Đào (thực vật)

Đối với các định nghĩa khác, xem đào (định hướng).

Đào (danh pháp khoa học: Prunus persica) là một loài cây được trồng để lấy quả hay hoa. Nó là một loài cây sớm rụng lá, thân gỗ nhỏ, có thể cao tới 5–10 m. Lá của nó có hình mũi mác, dài 7–15 cm và rộng 2–3 cm. Hoa nở vào đầu mùa đông, trước khi ra lá; hoa đơn hay có đôi, đường kính 2,5–3 cm, màu hồng với 5 cánh hoa. Quả đào cùng với quả của anh đào, mận, mơ là các loại quả hạch. Quả của nó có một hạt giống to được bao bọc trong một lớp vỏ gỗ cứng (gọi là "hột"), cùi thịt màu vàng hay ánh trắng, có mùi vị thơm ngon và lớp vỏ có lông tơ mềm như nhung.

Đào
Hoa đào
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
(không phân hạng)	Rosids
Bộ (ordo)	Rosales
Họ (familia)	Rosaceae
Phân họ (subfamilia)	Prunoideae
Chi (genus)	Prunus
Phân chi (subgenus)	Amygdalus
Loài (species)	P. persica
Danh pháp hai phần
Prunus persica (L.) Batsch
Danh pháp đồng nghĩa
Từ đồng nghĩa Amygdalus persica L. 1753 Amygdalus persica var. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. compressa (Loudon) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. scleronucipersica (Schübl. & G.Martens) T.T.Yu & L.T.Lu Amygdalus persica var. scleropersica (Rchb.) T.T.Yu & L.T.Lu Persica platycarpa Decne. Persica vulgaris Mill. Persica vulgaris var. compressa Loudon Prunus daemonifuga H.Lév. & Vaniot Prunus persica (L.) Stokes Prunus persica (L.) Siebold & Zucc. Prunus persica f. aganonucipersica (Schübl. & G.Martens) Rehder Prunus persica var. compressa (Loudon) Bean Prunus persica var. lasiocalyx H.Lév. & Vaniot Prunus persica var. platycarpa (Decne.) L.H.Bailey Prunus persica subsp. platycarpa (Decne.) D. Rivera, Obón, S. Ríos, Selma, F. Mendez, Verde & F.Cano Prunus persica f. scleropersica (Rchb.) Voss Amygdalus nucipersica (L.) Rchb. Persica nucipersica (L.) Borkh. Amygdalus potanini (Batalin) T.T.Yu Persica potaninii (Batalin) Kovalev & Kostina

Một cây đào ta tại Hải Phòng

Món tráng miệng từ quả đào.

Tên gọi khoa học persica có lẽ có từ niềm tin ban đầu của người châu Âu cho rằng đào có nguồn gốc ở khu vực Ba Tư (Persia), nay là Iran. Sự đồng thuận lớn trong giới các nhà thực vật học ngày nay đã cho rằng nó có nguồn gốc từ Trung Quốc và được đưa vào Ba Tư cũng như khu vực Địa Trung Hải theo con đường tơ lụa vào khoảng thời gian ban đầu của lịch sử nhân loại, có lẽ vào khoảng thiên niên kỷ 2 TCN (Huxley và những người khác, 1992).

Các giống đào trồng được chia thành hai loại là "hột rời" và "hột dính", phụ thuộc vào việc hột có dính với cùi thịt hay không; cả hai loại này đều có cùi thịt trắng hay vàng. Quả đào với cùi thịt trắng thông thường có vị rất ngọt và ít vị chua, trong khi loại có cùi thịt màu vàng thông thường có vị chua kèm theo vị ngọt, mặc dù điều này cũng có sự dao động lớn. Cả hai màu thông thường đều có các vệt đỏ trong lớp thịt của chúng. Loại đào cùi trắng, ít chua là phổ biến nhất tại Trung Quốc, Nhật Bản và các quốc gia châu Á xung quanh, trong khi người châu Âu và Bắc Mỹ ưa thích loại có cùi thịt màu vàng và có vị chua hơn. Ở Việt Nam, hoa đào được sử dụng để chưng Tết, phổ biến ở miền Bắc .

