Bào ngư

Bào ngư (ốc cửu khổng) là tên gọi chung cho các loài thân mềm chân bụng trong chi Haliotis - chi duy nhất của họ Haliotidae, liên họ Haliotoidea.

Bào ngư
Lớp vỏ xà cừ ngoài của bào ngư hình vành tai Haliotis asinina
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Liên ngành (superphylum)	Lophotrochozoa
Ngành (phylum)	Mollusca
Lớp (class)	Gastropoda
Phân lớp (subclass)	Orthogastropoda
Liên bộ (superordo)	Vetigastropoda
Liên họ (superfamilia)	Haliotoidea
Họ (familia)	Haliotidae Rafinesque, 1815
Chi (genus)	Haliotis Linné, 1758
Loài điển hình
Haliotis asinina Linné, 1758 Linné, 1758
Loài
66, xem trong bài.
Danh pháp đồng nghĩa
Danh sách Euhaliotis Wenz, 1938 Eurotis Habe & Kosuge, 1964 Exohaliotis Cotton & Godfrey, 1933 Haliotis (Haliotis) Linné, 1758 Haliotis (Nordotis) Habe & Kosuge, 1964 Haliotis (Notohaliotis) Cotton & Godfrey, 1933 Haliotis (Padollus) Montfort, 1810 Haliotis (Paua) C. Fleming, 1953 Haliotis (Sulculus) H. Adams & A. Adams, 1854 Marinauris Iredale, 1927 Neohaliotis Cotton & Godfrey, 1933 Nordotis Habe & Kosuge, 1964 Notohaliotis Cotton & Godfrey, 1933 Ovinotis Cotton, 1943 Padollus Montfort, 1810 Paua C. Fleming, 1953 Sanhaliotis Iredale, 1929 Schismotis Gray, 1856 Teinotis H. Adams & A. Adams, 1854 Tinotis P. Fischer, 1885 (sai: cách viết không đúng của Teinotis) Usahaliotis Habe & Kosuge, 1964

Đặc điểm sinh học

Hình dáng

Lỗ trên vỏ bào ngư

Bào ngư có vỏ tầng thân phát triển lấn tầng xoắn ốc, khiến toàn thân bào ngư nom như một khối dẹt. Từ mép vỏ gần miệng có khoảng 7-9 gờ, xoắn tạo thành các lỗ (lý do tên gọi ốc cửu khổng) để thở với sự thoát nước từ mang.

Vỏ bào ngư phía ngoài có nhiều vân tím, nâu, xanh xen kẽ nhau, phụ thuộc vào từng loài thích nghi với môi trường sống riêng có; mặt trong có lớp xà cừ óng ánh. Vỏ rất cứng làm chủ yếu từ calci cacbonat gồm nhiều lớp xếp chồng lên nhau, có tác dụng phân tán lực khi bào ngư bị tấn công.

Chân bào ngư rộng, có cơ bám chắc vào đá đáy biển, giúp cho nó có thể sống được ở các vùng nước chảy mạnh.

Sinh thái học

Bào ngư bám vào đá ở vùng nước biển có độ mặn cao 2.5-3%, hay có sóng gió, xa cửa sông, nước trong.

Thức ăn của bào ngư gồm các loài rong tảo biên, mùn bã hữu cơ.

Bào ngư sinh sản hữu tính, thụ tinh ngoài, đẻ trứng vào mùa nóng, nghỉ hoạt động sinh dục mùa lạnh.

