Yên Bái

Yên Bái là một tỉnh thuộc vùng trung du và miền núi phía Bắc, Việt Nam.

Yên Bái
Tỉnh
Tỉnh Yên Bái
Logo tỉnh Yên Bái
Trên xuống dưới, trái sang phải: Ruộng bậc thang Mù Cang Chải, Núi Phú Lương, Đèo Khau Phạ, Hồ Thác Bà
Hành chính
Quốc gia	Việt Nam
Vùng	Tây Bắc Bộ
Tỉnh lỵ	Thành phố Yên Bái
Trụ sở UBND	1227, đường Yên Ninh, phường Đồng Tâm, thành phố Yên Bái
Phân chia hành chính	1 thành phố, 1 thị xã, 7 huyện
Thành lập	11/4/1900 12/8/1991: tái lập
Đại biểu quốc hội	6 đại biểu
Tổ chức lãnh đạo
Chủ tịch UBND	Trần Huy Tuấn
Hội đồng nhân dân	56 đại biểu
Chủ tịch HĐND	Tạ Văn Long
Chủ tịch UBMTTQ	Giàng A Tông
Chánh án TAND	Phan Văn Tiến
Viện trưởng VKSND	Lương Văn Thức
Bí thư Tỉnh ủy	Đỗ Đức Duy
Địa lý
Tọa độ: 21°41′35″B 104°52′22″Đ
Bản đồ tỉnh Yên Bái Vị trí tỉnh Yên Bái trên bản đồ Việt Nam Vị trí tỉnh Yên Bái trên bản đồ Việt Nam
Diện tích	6.892,67 km²
Dân số (2021)
Tổng cộng	842.700 người
Thành thị	174.700 người (20,7%)
Nông thôn	667.900 người (79,3%)
Mật độ	122 người/km²
Dân tộc	Kinh, Tày, Dao, H'Mông và một số dân tộc khác
Kinh tế (2018)
GRDP	27.404 tỉ đồng (1.18 tỉ USD)
GRDP đầu người	33,6 triệu đồng (1.459 USD)
Khác
Mã địa lý	VN-06
Mã hành chính	15
Mã bưu chính	33xxx
Mã điện thoại	216
Biển số xe	21
Website	yenbai.gov.vn

Địa lý

Tỉnh Yên Bái nằm ở vùng Tây Bắc tiếp giáp với Đông Bắc, có vị trí địa lý:

• Phía đông giáp tỉnh Tuyên Quang, phía đông nam giáp tỉnh Phú Thọ
• Phía tây bắc giáp tỉnh Lai Châu
• Phía tây và phía nam giáp tỉnh Sơn La
• Phía đông bắc giáp tỉnh Hà Giang và phía bắc giáp tỉnh Lào Cai.

Trung tâm hành chính của tỉnh là thành phố Yên Bái, cách trung tâm thủ đô Hà Nội 180 km.

Các điểm cực của tỉnh Yên Bái:

• Điểm cực bắc tại: xã Tân Phượng, huyện Lục Yên.
• Điểm cực đông tại: xã Đại Minh, huyện Yên Bình.
• Điểm cực tây tại: xã Hồ Bốn, huyện Mù Cang Chải.
• Điểm cực nam tại: khu vực đèo Lũng Lô, xã Thượng Bằng La, huyện Văn Chấn.

Hành chính

Tỉnh Yên Bái có 9 đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc, bao gồm 1 thành phố, 1 thị xã và 7 huyện với 173 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 13 phường, 10 thị trấn và 150 xã.

Danh sách các đơn vị hành chính trực thuộc tỉnh Yên Bái
Tên Dân số (người)2019 Hành chính Thành phố (1) Yên Bái 100.631 9 phường, 6 xã Thị xã (1) Nghĩa Lộ 68.206 4 phường, 10 xã Huyện (7) Lục Yên 108.817 1 thị trấn, 23 xã	Tên Dân số (người)2019 Hành chính Mù Cang Chải 63.961 1 thị trấn, 13 xã Trạm Tấu 33.962 1 thị trấn, 11 xã Trấn Yên 84.675 1 thị trấn, 20 xã Văn Chấn 116.804 3 thị trấn, 21 xã Văn Yên 129.679 1 thị trấn, 24 xã Yên Bình 112.046 2 thị trấn, 22 xã
Nguồn: Kết quả điều tra dân số trên địa bàn tỉnh Yên Bái năm 2019

Địa hình

Yên Bái có diện tích tự nhiên 6.882,9 km², nằm trải dọc đôi bờ sông Hồng.

