Vương hoàng hậu (Hán Bình Đế)
Hiếu Bình Vương Hoàng hậu (chữ Hán: 孝平王皇后; 4 TCN – 23), còn gọi là Hiếu Bình Vương hậu (孝平王后) hoặc Hoàng Hoàng Thất chúa (黃皇室主), là Hoàng hậu duy nhất của Hán Bình Đế Lưu Diễn, vị Hoàng đế thứ 14 của Tây Hán trong lịch sử Trung Quốc. Bà là vị Hoàng hậu cuối cùng của thời kì Tây Hán trong lịch sử.
| Hiếu Bình Vương Hoàng hậu 孝平王皇后 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Hán Bình Đế Hoàng hậu | |||||
| Hoàng hậu nhà Hán | |||||
| Tại vị | 3 - 5 | ||||
| Tiền nhiệm | Hiếu Ai Phó Hoàng hậu | ||||
| Kế nhiệm | Phế hậu Quách thị | ||||
| Hoàng thái hậu nhà Hán | |||||
| Tại vị | 5 - 8 | ||||
| Tiền nhiệm | Phế Thái hậu Triệu thị | ||||
| Kế nhiệm | Quang Liệt Âm Thái hậu | ||||
| Thông tin chung | |||||
| Sinh | 4 TCN huyện Đại Danh, Ngụy quận | ||||
| Mất | 23 (thọ 27 tuổi) Vị Ương cung, Trường An | ||||
| Phối ngẫu | Hán Bình Đế Lưu Diễn | ||||
| |||||
| Tước hiệu | [Hoàng hậu; 皇后] [Hoàng thái hậu; 皇太后] [Hiếu Bình Hoàng hậu; 孝平皇后] [Định An Thái hậu; 定安太后] [Hoàng Hoàng Thất chúa; 黃皇室主] | ||||
| Thân phụ | Vương Mãng | ||||
| Thân mẫu | Hiếu Mục Vương hậu | ||||
Vương Hoàng hậu được các sử gia xem như một nhân vật bi kịch, là nạn nhân của hoàn cảnh. Hoàng hậu đã nỗ lực trung thành với triều đại nhà Hán khi cha bà là Vương Mãng cướp ngôi, nhưng lòng trung thành cuối cùng đã buộc bà phải chết vào cuối triều đại của cha mình.
Thân thế
sửaHiếu Bình Vương Hoàng hậu, không rõ tên gì, sinh năm Kiến Bình thứ 3 (4 TCN) thời Hán Ai Đế, xuất thân từ dòng họ Vương ở huyện Đại Danh, Ngụy quận (Đại Danh, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc), hậu duệ của Điền An thời Hán Sở, là người trong tộc của Hiếu Nguyên Hoàng hậu Vương Chính Quân, là Hoàng hậu của Hán Nguyên Đế.
Tằng tổ phụ Vương Cấm (王禁), là cha của Hiếu Nguyên hậu, tổ phụ là Vương Mạn (王曼), anh trai thứ của Hiếu Nguyên hậu, truy tặng Tân Đô Ai hầu (新都哀侯). Cha bà là Vương Mãng, cháu trai của Hiếu Nguyên hậu; mẹ bà là Vương thị (王氏), con gái của Y Xuân hầu Vương Hàm (王咸). Vào thời điểm sinh ra bà, cha bà đã từ chức khỏi các vị trí quyền lực do sự trỗi dậy của các thế lực ngoại ngoại thích mới từ họ Phó và họ Đinh. Tuy nhiên, năm 1 TCN, sau cái chết của Hán Ai Đế Lưu Hân, cô của Vương Mãng là Hiếu Nguyên Thái hậu Vương Chính Quân trở lại nắm quyền. Thế lực họ Vương nhanh chóng trỗi dậy chiếm lại quyền lực từ các họ khác. Vương Mãng được Thái hậu phong làm nhiếp chính cho Hán Bình Đế nhỏ tuổi[1].
Hoàng hậu nhà Hán
sửaKhi Vương Mãng đã trở thành nhiếp chính, Hán Bình Đế hoàn toàn không có quyền hành. Vương Mãng thao túng việc chính sự nhà Hán, tìm cách lấy lòng người để cướp ngôi nhà Hán. Dần dần, Vương Mãng dùng phe cánh của mình tác động để Vương Thái hậu và Hán Bình Đế phong làm An Hán công (安汉公). Đối với quyền thế ngày một tham lam, mãi không đủ, Vương Mãng học theo cách của Hoắc Quang, tìm cách đưa con gái Vương thị vào cung làm Hoàng hậu của Hán Bình Đế.
