Biển đào
Hạnh đào là tên gọi ở VN (từ điển Việt Anh dịch Almond là hạnh đào) của cây biển đào (tức đào dẹt), thiên đào, Ba đán hạnh (hạnh almond), ba đán mộc (cây almond), bát đảm hạnh (ba đán, bát đảm là chuyển ngữ từ tiếng Ba Tư: بادام, theo Wikipedia Zh[1]). Tên phiên âm từ tiếng Anh là Á mông hạnh (hạnh almond), cũng gọi là tây hạnh (hạnh phương Tây), kinh hạnh (hạnh lớn)[2], Mĩ quốc đại hạnh (hạnh Mỹ - Hạnh lớn nước Mỹ) [3], tuy nhiên đây không phải là hạnh thực sự (apricot) mà hạnh này ám chỉ loài cây giống hạnh đến từ phương tây, Mỹ. Cây có danh pháp khoa học: Prunus dulcis, là loài thực vật bản địa ở Trung Đông và Nam Á, thuộc Chi Mận mơ (Prunus). Biển đào/Hạnh Tây cùng với đào (P. persica) được xếp vào cùng phân chi Amygdalus, phân biệt với các phân chi khác nhờ lớp vỏ hạt cứng (vỏ quả trong) có nếp nhăn lượn sóng bao bọc bên ngoài nhân (hạt giống). Nhân của quả biển đào (biển đào nhân) cũng thường được gọi là hạnh nhân,[gc 1] đây là một nguyên liệu dùng trong nhiều món ăn. Quả biển đào là một loại quả hạch và không phải là quả kiên thực sự. Tuy gọi biển đào nhân là hạnh nhân nhưng nó không phải hạnh nhân (hạt của quả hạnh - apricot) thực sự mà là hạnh nhân Mỹ (hạnh nhân tây).
Hạnh đào | |
---|---|
![]() | |
Phân loại khoa học | |
Giới (regnum) | Plantae |
Ngành (divisio) | Magnoliophyta |
Lớp (class) | Magnoliopsida |
Bộ (ordo) | Rosales |
Họ (familia) | Rosaceae |
Chi (genus) | Prunus |
Phân chi (subgenus) | Amygdalus |
Loài (species) | P. dulcis |
Danh pháp hai phần | |
Prunus dulcis (Mill.) D.A.Webb, 1967 | |
Thứ | |
P. d. var. dulcis P. d. var. fragilis P. d. var. spontanea | |
Danh pháp đồng nghĩa | |
Hoa biển đào thường nở vào đầu mùa xuân, tháng 3 hay tháng 4 tại bắc bán cầu và tháng 9, tháng 10 tại nam bán cầu.
- Lưu ý: hạnh đào, hạnh tử, hạnh thật là quả cây hạnh (apricot, mơ tây/mơ Armenia)[4]. Hạnh đào (quả cây hạnh) khác với tên hạnh đào là cây hạnh đào (biển đào). Hạnh nhân là hạt của quả hạnh, sơn hạnh, đông bắc hạnh. Hiện nay cũng dùng chỉ hạt của quả biển đào vì có lẽ hạt của nó cũng tương tự các loài hạnh và vì nó cũng được gọi là Tây hạnh (hạnh Tây).[5]
-
Minh họa trong Köhler’s Medizinal-Pflanzen
-
Hoa biển đào tại Đức
-
Một cây biển đào trổ bông
-
Hoa và nụ
-
-
Cây biển đào với quả chín, Mallorca, Tây Ban Nha
-
Quả biển đào xanh
-
Hạnh nhân với vỏ cứng và đã bỏ vỏ cứng
-
Vỏ cứng của hạnh nhân đã mở
-
Một tô hạnh nhân
-
Hạnh nhân được bóc đi lớp áo sau khi đã chần nước sôi
Giá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz) | |
---|---|
Năng lượng | 2.418 kJ (578 kcal) |
20 g | |
Đường | 5 g |
Chất xơ | 12 g |
51 g | |
Chất béo bão hòa | 4 g |
Chất béo không bão hòa đơn | 32 g |
Chất béo không bão hòa đa | 12 g |
22 g | |
Vitamin | |
Thiamine (B1) | (21%) 0.24 mg |
Riboflavin (B2) | (67%) 0.8 mg |
Niacin (B3) | (27%) 4 mg |
Pantothenic acid (B5) | (6%) 0.3 mg |
Vitamin B6 | (10%) 0.13 mg |
Folate (B9) | (7%) 29 μg |
Vitamin C | (0%) 0.0 mg |
Vitamin E | (175%) 26.22 mg |
Chất khoáng | |
Canxi | (25%) 248 mg |
Sắt | (31%) 4 mg |
Magiê | (77%) 275 mg |
Phốt pho | (68%) 474 mg |
Kali | (15%) 728 mg |
Kẽm | (32%) 3 mg |
| |
Tỷ lệ phần trăm xấp xỉ gần đúng sử dụng lượng hấp thụ thực phẩm tham chiếu (Khuyến cáo của Hoa Kỳ) cho người trưởng thành. Nguồn: CSDL Dinh dưỡng của USDA |
Chú thíchSửa đổi
- ^ lưu ý trong Đông y và tiếng Trung gọi là biển đào nhân hoặc đại hạnh nhân còn cách gọi hạnh nhân dùng để chỉ nhân của loài hạnh - mơ tây (Prunus armeniaca)
- ^ “扁桃”, 维基百科,自由的百科全书 (bằng tiếng Trung), 8 tháng 1 năm 2022, truy cập ngày 22 tháng 9 năm 2022
- ^ “扁桃”, 维基百科,自由的百科全书 (bằng tiếng Trung), 8 tháng 1 năm 2022, truy cập ngày 22 tháng 9 năm 2022
- ^ “美国大杏仁”. 百度百科. Truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2022.
- ^ “杏”, 维基百科,自由的百科全书 (bằng tiếng Trung), 25 tháng 6 năm 2022, truy cập ngày 22 tháng 9 năm 2022
- ^ “杏仁”, 维基百科,自由的百科全书 (bằng tiếng Trung), 12 tháng 9 năm 2022, truy cập ngày 22 tháng 9 năm 2022
- Phương tiện liên quan tới Prunus dulcis tại Wikimedia Commons
- INC, International Nut and Dried Fruit Council Foundation
- The Almond Board of California
- The Almond Board of California - fact sheet Lưu trữ 2008-09-10 tại Wayback Machine
- Almond Board of Australia
- thealmonddoctor.com: Articles about almond production practices for California
- Arborday.org Tree Guide - Hall's Hardy Almond/Bitter Almond