Năm 2018, Trung Quốc sản xuất 62% tổng sản lượng đào và mận trên toàn thế giới. Tây Ban Nha, Ý, Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp, tất cả nằm trong khu vực Địa Trung Hải, cũng là những nhà sản xuất quan trọng của loại trái cây này.

Nguyên gốc từ

Tên khoa học persica, cùng với từ "đào" chính mình - và các từ tương đồng trong nhiều ngôn ngữ châu Âu - xuất phát từ quan niệm của người châu Âu trong thời kỳ sớm rằng loại trái cây đào có nguồn gốc từ Ba Tư (nay là Iran). Người La Mã cổ đại gọi đào là malum persicum ("táo Ba Tư"), sau đó trở thành từ "pêche" trong tiếng Pháp và từ đó tạo nên từ "peach" trong tiếng Anh. Tên khoa học Prunus persica có nghĩa "mận Ba Tư", bởi vì nó có sự liên quan chặt chẽ đến loại mận.

Miêu tả

Hoa đào

Cây Đào (Prunus persica) có thể đạt chiều cao và chiều rộng tối đa lên đến 7 m (23 ft), nhưng khi được tạo dáng chăm sóc đúng cách, thường cao và rộng khoảng 3–4 m (10–13 ft). Các lá có hình dạng mũi lao, dài từ 7–16 cm (3–6+1⁄2 in), rộng từ 2–3 cm (3⁄4–1+1⁄4 in), và có gân ven theo kiểu lồng cầu. Hoa nở vào đầu mùa xuân trước khi lá nảy lên; chúng thường nở đơn độc hoặc thành cặp, có đường kính từ 2.5 đến 3 cm, màu hồng, với năm cánh hoa. Trái đào có mùi thơm dịu và có thịt màu vàng hoặc trắng, với vỏ có thể mịn (đào) hoặc nhám (mận) tùy theo từng giống cây. Thịt trái đào rất mỏng và dễ bị tổn thương ở một số giống cây, nhưng lại khá cứng ở một số giống thương mại, đặc biệt khi trái còn xanh. Hạt đào lớn, duy nhất, có màu đỏ nâu, hình dáng bầu dục, dài từ 1.3 đến 2 cm, và được bao quanh bởi một lớp vỏ giống gỗ. Đào, cùng với anh đào, mận và mơ, thuộc nhóm các loại trái cây hạt (drupe). Một số giống truyền thống bao gồm 'Đào Ấn Độ', hoặc 'Đào Máu Ấn Độ', mà có thể chín vào cuối mùa hè và có màu từ đỏ và trắng, đến màu tím.

Các cây đào được trồng cho mục đích thương mại được phân thành hai loại, bám gốc và tự do, tùy thuộc vào việc thịt trái dính vào hạt hay không; cả hai loại có thể có thịt trắng hoặc vàng. Trái đào màu trắng thường rất ngọt và ít có axit, trong khi trái đào màu vàng thường có vị chua kết hợp với vị ngọt, mặc dù điều này cũng có sự biến đổi. Cả hai màu thường có một ít màu đỏ trên vỏ. Trái đào màu trắng, ít axit, là loại phổ biến nhất tại Trung Quốc, Nhật Bản và các nước châu Á lân cận, trong khi người châu Âu và Bắc Mỹ thường ưa chuộng các giống đào màu vàng có vị chua.

So với một số loại cây trái khác, cây đào có tuổi thọ ngắn. Ở một số vùng, các vườn đào thường được trồng lại sau 8 đến 10 năm, trong khi ở những vùng khác, cây có thể sản xuất trái tốt trong khoảng 20 đến 25 năm hoặc hơn, phụ thuộc vào sự kháng bệnh, sâu bệnh và thiệt hại mùa đông của chúng.