Địa hình Yên Bái có độ dốc lớn, cao dần từ đông sang tây, từ nam lên bắc, độ cao trung bình 600 mét so với mực nước biển và có thể chia làm hai vùng: vùng thấp ở tả ngạn sông Hồng và lưu vực sông Chảy mang nhiều đặc điểm của vùng trung du; vùng cao thuộc hữu ngạn sông Hồng và cao nguyên nằm giữa sông Hồng và sông Đà có nhiều dãy núi. Đèo Khau Phạ là đèo hiểm trở và dài nhất trên tuyến quốc lộ 32 với độ dài trên 30 km.

Điều kiện tự nhiên

Sông ngòi

Đèo Khau Phạ trên Quốc lộ 32

Ngoài hai con sông lớn là sông Hồng và sông Chảy, còn có khoảng 200 ngòi, suối lớn nhỏ và hồ, đầm. Đầu thập niên 1960, Liên Xô giúp thiết kế hồ Thác Bà là hồ nước nhân tạo có diện tích mặt nước trên 20.000 ha, với khoảng 1.300 đảo lớn nhỏ. Hồ có sức chứa 3–3,9 tỷ m³ nước với mục đích ban đầu là chạy nhà máy thủy điện Thác Bà - công trình thủy điện lớn đầu tiên ở Việt Nam.

Khí hậu

Yên Bái có khí hậu đặc trưng của khí hậu cận nhiệt đới ẩm của miền bắc Việt Nam, mùa hè nóng ẩm mưa nhiều, mùa đông phi nhiệt đới lạnh và khô.

Rừng

Yên Bái có rừng nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới trên núi cao. Ở đây có gỗ quý pơ-mu sẽ tốt cho sức khỏe và đuổi muỗi nếu làm giường. Diện tích rừng chiếm 54%.

Khoáng sản

đá đỏ Lục Yên

Tài nguyên khoáng sản trữ lượng khá lớn như đá đỏ, sắt, thạch anh, đá fenspat, đá trắng Đông Nam Á.

Kinh tế

Bài chi tiết: Danh sách đơn vị hành chính Việt Nam theo GRDP

Bài chi tiết: Danh sách đơn vị hành chính Việt Nam theo GRDP bình quân đầu người

Năm 2018, Yên Bái là đơn vị hành chính Việt Nam đông thứ 50 về số dân, xếp thứ 56 về Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP), xếp thứ 57 về GRDP bình quân đầu người, đứng thứ 60 về tốc độ tăng trưởng GRDP. Với 815.600 người dân, GRDP đạt 27.404 tỉ Đồng (tương ứng với 1,18 tỉ USD), GRDP bình quân đầu người đạt 33,6 triệu đồng (tương ứng với 1.459 USD), tốc độ tăng trưởng GRDP đạt 6,31%.

Nông nghiệp: Đất nông nghiệp chiếm gần 10% diện tích tự nhiên, trong đó có cánh đồng Mường Lò rộng 2.300 ha nổi tiếng vùng Tây Bắc với nhiều sản vật có giá trị như: chè, quế, gạo nếp Tú Lệ, cam Lục Yên, nhãn Văn Chấn. Dân số Yên Bái phần lớn là nông dân, chiếm 85% tổng số dân trong huyện. Các sản phẩm nông nghiệp chính gồm có: lúa, cam, quế, ngô, khoai...

Công nghiệp: Vì là tỉnh miền núi, nên công nghiệp Yên Bái kém phát triển hơn so với các tỉnh miền xuôi. Sản phẩm công nghiệp chính gồm: chè khô, xi măng, gỗ,...

Dịch vụ: Dịch vụ ở Yên Bái phát triển tầm trung bình. Các ngành ngân hàng, buôn bán lớn, bất động sản đều tập trung ở các nơi đông dân cư, đô thị lớn như: thành phố Yên Bái, thị xã Nghĩa Lộ, các thị trấn đông đúc,... còn những vùng cao, miền núi thì dịch vụ là những phiên chợ vùng cao để trao đổi hàng hoá.