Ngay lập tức, Vương Mãng ra chỉ tuyên bố, phù hợp với phong tục cổ xưa, rằng Hoàng đế sẽ có một Hoàng hậu và 11 phi tần, và bắt đầu một quá trình lựa chọn phụ nữ trẻ tầng lớp quý tộc bằng cách xác định đủ điều kiện đặt ra làm phi tần. Vương Mãng kiến nghị lên Thái hoàng Thái hậu nên sớm chọn Hoàng hậu cho Bình Đế vì mấy đời trước đều không có con nối nghiệp. Sau vài động thái vận động những người tâm phúc đề nghị, cuối cùng Vương Thái hậu chọn con gái Vương Mãng trong số những cô gái dự tuyển làm Hoàng hậu của Bình Đế[2].
Năm Nguyên Thủy thứ 3 (năm 3 công nguyên), mùa xuân, Vương Mãng tiến hành gả Vương thị cho Hán Bình Đế. Thái hoàng Thái hậu Vương Chính Quân sai Trường Lạc Thiếu phủ Hạ Hầu Phiên (夏侯藩), Tông chính Lưu Hoành (刘宏), Thượng thư lệnh Bình Yến (平晏) cùng đến Vương phủ làm lễ Nạp thái. Các đại thần hồi tấu, khen ngợi Vương thị phẩm đức cùng dung mạo, còn phái Thái sư Khổng Quang (孔光), Từ đồ Mã Cung (马宫), Đại tư không Chân Phong (甄丰), Tả tướng quân Tôn Kiến (孙建), Chấp kim ngô Doãn Thưởng (尹赏), Hành Thái Thường sự Đại trung đại phu Lưu Hâm (刘歆),... bốn mươi chín người ban da quan tố thường, hành lễ xem bói, tế miếu cáo tổ, các đại thần tấu bói toán kết quả là cát lợi[3]. Vì thế đợi ngày tốt làm đại lễ thành hôn giữa Vương thị và Hán Bình Đế[4].
Năm Nguyên Thủy thứ 4 (năm 4 công nguyên), tháng 2, phái Đại tư đồ Mã Cung, Đại tư không Chân Phong, Tả tướng quân Tôn Kiến, Hữu tướng quân Chân Hàm (甄邯), Đại trung đại phu Lưu Hâm phụng thừa Dư giá, đến Vương Mãng phủ đệ nghênh thú Vương thị nhập cung. Mã Cung cùng Lưu Hâm trình lên "Hoàng hậu ấn tỉ" được đặt trên dải lụa, chọn ngày lành tháng tốt từ Diên Thọ môn (延寿门) ở Thượng Lâm uyển, đi đến trước Vị Ương cung. Tháng 4, Vương thị chính thức được sách lập thành Hoàng hậu, năm đó bà chỉ vừa 7 tuổi. Quần thần vào chỗ hành lễ, đại xá thiên hạ[5][6].
Sau 3 tháng đại lễ sách lập, Vương Hoàng hậu tiếp nhận kiến bái Tông miếu xã tắc. Theo lệ, Vương Mãng trở thành Tể hành (宰衡), địa vị cao hơn cả Chư hầu Vương; mẹ Vương thị được phong Công Hiển quân (功顯君); 2 anh em trai của Hoàng hậu là Vương An (王安) được phong Bao Tân hầu (褒新侯); Vương Lâm (王臨) làm Thường Đô hầu (賞都侯)[7][8].
Theo thông lệ, cha của Hoàng hậu hưởng đất phong 100 dặm và thưởng rất nhiều tiền vàng. Nhưng Vương Mãng từ chối mở rộng phong ấp và trích tiền thưởng cho 10 cô gái cùng dự tuyển Hoàng hậu với con mình. Các quan viên nhất loạt dâng thư cho rằng như vậy thì lễ sính cho Hoàng hậu không hơn gì các phi tử, đề nghị tăng thưởng thêm tiền vàng cho ông. Vương Mãng vẫn không nhận hết mà mang chu cấp cho những người nghèo trong 9 tộc họ Vương. Nhiều người rất cảm động việc làm này của Vương Mãng.
