Friedrich Engels

nhà triết học, chính trị và lý luận chính trị người Đức (1820–1895)

Friedrich Engels (tiếng Đức: [ˈfʁiːdʁɪç ˈʔɛŋl̩s]; phiên âm tiếng Việt: Phriđrich Ăngghen, 28 tháng 11 năm 1820 – 5 tháng 8 năm 1895) là một nhà tư tưởng, nhà giáo dục, nhà cách mạng, nhà lý luận chính trị, nhà triết học người Đức và là một người Cộng sản thế kỷ 19, cùng với Karl Marx đã sáng lập và phát triển chủ nghĩa Cộng sản, lãnh tụ của phong trào công nhân thế giới và Quốc tế Cộng sản 1. Ông cùng với Marx đồng tác giả của bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848). Engels cũng biên tập đồng thời xuất bản quyển II và quyển III của bộ Tư bản sau khi Marx mất.

Friedrich Engels
Engels năm 1879
Sinh(1820-11-28)28 tháng 11 năm 1820
Barmen, Jülich-Cleves-Berg, Vương quốc Phổ
(nay là Wuppertal, Đức)
Mất5 tháng 8 năm 1895(1895-08-05) (74 tuổi)
London, Anh
Đảng phái chính trị
Học vịGymnasium zu Elberfeld
(không hoàn thành)
Đại học Berlin
(không văn bằng)
Tác phẩm nổi bật
Bạn đờiMary Burns (mất năm 1863)
Lizzie Burns
(cưới 1878⁠–⁠1878)
Thời kỳTriết học thế kỷ 19
VùngTriết học phương Tây
Trường pháiTriết học lục địa
Chủ nghĩa Marx
Đối tượng chính
Triết học chính trị, kinh tế chính trị, đấu tranh giai cấp, phê phán chủ nghĩa tư bản
Chữ ký

Ngoài những công trình chung với Marx, ông còn viết những tác phẩm khoa học như: "Nguồn gốc của gia đình, sở hữu tư nhân và nhà nước", "Về lịch sử người German cổ đại", "Chống Duhring", "Biện chứng của tự nhiên",... Ngoài ra, cuốn "Tác dụng của lao động chuyển hoá vượn thành người" cũng là một công trình khoa học góp phần giải thích nguồn gốc hình thành và phát triển của loài người.

Tiểu sử sửa

1820–1837: Tuổi thơ sửa

Friedrich Engels chào đời ngày 28 tháng 11 năm 1820 tại Barmen, tỉnh Rhine thuộc Vương quốc Phổ (nay là Wuppertal, Đức).[1] Cha của Engels, người cũng có tên giống hệt con trai (1796–1860), là chủ quản một công xưởng sản xuất đăng tenruy băng lớn, kế thừa từ đời cụ cố Johann Caspar Engels (1715–1787) thông qua ông nội Caspar Engels (1753–1821).[2] Bên cạnh tư chất kinh doanh, gia tộc Engels cũng hết sức mộ đạo Pietist, một nhánh Kitô chống đối Giáo hội Công giáoLuther giáo.[3] Mẹ của Engels, Elisabeth Francisca Mauritzia Engels (nhũ danh van Haar; 1797–1873), gốc gác Hà Lan và là con gái của một hiệu trưởng. Bà không sùng đạo như nhà chồng, thích đọc sách và yêu âm nhạc.[4] Sau khi cưới, vợ chồng Engels sinh tám người con sống tới tuổi trưởng thành, trong đó có Friedrich là con cả, cùng ba cậu con trai là Hermann (1822–1905), Emil (1828–84) và Rudolf (1831–1903); bốn cô con gái là Marie (1824–1901), Anna (1825–53), Hedwig (1830–1904) và Elise (1834–1912).[4]

Ngày 18 tháng 1 năm 1821, Engels được rửa tội tại Nhà thờ Tin Lành cải cách dưới sự mục kích của ông nội và bà ngoại Franciska Christina van Haar (nhũ danh Snethlage; sinh năm 1758).[5] Ông theo học một ngôi trường tôn giáo tại Barmen cho tới năm 14 tuổi,[6] sau chuyển sang gymnasium Elberfeld trong vòng 3 năm, tại đây phát triển niềm yêu thích đối với văn học Đức và nghiên cứu cổ điển châu Âu.[7] Tuy gặt hái thành tích học tập xuất sắc, Engels buộc phải ra trường sớm 1 năm, không thi vào đại học, để được huấn luyện công tác quản trị kinh doanh theo ý cha.[8]

