Betelgeuse

Betelgeuse một ngôi sao sáng thứ hai trong chòm sao Lạp Hộ
Đừng nhầm lẫn với Sao Rigel.
Đừng nhầm lẫn với Sao Sirius.


Betelgeuse, theo định danh Bayer Alpha Orionis (α Orionis, α Ori), là ngôi sao sáng thứ mười hai trên bầu trời đêm và là ngôi sao sáng thứ hai trong chòm sao Lạp Hộ, sau ngôi sao Rigel (Beta Orionis). Với màu đỏ nổi bật, nó là sao biến quang bán đều đặn (semiregular variable star) với cấp sao biểu kiến thay đổi từ 0,2 đến 1,2, và cũng là biên độ biến đổi lớn nhất trong các sao có cấp sao biểu kiến 1. Ngôi sao này thuộc 1 đỉnh của Tam giác mùa đông và nằm gần tâm của Lục giác Mùa đông. Người Trung Hoa cổ đại gọi Betelgeuse là sao Sâm số 4.

Betelgeuse
Position Alpha Ori.png
Ngôi sao nằm ở vị trí mũi tên bên phải ghi α là Betelgeuse trong Lạp Hộ.
Dữ liệu quan sát
Kỷ nguyên J2000.0      Xuân phân J2000.0
Chòm sao Lạp Hộ
Xích kinh 05h 55m 10.3053s[1]
Xích vĩ +07° 24′ 25.426″[1]
Cấp sao biểu kiến (V)0,42[1] (0,3 tới 1,2)
Các đặc trưng
Kiểu quang phổM2Iab[1]
Chỉ mục màu U-B2,06[2]
Chỉ mục màu B-V1,85[2]
Kiểu biến quangSR c (Semi-Regular)[1]
Trắc lượng học thiên thể
Vận tốc xuyên tâm (Rv)+21,91[1] km/s
Chuyển động riêng (μ) RA: 24,95 ± 0,08[3] mas/năm
Dec.: 9,56 ± 0,15[3] mas/năm
Thị sai (π)5,07 ± 1,10[3] mas
Khoảng cách643 ± 146 [3] ly
(197 ± 45 [3] pc)
Cấp sao tuyệt đối (MV)−6,05[4]
Chi tiết
Khối lượng~18–19[5] M☉
Bán kính~1.180[6] R☉
Hấp dẫn bề mặt (log g)-0,5[7]
Độ sáng~140.000[8] L☉
Nhiệt độ3,500[7][9] K
Độ kim loại0,05 Fe/H[10]
Tự quay5 km/s[9]
Tuổi~1,0×107 [5] năm
Tên gọi khác
Betelgeuse, α Ori, 58 Ori, HR 2061, BD +7° 1055, HD 39801, FK5 224, HIP 27989, SAO 113271, GC 7451, CCDM J05552+0724AP, AAVSO 0549+07
CSDL tham chiếu
SIMBADdữ liệu

Tọa độ: Sky map 05h 55m 10.3053s, +07° 24′ 25.426″

Thuộc về kiểu sao khổng lồ đỏ, Betelgeuse là một trong những sao lớn nhất và sáng nhất được các nhà thiên văn học biết đến. Nếu chúng ta đặt nó tại tâm của hệ Mặt Trời, bề mặt của nó sẽ mở rộng đến tận vành đai tiểu hành tinh và có thể đến tận quỹ đạo của Sao Mộc và xa hơn; ngôi sao này sẽ chứa toàn bộ Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa. Tuy nhiên, việc ước lượng khoảng cách từ Trái Đất đến ngôi sao ở thế kỷ trước trong khoảng từ 180 đến 1.300 năm ánh sáng, dẫn đến kết quả tính toán về đường kính, độ sáng và khối lượng là rất khó chính xác. Hiện tại, người ta cho rằng khoảng cách đến Betelgeuse vào khoảng 640 năm ánh sáng, và giá trị trung bình của cấp sao tuyệt đối là −6,05.

Năm 1920, Alpha Ori là ngôi sao đầu tiên (sau Mặt Trời) được thực hiện đo đạc đường kính góc. Từ đó tới nay, nhiều nhà nghiên cứu đã sử dụng các kính thiên văn để đo ngôi sao khổng lồ này, mỗi phương pháp ứng với các tham số khác nhau, và thường cho các giá trị khác nhau. Những ước lượng hiện nay về đường kính của nó vào khoảng 0,043 tới 0,056 giây cung, cho thấy kích thước của Betelgeuse đang thay đổi một cách tuần hoàn. Do hiệu ứng đường viền tối lại (limb darkening), đặc tính của sao biến quang và đường kính góc đã làm thay đổi bước sóng thu được, ngôi sao vẫn còn là một bí ẩn khó hiểu. Vấn đề còn phức tạp hơn khi Betelgeuse có một lớp vỏ (envelope) bất đối xứng bao quanh do sự mất mát khối lượng liên quan đến khối khí khổng lồ bị đẩy ra ngoài không gian từ bề mặt sao. Thậm chí có chứng cứ cho những ngôi sao đồng hành quay bên trong lớp vỏ này, đóng góp vào tính dẹt của sao.