Tận trung Hán triều
sửaNăm Nguyên Thủy năm thứ 5, ngày 16 tháng 12 (tức ngày 4 tháng 2 năm 6), Vương Mãng dùng rượu độc giết chết Hán Bình Đế. Hoàng đế băng hà khi mới 14 tuổi, sau 6 năm ở ngôi, không có con nối. Vương Mãng chọn trong số các hậu duệ của Hán Tuyên Đế, lập cháu 5 đời của Tuyên Đế là Lưu Anh mới 2 tuổi lên ngôi, tức là Nhũ Tử Anh. Vương Hoàng hậu trở thành Hoàng thái hậu khi mới 9 tuổi[9].
Năm Cư Nhiếp thứ 3 (năm 8 công nguyên), tháng 11, Vương Mãng cải nguyên Sơ Nguyên, tháng 12 lại cải thành Thủy Kiến Quốc. Sang ngày 1 tháng 1 năm sau, Vương Mãng phế bỏ Nhũ Tử Anh lên ngôi Hoàng đế, lập ra nhà Tân, Vương Hoàng hậu trong một thời gian ngắn trở thành Hiếu Bình Hoàng hậu (孝平皇后). Sau đó không lâu, Nhũ Tử Anh được cải phong Định An công, Vương Thái hậu được phong là Định An Thái hậu (定安太后)[10].
Theo sử thư ghi lại, Vương thị tính khí kiên cường và không bằng lòng với hành động cướp ngôi của cha mình, vẫn giữ lòng trung thành với nhà Hán. Bà thường cáo bệnh và từ chối tham dự yến tiệc cùng Phụ hoàng. Vương Mãng đã thay đổi sắc phong hiệu của bà thành Hoàng Hoàng Thất chúa (黃皇室主), chấm dứt mối quan hệ chính thức của bà với nhà Hán. Vương Mãng dự định cải giá con gái mình với con trai của một trong những đại thần trong triều là Tôn Kiến (孫建), ông chỉ thị cho con trai Tôn Kiến ăn mặc bảnh bao và đi cùng các thái y đến thăm Hoàng Hoàng Thất chủ. Vương thị tức giận và sẽ không tiếp ai nữa. Cha bà cũng muốn gả bà cho Chân Tầm (甄尋), một công tử ở Trường An và là con trai Chân Phong (甄豐), bạn thân Vương Mãng, được xem là xứng đáng gia thế. Nhưng sau khi nghe lời tiên đoán họ Chân sẽ cướp ngôi của mình, Vương Mãng hạ lệnh bắt giữ Chân Tầm, Chân Phong tự sát. Năm 11, Chân Tầm bị lưu đày đến Tam Ngụy (三危, nay là Tửu Tuyền, Cam Túc). Sau đó, Vương thị cũng bị ép cải giá nhiều lần nhưng đều từ chối[11].
Năm 23, nhà Tân suy tàn, khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi. Đến tháng 9, khi quân khởi nghĩa tiến vào Trường An thì nhân dân trong thành cũng vùng dậy chống triều đình. Họ nổi loạn đốt cháy cung điện. Lửa nhanh chóng lan tới Vị Ương cung, nơi Vương thất chúa đang ở. Bà cho rằng không còn mặt mũi nào gặp lại nhà Hán nên đã nhảy vào lửa tự vẫn, bà thọ khoảng 27 tuổi[12]. Việc mai tang của bà không được diễn ra, nên không có thụy hiệu, cách gọi "Hiếu Bình Hoàng hậu" của bà chỉ gọi thuận theo thụy hiệu của Hán Bình Đế.