1837–1842: Bremen, Berlin sửa

Kể từ mùa thu năm 1837, Engels bắt đầu thực tập kinh doanh tại công ty len và bông Ermen & Engels tại Barmen. Hè năm 1838, ông theo cha đi Manchester bán lụa, rồi tạt qua London mua tơ sống.[9] Trên đường về Đức, ông lưu lại cảng thị Bremen để học hỏi một đối tác xuất khẩu của cha.[10] Trong vòng 2 năm rưỡi sống và làm việc tại đây, ông đọc Jacob Grimm, viết và xuất bản một số pam-fơ-lê chính trị.[11] Tuy được giao phó phận sự sao chép thư từ và bảo quản hồ sơ, Engels giành khá nhiều thời gian để viết thư cho gia đình và uống bia cùng bạn bè đồng nghiệp.[12] Giữa mỗi ca làm việc, ông tranh thủ đọc sách và học ngôn ngữ.[13] Ngoài ra ông tiếp tục viết thơ, chịu ảnh hưởng của các văn sĩ người Đức như Friedrich von SchillerJohann Wolfgang von Goethe.[14] Cuối năm 1838, ông bắt đầu thử sức sáng tác nhạc, ngưỡng mộ các nhạc sĩ như Bach, Handel, Haydn, MozartBeethoven.[15]

Hình ảnh sửa

Tham khảo sửa

  1. ^ Carver 1989, tr. 1-2; Henderson 2013, tr. 1-2; Hunt 2010, tr. 11.
  2. ^ Carver 1989, tr. 2; Henderson 2013, tr. 3.
  3. ^ Carver 1989, tr. 2-3.
  4. ^ a b Carver 1989, tr. 4.
  5. ^ Carver 1989, tr. 3.
  6. ^ Henderson 2013, tr. 6.
  7. ^ Carver 1989, tr. 6.
  8. ^ Carver 1989, tr. 6, 8.
  9. ^ Hunt 2010, tr. 25.
  10. ^ Hunt 2010, tr. 26.
  11. ^ Carver 1989, tr. 12–13.
  12. ^ Carver 1989, tr. 13.
  13. ^ Carver 1989, tr. 15.
  14. ^ Carver 1989, tr. 16–17.
  15. ^ Carver 1989, tr. 18.

Thư mục sửa

  • Carver, Terrell (1989). Friedrich Engels: His Life and Thought [Friedrich Engels: Cuộc đời và tư tưởng]. New York: Palgrave Macmillan UK. ISBN 9781349204038.
  • Carver, Terrell (2020). Engels Before Marx [Engels trước Marx]. Đức: Springer International Publishing. ISBN 9783030423711.
  • Henderson, W.O. (2013). Friedrich Engels: Young Revolutionary [Friedrich Engels: Nhà cách mạng trẻ]. Oxon và New York: Taylor & Francis. ISBN 9781136234453.
  • Herres, Jürgen (2022). “'My Immortal Works': Friedrich Engels as a Journalist and Publicist” ['Những tác phẩm bất hủ của tôi': Friedrich Engels trong vai ký giả nhà báo]. Trong Eberhard Illner; Hans A. Frambach; Norbert Koubek (biên tập). The Life, Work and Legacy of Friedrich Engels: Emerging from Marx's Shadow [Cuộc đời, tác phẩm và di sản của Friedrich Engels: Thoát khỏi cái bóng của Marx]. Anh: Bloomsbury Publishing. tr. 7–26. ISBN 9781350272705.
  • Hunt, Tristram (2010). Marx's General: The Revolutionary Life of Friedrich Engels [Tướng quân của Marx: Cuộc đời cách mạng của Friedrich Engels]. Oxon và New York: Henry Holt and Company. ISBN 9781429983556.
  • Liedman, Sven-Eric (2022). The Game of Contradictions: The Philosophy of Friedrich Engels and Nineteenth Century Science [Trò chơi mâu thuẫn: Triết học của Friedrich Engels và khoa học thế kỷ thứ 19]. Hà Lan: Brill. ISBN 9789004528796.
  • Möser, Kurt (2022). “'The General' as Admiral: Friedrich Engels and the Naval Warfare Debate” ['Tướng quân' trong vai Đô đốc: Friedrich Engels và tranh cãi hải chiến]. Trong Eberhard Illner; Hans A. Frambach; Norbert Koubek (biên tập). The Life, Work and Legacy of Friedrich Engels: Emerging from Marx's Shadow [Cuộc đời, tác phẩm và di sản của Friedrich Engels: Thoát khỏi cái bóng của Marx]. Anh: Bloomsbury Publishing. tr. 85–100. ISBN 9781350272705.
  • Rapic, Smail (2022). “Chapter 4: Was Engels a Dialectical Materialist?” [Chương 4: Engels có phải một nhà duy vật biện chứng hay không?]. Trong Smail Rapic; Terrell Carver (biên tập). Friedrich Engels for the 21st Century: Reflections and Revaluations [Friedrich Engels cho thế kỷ thứ 21: Phản tư và đánh giá lại]. Đức: Springer International Publishing. tr. 71–88. ISBN 9783030971380.
  • Saito, Kohei (2021). Reexamining Engels's Legacy in the 21st Century [Nghiệm lại di sản của Engels trong thế kỷ 21]. Đức: Springer International Publishing. ISBN 9783030552114.

Liên kết ngoài sửa