Tổng quát kinh tế Yên Bái: Nhìn chung Yên Bái có nền kinh tế khá đa dạng, nhưng Yên Bái vẫn là tỉnh nghèo. Yên Bái có tỷ lệ hộ nghèo là 20,2%. Trong đó hai huyện Mù Căng Chải và Trạm Tấu rất khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo hai huyện này lần lượt là 58% và 53%, đây cũng là 2 huyện nằm trong danh sách những huyện nghèo nhất nước. Các khu vực miền núi nhiều nơi có tỉ lệ nghèo vượt ngưỡng 80% đặc biệt là các xã vùng cao. Riêng miền xuôi những nơi như tp. Yên Bái, tx.Nghĩa Lộ, các huyện Lục Yên, Văn Yên,... thì kinh tế khá hơn, tỉ lệ nghèo ở những nơi này khoảng 9-16%.

Dân tộc

Thổ cẩm bán trong chợ Mường Lò, Nghĩa Lộ

Hiện nay, toàn tỉnh có 821.030 người (năm 2019), gồm 30 dân tộc chung sống. Các dân tộc ở Yên Bái sống xen kẽ, quần tụ ở khắp các địa phương trên địa bàn của tỉnh, với những bản sắc văn hoá đậm nét dân tộc. Gồm có các dân tộc Kinh, dân tộc Tày, dân tộc Dao, dân tộc Mông... 20,3% dân số sống ở đô thị và 79,7% dân số sống ở nông thôn. Tỷ lệ đô thị hóa tính đến năm 2022 là 22,38%.

Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, toàn tỉnh có 7 tôn giáo khác nhau đạt 61.973 người, nhiều nhất là Công giáo có 58.145 người, tiếp theo là Phật giáo đạt 2.996 người, đạo Tin Lành có 826 người. Còn lại các tôn giáo khác như đạo Cao Đài có ba người, Phật giáo Hòa Hảo và Tịnh độ cư sĩ Phật hội Việt Nam mỗi tôn giáo chỉ có một người.

Lịch sử

Bài chi tiết: Lịch sử hành chính Yên Bái

Yên Bái là một điểm sinh tụ của người Việt cổ, có nền văn hoá nhân bản, thể hiện ở những di vật, di chỉ phát hiện ở hang Hùm (Lục Yên), công cụ bằng đá ở Thẩm Thoóng (Văn Chấn), thạp đồng Đào Thịnh, Hợp Minh (Trấn Yên), trống đồng Minh Xuân (Lục Yên). Nhiều di chỉ khảo cổ được phát hiện, như đền, tháp, khu di tích lịch sử.

Được thành lập ngày 11 tháng 4 năm 1900, tỉnh Yên Bái được biết đến qua cuộc Khởi nghĩa Yên Bái của Việt Nam Quốc Dân Đảng vào thượng tuần tháng 2 năm 1930. Lãnh tụ là Nguyễn Thái Học đã bị thực dân Pháp bắt và đem hành quyết bằng máy chém ở Yên Bái cùng 12 đồng đội vào ngày 17 tháng 6 năm 1930.

Sau năm 1945, tỉnh Yên Bái có 5 huyện: Lục Yên, Than Uyên, Trấn Yên, Văn Bàn, Văn Chấn.

Ngày 29 tháng 4 năm 1955, thành lập Khu tự trị Thái - Mèo, địa bàn hai huyện Than Uyên và Văn Chấn thuộc khu tự trị và sau là tỉnh Nghĩa Lộ.

Ngày 13 tháng 5 năm 1955, hai huyện Than Uyên và Văn Chấn chính thức tách khỏi tỉnh Yên Bái để sáp nhập vào khu tự trị Thái - Mèo.

Ngày 7 tháng 4 năm 1956, thành lập lại thị xã Yên Bái.

Ngày 1 tháng 7 năm 1956, chuyển huyện Yên Bình của tỉnh Tuyên Quang về tỉnh Yên Bái quản lý.

Ngày 16 tháng 12 năm 1964, thành lập 2 huyện Bảo Yên (tách ra từ 2 huyện Lục Yên và Văn Bàn) và Văn Yên (tách ra từ 2 huyện Trấn Yên và Văn Bàn).

Ngày 27 tháng 12 năm 1975, tỉnh Yên Bái được hợp nhất với 2 tỉnh Lào Cai và Nghĩa Lộ thành tỉnh Hoàng Liên Sơn.