Xem thêm
sửaTham khảo
sửa- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：孝平王皇后，安汉公太傅大司马莽女也。平帝即位，年九岁，成帝母太皇太后称制，而莽秉政。
- ^ 《汉书·卷九十九上·王莽传第六十九上》：莽既尊重，欲以女配帝为皇后，以固其权，奏言："皇帝即位三年，长秋宫未建，液廷媵未充。乃者，国家之难，本从亡嗣，配取不正。请考论《五经》，定取礼，正十二女之义，以广继嗣。博采二王后及周公、孔子世列侯在长安者适子女。"事下有司，上众女名，王氏女多在选中者。莽恐其与已女争，即上言："身亡德，子材下，不宜与众女并采。"太后以为至诚，乃下诏曰："王氏女，朕之外家，其勿采。"庶民、诸生、郎吏以上守阙上书者日千余人，公卿大夫或诣廷中，或伏省户下，咸言："明诏圣德巍巍如彼，安汉公盛勋堂堂若此，今当立后，独奈何废公女？天下安所归命！愿得公女为天下母。"莽遣长安以下分部晓止公卿及诸生，而上书者愈甚。太后不得已，听公卿采莽女。莽复自白："宜博选众女。"公卿争曰："不宜采诸女以贰正统。"
- ^ 《汉书·卷九十九上·王莽传第六十九上》：莽白："愿见女。"太后遣长乐少府、宗正、尚书令纳采见女，还奏言："公女渐渍德化，有窈窕之容，宜承天序，奉祭祀。"有诏遣大司徒、大司空策告宗庙，杂加卜筮，皆曰："兆遇金水王相，封遇父母得位，所谓'康强'之占，'逢吉'之符也。"信乡侯佟上言："《春秋》，天子将娶于纪，则褒纪子称侯，安汉公国未称古制。事下有司，皆曰："古者天子封后父百里，尊而不臣，以重宗庙，孝之至也。佟言应礼，可许。请以新野田二万五千六百顷益封莽，满百里。"莽谢曰："臣莽子女诚不足以配至尊，复听众议，益封臣莽。伏自惟念，得托肺腑，获爵士，如使子女诚能奉称圣德，臣莽国邑足以共朝贡，不须复加益地之宠。愿归所益。"太后许之。有司奏："故事，聘皇后黄金二万斤，为钱二万万。"莽深辞让，受四千万，而以其三千三百万予十一媵家。群臣复言："今皇后受骋，逾群妾亡几。"有诏，复益二千三百万，合为三千万。莽复以其千万分予九族贫者。
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：莽欲依霍光故事，以女配帝，太后意不欲也。莽设变诈，令女必入，因以自重，事在《莽传》。太后不得已而许之，遣长乐少府夏侯藩、宗正刘宏、少府宗伯凤、尚书令平晏纳采、太师光、大司徒马宫、大司空甄丰、左将军孙建、执金吾尹赏、行太常事太中大夫刘歆及太卜、太史令以下四十九人赐皮弁素绩，以礼杂卜筮，太牢祠宗庙，待吉月日。
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：明年春，遣大司徒宫、大司空丰、左将军建、右将军甄邯、光禄大夫歆奉乘舆法驾，迎皇后于安汉公第。宫、丰、歆授皇后玺绂，登车称警跸，便时上林延寿门，入未央宫前殿。群臣就位行礼，大赦天下。益封父安汉公地满百里，赐迎皇后及行礼者，自三公以下至驺宰执事长乐、未央宫、安汉公第者，皆增秩，赐金、帛各有差。
- ^ 《汉书·卷九十九上·王莽传第六十九上》：四年春，郊祀高祖以配天，宗祀孝文皇帝以配上帝。四月丁未，莽女立为皇后，大赦天下。
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：皇后立三月，以礼见高庙。尊父安汉公号曰宰衡，位在诸侯王上。赐公夫人号曰功显君，食邑。封公子安为褒新侯，临为赏都侯。
- ^ 《汉书·卷一十三·平帝纪》：夏，皇后见于高庙。加安汉公号曰"宰衡"。赐公太夫人号曰功显君。封公子安、临皆为列侯。
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：后立岁余，平帝崩。莽立孝宣帝玄孙婴为孺子，莽摄帝位，尊皇后为皇太后。
- ^ 《汉书·卷九十九上·王莽传第六十九上》：始建国元年正月朔，莽帅公侯卿士奉皇太后玺韨，上太皇太后，顺符命，去汉号焉。······莽乃策命孺子曰："咨尔婴，昔皇天右乃太祖，历世十二，享国二百一十载，历数在于予躬。《诗》不云乎？'侯服于周，天命靡常。'封尔为定安公，永为新室宾。於戏！敬天之休，往践乃位，毋废予命。"又曰："其以平原、安德、漯阴、鬲、重丘，凡户万，地方百里，为定安公国。立汉祖宗之庙于其国，与周后并，行其正朔、服色。世世以事其祖宗，永以命德茂功，享历代之祀焉。以孝平皇后为定安太后。"
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：三年，莽即真，以婴为定安公，改皇太后号为定安公太后。太后时年十八矣，为人婉有节操。自刘氏废，常称疾不朝会。莽敬惮伤哀，欲嫁之，乃更号为黄皇室主，令立国将军成新公孙建世子礻象饰将医往问疾。后大怒，笞鞭其旁侍御。因发病，不肯起，莽遂不复强也。
- ^ 《汉书·卷九十七下·外戚传第六十七下》：及汉兵诛莽，燔烧未央宫，后曰："何面目以见汉家！"自投火中而死。
- Hán thư, quyển 97, Part 2, 99, Parts 1, 2, 3.
- Tư trị thông giám, quyển 35, 36, 37, 39.