Wikipedia

Tiếng Bactria

Tiếng Bactria (Αριαο, Aryao, [arjaː]) là một ngôn ngữ Đông Iran tuyệt chủng trước đây được nói ở khu vực Trung Á của Bactria (ở Afghanistan ngày nay)[3] và được sử dụng làm ngôn ngữ chính thức của các đế quốc Quý Sương và Hephthalite.

Tiếng Bactria
Αριαο
Bảng chữ cái tiếng Bactria (chữ khối và chữ thảo, màu đen). Chữ Bactria được ảnh hưởng trực tiếp từ chữ Hy Lạp (màu xám), với việc bổ sung của chữ sho ().[1]
Phát âm[arjaː]
Khu vựcTrung Á
Phân loạiẤn-Âu
Hệ chữ viếtchữ Hy Lạp
chữ Mani
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại
Đế quốc Quý Sương
Đế quốc Hephthalite
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3xbc
Glottologbact1239[2]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tên gọi sửa

Đã từ lâu nghĩ rằng tiếng Avesta đại điện cho "tiếng Bactria cổ", nhưng khái niệm này "rơi vào tình trạng mất uy tín đến cuối thế kỉ thứ 19".[4]

Tiếng Bactria, được viết chủ yếu bằng một bảng chữ cái dựa trên chữ Hy Lạp, được biết đến một cách tự nhiên là αριαο [arjaː] ("Arya"; một tên địa phương phổ biến giữa các dân tộc Ấn-Iran). Nó cũng được biết đến với những tên gọi như Hy Lạp-Bactria, Quý Sương hay Quý Sương-Bactria.

Dưới sự cai trị của Kushan, Bactria được gọi là Tukhara hoặc Tokhara, và sau đó là Tokharistan. Khi văn bản trong hai tuyệt chủng và các ngôn ngữ Ấn-Âu không rõ trước đây được khám phá ở lòng chảo Tarim của Trung Quốc, trong đầu thế kỉ thứ 20, chúng được liên kết hoàn cảnh tới Tokharistan, và tiếng Bactria đôi khi được gọi là "tiếng Ete-Tochari" (v.d. tiếng Tochari "thực sự". Đến những năm 1970, tuy nhiên, rõ ràng là có rất ít bằng chứng cho mối liên hệ như vậy. Ví dụ, các ngôn ngữ "Tochari" Tarim là những ngôn ngữ "centum" thuộc ngữ hệ Ấn-Âu, trong tiếng Bactria là một ngôn ngữ Iran, do đó là một ngôn ngữ "satem".

Chữ viết sửa

 
Tiếng Bactria chủ yếu được viết bằng chữ Hy Lạp với việc bổ sung của chữ Ϸ (chữ in hoa và in thường) để thể hiện âm /ʃ/.

Giữa các ngôn ngữ Ấn-Iran, việc sử dụng chữ Hy Lạp là duy nhất cho tiếng Bactria. Mặc dù sự mơ hồ vẫn còn, một số nhược điểm đã được khắc phục bằng cách sử dụng heta (Ͱ, ͱ) cho /h/ và bằng cách giới thiệu chữ sho (Ϸ, ϸ) để thể hiện âm /ʃ/.[5] Xi (Ξ, ξ) và Psi (Ψ, ψ) không được dùng để viết tiếng Bactria vì trình tự ks và ps không xảy ra trong tiếng Bactria. Tuy nhiên, chúng có thể được sử dụng để biểu thị các con số (giống như các chữ cái Hy Lạp khác).

Chú thích sửa

  1. ^ Davary (1982). Illustrations (PDF). tr. Fig.93.
  2. ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Bactrian”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. ^ Sims-Williams, N. “Bactrian Language”. Encyclopaedia Iranica.
  4. ^ Gershevitch 1983, tr. 1250
  5. ^ Skjærvø, P. O. (2009). “Bactrian”. Trong Brown, Keith; Ogilvie, Sarah (biên tập). Concise encyclopedia of languages of the world. Oxford: Elsevier. tr. 115. ISBN 9780080877754.

Tham khảo sửa

  • Falk (2001): “The yuga of Sphujiddhvaja and the era of the Kuṣâṇas.” Harry Falk. Silk Road Art and Archaeology VII, pp. 121–136.
  • Henning (1960): “The Bactrian Inscription.” W. B. Henning. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 23, No. 1. (1960), pp. 47–55.
  • Gershevitch, Ilya (1983), “Bactrian Literature”, trong Yarshater, Ehsan (biên tập), Cambridge History of Iran, 3, Cambridge: Cambridge UP, tr. 1250–1258, ISBN 0-511-46773-7.
  • Gholami, Saloumeh (2010), Selected Features of Bactrian Grammar (PhD thesis), University of Göttingen, hdl:11858/00-1735-0000-000D-EF94-2
  • Sims-Williams, Nicholas (1989), “Bactrian Language”, Encyclopedia Iranica, 3, New York: Routledge & Kegan Paul, tr. 344–349.
  • Sims-Williams, Nicholas (1989), “Bactrian”, trong Schmitt, Rüdiger (biên tập), Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden: Reichert, tr. 230–235.
  •   Bài viết này bao gồm văn bản từ một ấn phẩm hiện thời trong phạm vi công cộng: Chisholm, Hugh biên tập (1911). “Tochi Valley”. Encyclopædia Britannica (ấn bản 11). Cambridge University Press.
  • Sims-Williams, Nicholas (1997), New Findings in Ancient Afghanistan: the Bactrian documents discovered from the Northern Hindu-Kush, [lecture transcript], Tokyo: Department of Linguistics, University of Tokyo, Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 6 năm 2007

Liên kết ngoài sửa


Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiếng_Bactria&oldid=70725390”