Các nhà thiên văn học tin rằng Betelgeuse chỉ mới 10 triệu năm tuổi, nhưng nó đã tiến hóa rất nhanh do khối lượng khổng lồ của nó. Hiện tại ngôi sao đang ở giai đoạn cuối của quá trình tiến hóa sao, Betelgeuse có thể sẽ nổ tung thành siêu tân tinh loại II trong vài triệu năm tới.

Xem thêmSửa đổi

Ghi chúSửa đổi

Tham khảoSửa đổi

  1. ^ a ă â b c d “SIMBAD query result: BETELGEUSE – Semi-regular pulsating Star”. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2007.
  2. ^ a ă Nicolet, B. (1978). “Catalogue of homogeneous data in the UBV photoelectric photometric system” (PDF). Astronomy and Astrophysics. 34: 1–49. Bibcode:1978A&AS...34....1N. Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2010.
  3. ^ a ă â b c Harper, Graham M.; Brown, Alexander; Guinan, Edward F. (2008). “A New VLA-Hipparcos Distance to Betelgeuse and its Implications” (PDF). The Astronomical Journal. 135 (4): 1430–40. Bibcode:2008AJ....135.1430H. doi:10.1088/0004-6256/135/4/1430. Truy cập ngày 30 tháng 1 năm 2016. Đã bỏ qua tham số không rõ |month= (trợ giúp)Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  4. ^ Chú ý: Cấp sao tuyệt đối có thể thay đổi nhiều phụ thuộc vào điều kiện các phép đo thị sai. Giá trị cấp sao tuyệt đối từ dữ liệu SIMBAD dựa theo giá trị trung bình của cấp sao biểu kiến của Betelgeuse là 0,42 và khoảng cách hiện nay là 197 parsec. Khi cấp sao biểu kiến thay đổi từ 0,2 – 1,2, thì cấp sao tuyệt đối sẽ thay đổi từ – 6.27 tới −5.27
  5. ^ a ă Kaler, James B. (Jim). “Betelgeuse (Alpha Orionis)”. Stars website. University of Illinois. Truy cập ngày 19 tháng 7 năm 2009.
  6. ^ Xem Chú thích #2 cho các tính toán
  7. ^ a ă Lobel, Alex; Dupree, Andrea K. (12 tháng 12 năm 2021). “Modeling the Variable Chromosphere of α Orionis” (PDF). The Astrophysical Journal,. 545 (1): 454–74. Bibcode:2000ApJ...545..454L. doi:10.1086/317784. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2010.Quản lý CS1: dấu chấm câu dư (liên kết) Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  8. ^ Độ sáng bằng 140.000 lần Mặt Trời là một số gán dựa trên nhiều tính toán khác nhau. Hai biến số quan trọng nhất ảnh hưởng đến kết quả tính toán độ sáng là khoảng cách (Xem Thị sai bí ẩn) và phân giải góc (Xem Dị thường góc). Các phép tính xem Chú thích #4.
  9. ^ a ă Kervella, P.; Verhoelst, T.; Ridgway, S. T.; Perrin, G.; và đồng nghiệp (2009). “The close circumstellar environment of Betelgeuse. Adaptive optics spectro-imaging in the near-IR with VLT/NACO”. Astronomy and Astrophysics. 504 (1): 115–25. Bibcode:2009A&A...504..115K. doi:10.1051/0004-6361/200912521. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2010. Đã bỏ qua tham số không rõ |month= (trợ giúp); “Và đồng nghiệp” được ghi trong: |author= (trợ giúp)Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  10. ^ Ramírez, Solange V.; Sellgren, K.; Carr, John S.; Balachandran, Suchitra C.; và đồng nghiệp (12 tháng 7 năm 2021). “Stellar Iron Abundances at the Galactic Center” (PDF). The Astrophysical Journal,. 537 (1): 205–20. Bibcode:2000ApJ...537..205R. doi:10.1086/309022. Truy cập ngày 9 tháng 7 năm 2010. “Và đồng nghiệp” được ghi trong: |author= (trợ giúp)Quản lý CS1: dấu chấm câu dư (liên kết) Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)

Liên kết ngoàiSửa đổi

(tiếng Anh)

  1. Orion: Head to Toe The molecular clouds which gave birth to Betelgeuse.
  2. Mars and Orion Over Monument Valley Stunning skyscape showing the relative brightness of Betelgeuse and Rigel.
  3. Frosted Leaf Orion Orion, the hunter, in its mythological pursuit of the Pleiades over Japan.
  4. The Spotty Surface of Betelgeuse A reconstructed image showing two hotspots, possibly convection cells.
  5. Simulated Supergiant Star Freytag's "Star in a Box" illustrating the nature of Betelgeuse's "monster granules".
  6. Why Stars Twinkle Image of Betelgeuse showing the effect of atmospheric twinkling in a microscope.
  7. Canaries Sky The glowing nebulas surrounding Betelgeuse.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Betelgeuse&oldid=64321480”