Phân loài

Haliotis corrugata

Haliotis cracherodii

Haliotis rubra

Haliotis sorenseni

Vỏ của Haliotis varia

Lớp Chân bụng Gastropoda

Liên họ Haliotoidea

Họ Bào ngư cổ †Temnotropidae

đã tuyệt chủng

Họ Bào ngư Haliotidae

Chi Bào ngư Haliotis bao gồm

• Haliotis alfredensis Reeve, 1846 - đồng nghĩa: Haliotis speciosa Reeve, 1846
• Haliotis asinina Linné, 1758 (Bào ngư hình vành tai)
• Haliotis australis Gmelin, 1791
• Haliotis brazieri Angas, 1869 – đồng nghĩa: Haliotis melculus
  • Haliotis brazieri f. hargravesi (Cox, 1869) - đồng nghĩa: Haliotis ethologus, Haliotis hargravesi
• Haliotis clathrata Reeve, 1846
• Haliotis coccoradiata Reeve, 1846
• Haliotis corrugata Wood, 1828
• Haliotis cracherodii Leach, 1814
  • Haliotis cracherodii californiensis
  • Haliotis cracherodii cracherodii
• Haliotis cyclobates Péron, 1816
• Haliotis dalli Henderson, 1915
  • Haliotis dalli dalli Henderson, 1915
  • Haliotis dalli roberti McLean, 1970 – đồng nghĩa: Haliotis roberti
• Haliotis discus Reeve, 1846
  • Haliotis discus discus Reeve, 1846
  • Haliotis discus hannai Ino, 1953
• Haliotis dissona (Iredale, 1929)
• Haliotis diversicolor - đồng nghĩa: Haliotis aquatilis
  • Haliotis diversicolor diversicolor Reeve, 1846
  • Haliotis diversicolor squamata Reeve, 1846 - đồng nghĩa:Haliotis squamata
  • Haliotis diversicolor supertexta
• Haliotis dringi
• Haliotis elegans Philippi, 1844
• Haliotis emmae
• Haliotis exigua
• Haliotis fatui Geiger, 1999
• Haliotis fulgens
  • Haliotis fulgens fulgens Philippi, 1845
  • Haliotis fulgens guadalupensis Talmadge, 1964
  • Haliotis fulgens turveri Bartsch, 1942
• Haliotis gigantea Gmelin, 1791
• Haliotis glabra Gmelin, 1791
• Haliotis iris Gmelin, 1791
• Haliotis jacnensis Reeve, 1846
• Haliotis kamtschatkana
  • Haliotis kamtschatkana assimilis Dall, 1878 - đồng nghĩa:Haliotis assimilis
  • Haliotis kamtschatkana kamtschatkana Jonas, 1845
• Haliotis laevigata Donovan, 1808
• Haliotis madaka (Habe, 1977)
• Haliotis mariae Wood, 1828
• Haliotis marfaloni
• Haliotis midae Linné, 1758
• Haliotis mykonosensis Owen, Hanavan & Hall, 2001
• Haliotis ovina (Bào ngư hình bầu dục) Gmelin, 1791
  • Haliotis ovina volcanius Patamakanthin & Eng, 2007
  • Haliotis ovina f. patamakanthini Dekker, Regter, & Gras, 2001 - đồng nghĩa:Haliotis patamakanthini
• Haliotis parva Linné, 1758
• Haliotis planata
• Haliotis pourtalesii Dall, 1881
  • Haliotis pourtalesii aurantium Simone, 1998
  • Haliotis pourtalesii pourtalesii Dall, 1881
• Haliotis pulcherrima Gmelin, 1791
• Haliotis pustulata Reeve, 1846
• Haliotis queketti E.A. Smith, 1910
• Haliotis roei Gray, 1826
• Haliotis rubiginosa Reeve, 1846 - đồng nghĩa:Haliotis howensis
• Haliotis rubra Leach, 1814
  • Haliotis rubra conicopora Péron, 1816 - đồng nghĩa:Haliotis conicopora
  • Haliotis rubra rubra Leach, 1814 - đồng nghĩa:Haliotis ancile
• Haliotis rufescens Swainson, 1822
• Haliotis rugosa Lamarck, 1822 - đồng nghĩa:Haliotis multiperforata
• Haliotis scalaris (Leach, 1814)
  • Haliotis scalaris emmae Reeve, 1846
  • Haliotis scalaris scalaris (Leach, 1814)
• Haliotis schmackenmuut
• Haliotis semiplicata Menke, 1843
• Haliotis sorenseniBatsch, 1940
• Haliotis spadicea Donovan, 1808
• Haliotis squamosa Gray, 1826
• Haliotis stomatiaeformis Reeve, 1846
• Haliotis supertexta Lischke, 1870
• Haliotis thailandis Dekker & Pakamanthin, 2001
• Haliotis tuberculata Linné, 1758 – đồng nghĩa: Haliotis varia, Haliotis barbouri
  • Haliotis tuberculata coccinea Reeve, 1846
  • Haliotis tuberculata f. lamellosa Lamarck, 1822
  • Haliotis tuberculata fernandesi Owen, Grace, & Afonso
  • Haliotis tuberculata marmorata Linné, 1758 - đồng nghĩa: Haliotis virginea, Haliotis rosacea
  • Haliotis tuberculata tuberculata Linné, 1758
• Haliotis unilateralis Lamarck, 1822
• Haliotis varia Linné, 1758
  • Haliotis varia f. dohrniana Dunker, 1863 - đồng nghĩa:Haliotis dohrniana Dunker, 1863
  • Haliotis varia f. planata G.B. Sowerby II, 1882
• Haliotis virginea Gmelin, 1791
  • Haliotis virginea crispata Gould, 1847
  • Haliotis virginea huttoni Filhol, 1880
  • Haliotis virginea morioria Powell, 1938
  • Haliotis virginea stewartae Jones & Owen, 2004
  • Haliotis virginea virginea Gmelin, 1791
• Haliotis walallensis Stearns, 1899 - đồng nghĩa:Haliotis fulgens var. walallensis Stearns, 1899