Ngày 12 tháng 8 năm 1991, tỉnh Hoàng Liên Sơn chia lại thành 2 tỉnh Lào Cai và Yên Bái. Tỉnh Yên Bái được tái lập, gồm thị xã Yên Bái và 7 huyện: Lục Yên, Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Trấn Yên, Văn Chấn, Văn Yên, Yên Bình (riêng hai huyện Bảo Yên và Văn Bàn lúc này thuộc tỉnh Lào Cai).

Ngày 15 tháng 5 năm 1995, tái lập thị xã Nghĩa Lộ trên cơ sở điều chỉnh một phần diện tích tự nhiên và dân số của huyện Văn Chấn.

Ngày 11 tháng 1 năm 2002, chuyển thị xã Yên Bái thành thành phố Yên Bái.

Tỉnh Yên Bái có 1 thành phố, 1 thị xã và 7 huyện như hiện nay.

Giao thông

Đường vào huyện Trạm Tấu

Nhà thờ Nghĩa Lộ

Giao thông ở Yên Bái có hệ thống đường sắt, đường bộ, đường thủy, quốc lộ 32, 37 và 70 chạy qua tỉnh. Thông thương từ Yên Bái đến các tỉnh lân cận của miền Tây Bắc và Việt Bắc ngày càng phát triển nhất là khi hệ thống đường bộ đang tiếp tục được hoàn thiện, tuyến đường sắt Hà Nội - Yên Bái - Lào Cai nối liền tới Côn Minh, Trung Quốc được nâng cấp. Từ Yên Bái đi đến các tỉnh trung du, đồng bằng Bắc Bộ có hệ thống giao thông đường bộ phát triển, tuyến cao tốc Nội Bài - Lào Cai hoàn thành làm cầu nối giao thông của Tây Bắc Bộ với các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ.

Ẩm thực

Đặc điểm

Ở Yên Bái, đồng bào dân tộc chiếm đến gần 50%. Người Mông sinh sống nhiều ở Mù Căng Chải, Trạm Tấu. Người Thái sinh sống nhiều ở Văn Chấn, Nghĩa Lộ. Người Tày và người Kinh sinh sống ở các huyện thấp. Người Dao sinh sống nhiều ở Văn Yên, Lục Yên. Ngoài ra còn một số ít thuộc các dân tộc khác như: Nùng, Sán Chay, Mường, Khơ Mú, Phù Lá... Mỗi dân tộc đều có ẩm thực đặc trưng làm đa dạng, phong phú thêm trong ẩm thực tỉnh. Các ẩm thực của các huyện phía đông có nét giống với khu vực Việt Bắc, Đông Bắc; khu vực Nghĩa Lộ, Trạm Tấu, Mù Cang Chải và một phần huyện Văn Chấn các ẩm thực lại khác biệt hẳn mang đặc trưng của ẩm thực người Mông và ảnh hưởng nhiều của ẩm thực người Thái Tây Bắc như: thịt lợn đen, gà đen Mông, chẩm chéo, món ăn từ côn trùng, trâu sấy, nậm pịa, pa tỉnh tộp, bánh dày Mông,... Khí hậu cũng làm cho ẩm thực có sự khác biệt ở phía đông là vùng thấp, có mùa xuân mưa ẩm, mùa mưa đến sớm và kết thúc muộn hơn khu vực phía tây (Mù Căng Chải, Trạm Tấu, Nghĩa Lộ) nên các sản vật ẩm thực cũng có khác biệt rõ nét do nguồn nguyên liệu chế biến thành các món ăn khác nhau giữa các vùng. Địa hình đa dạng từ vùng thấp thung lũng sông Hồng đến vùng đồi núi thấp phía đông (nhãn, bưởi, chuối, cọ, trám, quế, chè xanh...) đến vùng núi cao phía tây (táo mèo, mắc khén, cải mèo, gạo cẩm, hạt dổi, tai chua, chè san, thảo quả, mận, lê, nếp tan...) làm phong phú cho hệ thực vật gắn liền với sản vật làm ẩm thực của các vùng. Phần lớn các huyện Yên Bình, Văn Yên, Trấn Yên và thành phố Yên Bái các món ăn, ẩm thực không có khác biệt nhiều với khu vực dưới xuôi.