Hóa thạch

Hóa thạch của phần endocarp với đặc điểm giống hệt với những trái đào hiện đại đã được tìm thấy trong các tầng cuối thời kỳ Pliocene tại Kunming, có niên đại khoảng 2,6 triệu năm trước. Vì không có bằng chứng cho thấy các cây này giống hệt với cây đào hiện đại theo các cách khác, nên tên Prunus kunmingensis đã được đặt cho những hóa thạch này.

Đào trơn

Cây du đào vào buổi sáng.

Đào trơn còn gọi là du đào, xuân đào (P. p. var. nucipersica hay P. p var. nectarina) là một nhóm giống cây trồng hay một thứ của đào mà quả có lớp vỏ trơn, không lông tơ. Mặc dù về mặt thương mại, đào lông và đào trơn được xem là những loại quả khác nhau và người ta thường nhầm rằng đào trơn là giống lai tạo giữa đào lông và mận nhưng thực tế thì đào trơn thuộc về cùng một loài với đào lông. Nhiều nghiên cứu di truyền chỉ ra rằng đào trơn là kết quả của gien lặn, trong khi ở đào lông là gien trội. Quả đào trơn cũng có thể mọc lên từ cây đào lông, trường hợp này thường do biến dị chồi. Cùi thịt quả đào trơn có thể màu trắng hay vàng, và có thể dính hay không dính với hột. Thường thì đào trơn nhỏ hơn và ngọt hơn đào lông một chút. Việc thiếu lông tơ khiến cho quả đào trơn trông đỏ hơn quả đào lông và điều này cũng có nghĩa là vỏ đào trơn dễ bị thâm hơn đào lông. Lịch sử ra đời của đào trơn không rõ ràng; những ghi chép đầu tiên có đề cập tới nó tại Anh là vào năm 1616, nhưng có lẽ nó đã được trồng sớm hơn thế rất nhiều tại Trung Á và Đông Á.

Quá trình phát triển của quả đào (Prunus persica) qua bảy tháng rưỡi, từ đầu đông sang giữa hạ; ảnh chụp tại East Gippsland, Victoria, Úc.

Đào được biết đến tại Trung Quốc và Nhật Bản không chỉ như là một loại quả phổ biến mà còn gắn liền với nhiều truyện dân gian và tín ngưỡng. Momotaro (Đào Thái Lang), một trong những nhân vật bán lịch sử và cao quý nhất tại Nhật Bản, được sinh ra trong một quả đào khổng lồ trôi theo dòng sông.

Tại Trung Quốc, quả đào được coi là được các vị tiên ăn do các tính chất huyền bí của nó đối với sự trường thọ dành cho những người ăn nó. Ngọc Hoàng, vị thần cai quản thiên đình, có vợ tên là Tây Vương Mẫu. Tây Vương Mẫu mời các vị tiên ăn những quả đào trường sinh và như thế đã đảm bảo cho sự tồn tại vĩnh cửu của họ. Các vị tiên được Tây Vương Mẫu thết đãi một bữa tiệc sang trọng tại hội bàn đào. Các vị tiên phải chờ đợi 6.000 năm để có được bữa tiệc sang trọng này; cây đào tiên chỉ ra lá sau mỗi một nghìn năm và cần tới 3.000 năm để làm quả chín. Các bức tượng bằng ngà voi họa lại những người tham dự bữa tiệc của Tây Vương Mẫu thông thường có ba quả đào.

Quả đào đóng một vai trò quan trọng trong tín ngưỡng Trung Hoa và là biểu tượng của sự trường thọ. Một ví dụ liên quan đến quả đào là chuyện về Trương Đạo Lăng (张道陵), được nhiều người cho là người đã sáng lập ra Lão giáo. Trương Quả Lão (張果老), một trong số Bát Tiên của người Trung Quốc, thường được họa lại là mang theo quả đào trường sinh. Hoa đào cũng được đánh giá cao trong văn hóa Trung Hoa, tương tự như hoa mai (mơ).

Do hương vị và cảm giác thơm ngon của nó khi mới tiếp xúc nên trong văn hóa Trung Hoa cổ đại thì "đào" còn là một từ mang nghĩa bóng để chỉ những cô dâu mới và nó cũng được dùng trong nhiều nền văn hóa khác một cách tương tự như thế để chỉ những người đàn bà trẻ đẹp (chẳng hạn trong tiếng Anh có từ peachy (dịch nghĩa là mơn mởn đào tơ)).

