center" (PDF). The Astrophysical Journal. Quyển 537 số 1. tr. 205–20. Bibcode:2000ApJ...537..205R. doi:10.1086/309022. Truy cập ngày 9 tháng 7 năm 2010.{{Chú thích tạp chí}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết) Quản lý CS1: năm (liên kết)

Liên kết ngoài

sửa
 
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Betelgeuse.

(tiếng Anh)

  1. Orion: Head to Toe The molecular clouds which gave birth to Betelgeuse.
  2. Mars and Orion Over Monument Valley Stunning skyscape showing the relative brightness of Betelgeuse and Rigel.
  3. Frosted Leaf Orion Orion, the hunter, in its mythological pursuit of the Pleiades over Japan.
  4. The Spotty Surface of Betelgeuse A reconstructed image showing two hotspots, possibly convection cells.
  5. Simulated Supergiant Star Freytag's "Star in a Box" illustrating the nature of Betelgeuse's "monster granules".
  6. Why Stars Twinkle Image of Betelgeuse showing the effect of atmospheric twinkling in a microscope.
  7. Canaries Sky The glowing nebulas surrounding Betelgeuse.
 

Bài viết liên quan đến thiên văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Betelgeuse&oldid=73551135”