Các đặc sản, ẩm thực Yên Bái

Cá sỉnh Nậm Thia, táo mèo Mù Cang Chải, gạo lứt nương đỏ Trạm Tấu, bánh chưng đen Mường Lò, vịt bầu Lâm Thượng, bọ xít rang, mắm tép hồ Thác Bà, lợn cắp nách, pá dù Mù Cang Chải, chẳm chéo Thái, rêu đá Nghĩa Lộ, bánh chim gâu Yên Thành, gạo séng cù Mường Lò, khoai môn tím Lục Yên, lạp xưởng, rượu cần bút cờ đoong Nghĩa Sơn, moọc Lục Yên, sắn Văn Yên, chè san Phình Hồ, nậm pịa Mường Lò, bưởi Đại Minh, rượu thóc La Pán Tẩn, xôi ngũ sắc Mường Lò, cọ ỏm Dao Đỏ, cải mèo, mật ong nhãn Văn Chấn, măng, bánh dày Mông, muồm muỗm rang Mường Lò, mận Kim Nọi, thảo quả, xôi trứng kiến, mắc khén, thịt mắm cơm đỏ Lục Yên, nếp Tú Lệ, lạp cá Mường Lò, măng ớt Trạm Tấu, rau thối Lục Yên, cam Văn Chấn, thịt trâu sấy Mù Cang Chải, pà mẳm, thịt gác bếp, gà đen Mông, bánh chuối Lục Yên, gạo cẩm, mận tam hoa Mù Cang Chải, ruốc tôm Mường Lò, trám, cá nướng hồ Thác Bà, nhãn Văn Chấn, canh gà Mù Cang Chải, rau sắn muối chua Lục Yên, quế Văn Yên, dế mèn Nghĩa Lộ, măng tre Bát Độ, rượu hoẵng Dao Đỏ, thảo quả, măng vầu cuốn thịt, cốm Tú Lệ, cơm lam Mường Lò, hồng Vĩnh Lạc, lá cơm kìa, cá bỗng Lục Yên, chè xanh, măng chua héo, rượu táo mèo, rau dớn, miến đao Giới Phiên, mọc vịt Lục Yên, chè san tuyết Suối Giàng.

Du lịch

Ruộng bậc thang Mù Cang Chải

Hồ Thác Bà

Núi Tà Chì Nhù (Phu Song Sung)

• Đèo Hải Chai, Cầu Bà Xiu, Dốc Yên Ngựa, Thung lũng Hồng Ca (Trấn Yên)
• Ruộng bậc thang Mù Cang Chải
• Hồ Thác Bà
• Chợ đá quý Lục Yên
• Đền Tuần Quán
• Cánh đồng Mường Lò
• Thác Mơ
• Căng và Đồn Nghĩa Lộ
• Suối khoáng Bản Bon, Bản Hốc
• Suối Giàng
• Đền Đông Cuông
• Lăng mộ Nguyễn Thái Học và di tích Khởi nghĩa Yên Bái
• Trường THPT Liên Cấp II-III Trấn Yên 2 Chiến khu Vần

Giáo dục

Sự nghiệp giáo dục và đào tạo của tỉnh có truyền thống từ lâu và chuyển biến tích cực và đạt được những kết quả quan trọng trong những năm gần đây. Hệ thống giáo dục và đào tạo được củng cố, phát triển. Quy mô giáo dục tăng nhanh, các cấp học, ngành học từ giáo dục mầm non đến giáo dục đại học, từ giáo dục chính quy đến giáo dục thường xuyên dần hoàn thiện. Công tác đào tạo đã có một số chuyển biến tích cực, đáp ứng một phần nguồn nhân lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Hiện nay toàn ngành đang tích cực triển khai thực hiện Nghị quyết 10-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh ban hành Nghị quyết về đẩy mạnh phát triển, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2009 - 2015.

Một số trường học có uy tín tại Yên Bái:

• Trường CĐSP Yên Bái
• Trường THPT chuyên Nguyễn Tất Thành
• Trường THPT Nguyễn Huệ
• Trường THPT Lê Quý Đôn
• Trường THPT Chu Văn An
• Trường TH Nguyễn Thái Học
• Trường THPT Lý Thường Kiệt
• Trường THCS Yên Ninh
• Trường THCS Quang Trung
• Trường THCS Lê Hồng Phong
• Trường THCS Thị trấn Yên Bình
• Trường THPT Trần Nhật Duật
• Trường Phổ thông liên cấp II-III Trấn Yên II
• Trường THCS Yên Thịnh
• Trường THPT Hoàng Quốc Việt

Liên kết ngoài

• Cổng thông tin điện tử tỉnh Yên Bái
• Báo Yên Bái