Quả đào Sa Pa

Hoa tại Thiên Tân, Trung Quốc

Vườn đào nở hoa tại Virginia, Mỹ

Nếu như văn hóa Trung Quốc và Nhật Bản chú trọng chủ yếu vào ý nghĩa của quả đào thì văn hóa Việt Nam chú trọng chủ yếu vào ý nghĩa của hoa đào. Đối với văn hóa dân gian Việt Nam, hình ảnh hoa đào được gắn với những cô gái trẻ, mảnh mai, và yếu đuối, thể hiện qua thành ngữ "liễu yếu đào tơ" hoặc lời một bài hát chèo cổ "Đào liễu có một mình. Ấy kìa hai vai em còn gánh nặng mà để nhật trình đường xa."

Hình ảnh hoa đào còn gắn bó với tình yêu và duyên nợ của trai gái nông thôn, xuất hiện trong rất nhiều ca dao dân gian Việt Nam.

"Đôi ta là nợ hay tình, Là duyên là kiếp, đôi mình kết giao Em như hoa mận hoa đào Cái gì là nghĩa tương giao hỡi chàng?" "Đôi ta như­ thể Đào Nguyên, Khi vui nư­ớc như­ợc, khi phiền non băng. Thâu đêm vui vẻ bóng hằng, Chọn ngày vui tốt sinh hằng x­ướng ca. Đào hoa lư­u thủy khác là, Cõi trần đư­ợc mấy m­ươi mà chả chơi. Giai nhân tài tử ở đời, Thanh nhàn, lịch sự là ng­ười thần tiên." "Đêm qua mận mới hỏi đào: Vườn xuân đã có ai vào hái hoa? Hoa đào chênh chếch nở ra. Giơ tay muốn hái, sợ nhà có cây. Lạ lùng anh mới tới đây. Thấy hoa liền hái biết cây ai trồng?"

"Gặp đây anh nắm cổ tay Anh hỏi câu này, nàng nói làm sao? Cái gì là mận là đào Cái gì là nghĩa tương giao ở đời" "Mưa xuân, lác đác vườn đào Công anh đắp đất, ngăn rào trồng hoa Ai làm gió táp, mưa sa Cho cây anh đổ, cho hoa anh tàn." "Hoa đào héo nhụy anh thương Anh mong bẻ lá, che sương cho đào." "Lầm nghe núi cả non Bồng Dạ cam mà chỉ ngọt bòng, ngon sao Ra tay bẻ khóa vườn đào Rẽ mây gạt gió, lọt vào kết duyên " "Thân thiếp như cánh hoa đào Đang tươi đang tốt thiếp trao cho chàng Bây nhờ nhụy rữa hoa tàn Vườn xuân nó kém sao chàng lại chê"

Đây cũng là loại hoa cảnh được chưng vào ngày Tết âm lịch ở Việt Nam.

Xem thêm

• Hoa đào là loài hoa biểu tượng của bang Delaware và quả đào là quả biểu tượng của bang Nam Carolina. Bang Georgia còn gọi là Peach State (Bang của Đào).
• Mặc dù Cosmo Kramer, một nhân vật trong Seinfeld, ăn quả đào Mackinaw, nhưng không có giống, thứ nào như thế tồn tại

Hình ảnh

• 

  Tranh của Ngô Xương Thạc

• 

  Quả đào Flavorcrest bổ đôi

• 

  Quả đào (giống trồng 'Berry') tranh màu nước, 1895

• 

  Hoa đào nở rộ và ong

• 

  Quả đào chín trên cành

• 

  Những quả đào đã thu hái

• 

  Hoa đào tại Ý

• 
• 
• 

  Hạt giống bên trong lớp vỏ cứng

• 

  Van Gogh, Flowering peach tree (năm 1888)

• 

  Hoa đào nở

• 
• 

Liên kết ngoài

Hoa Đào – Ý Nghĩa Và Truyền Thuyết