Phân bố

• Việt Nam: vịnh Hạ Long, Bạch Long Vĩ, Cát Bà, Cô Tô, Khánh Hòa (hòn Nội, hòn Trà Là, hòn Tầm, hòn Tre, vịnh Vân Phong), quần đảo Trường Sa, Côn Đảo, đảo Phú Quốc, hòn Thơm, hòn Vang, hòn Mây Rút, mũi Ông Đội, mũi Đất Đỏ, đảo Thổ Chu.

Công năng

Thịt bào ngư là một nguyên liệu làm các món đặc hải sản; vỏ bào ngư được dùng làm đồ mỹ nghệ.

Thực phẩm

Bào ngư được sử dụng nhiều trong ẩm thực nhằm làm tăng cường calci cho cơ thể. Một số phương pháp chế biến là:

• Hấp cách thủy
• Nấu cháo
• Gỏi sống
• Xào tỏi
• Hầm với bồ câu
• Nấu lẩu

Hình ảnh

• 
• 
• 
• 

Liên kết ngoài

(tiếng Anh)

•  “Abalone” . Encyclopædia Britannica (ấn bản thứ 11). 1911.
• Abalone: Species Diversity Lưu trữ 2006-10-05 tại Wayback Machine
• ABMAP: The Abalone Mapping Project
• Abalone biology Lưu trữ 2006-04-21 tại Wayback Machine
• Conchology
• Hardy's Internet Guide to Marine Gastropods: Shell Catalog Lưu trữ 2006-06-30 tại Wayback Machine
• book on crafting with Abalone Shell
• Imagemap of worldwide abalone distribution Lưu trữ 2006-03-15 tại Archive.today
• Oman’s Abalone Harvest Lưu trữ 2019-04-12 tại Wayback Machine
• Pro abalone diver, Mallacoota, Victoria (1967) Lưu trữ 2011-07-17 tại Wayback Machine
• Tathra NSW(1961), Abalone (1963) Lưu trữ 2008-11-20 tại Wayback Machine
• Bào ngư tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Bào ngư 69492 tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Bào ngư tại Encyclopedia of Life
• Haliotididae tại Encyclopedia of Life
• Leach (1814). “Haliotis cracherodii”. Sách Đỏ IUCN các loài bị đe dọa. Phiên bản 2003. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.
• Jonas (1845). “Haliotis kamtschatkana”. Sách Đỏ IUCN các loài bị đe dọa. Phiên bản 2006. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.

(tiếng Việt)

• Bào ngư hình bầu dục Haliotis ovina
• Bào ngư hình vành tai Haliotis asinina