Thành viên:TUIBAJAVE/Trung tâm nghiên cứu lịch sử quan hệ cộng đồng Wikipedia/Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ

Wikipedia - Một xã hội thu nhỏ trên tay chúng ta.

Wikipedia được nhìn nhận như một xã hội thu nhỏ là một ý niệm đã được nói đến bởi rất nhiều thành viên. Bài viết này trích xuất các nội dung được tìm thấy trên dự án trong 20 năm qua, để làm sáng tỏ một góc nhìn khá phổ biến về cộng đồng Wikipedia qua lăng kính nhìn xã hội mà chúng ta đang sống. 'Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ' là một phép ẩn dụ và là sự so sánh các yếu tố tương đồng giữa Wikipedia và đời thực. Từ đó nhìn thấy các hạn chế của dự án cũng như các hành vi xã hội phản chiếu từ cách hành xử và các quan hệ trong cộng đồng Wikipedia. Điều này nhằm cung cấp một khía cạnh nghiên cứu hữu ích cho quản trị viên Wikipedia trong việc điều hòa và thúc đẩy sự phát triển dự án.

So sánh

Chuyện này chuyện nọ, người này người nọ

Vào năm 2007, thành viên Apple cho rằng Wikipedia hoàn toàn có thể có chuyện này chuyện nọ khi anh đến để thảo luận với Caongocmai. Vào năm 2008, thành viên Liftold đã có đánh giá về điều này và muốn một lời của anh nên trở thành tuyên ngôn, "Ai cũng vậy thôi, ai cũng gặp khó khăn nhất định khi mới tham gia Wikipedia. Tuy nhiên, sự khác nhau giữa các thành viên chính là cách hành xử trên Wikipedia. Wikipedia là một xã hội thu nhỏ, có người này người nọ và chúng ta cần chấp nhận chung sống với điều này". Một năm trước đó, thành viên Viethavvh cũng nhận xét: "Như một xã hội thu nhỏ, wiki có cả những tên ngố và cả những tên không ngố. Và tất nhiên, nó tốt lên dần cũng vì là có nhiều tên không ngố.".

Năm 2012, Nguyentrongphu phát biểu: "...Wikipedia nói chung cũng chỉ là một xã hội thu nhỏ. Mà nói tới xã hội, thì không thiếu bất kỳ loại người nào..." Anh cũng bày tỏ "Wikipedia căn bản cũng là một xã hội thu nhỏ. Mỗi người một ý, khó mà chiều lòng hết thiên hạ được...".

Vô văn hóa

Năm 2009, thành viên Nguyễn Thanh Quang thì đã từng yêu cầu thành viên Minh Tâm-T41-BCA thông cảm "Mong anh thông cảm vì Wikipedia như một xã hội thu nhỏ, nên chuyện có những thành viên vô văn hóa như vậy là bình thường".

Năm 2016, thành viên Vuhoangsonhn bức xúc tại Wikipedia:Biểu quyết xoá bài/Nguyễn Thị Từ Huy (lần 2): "Wikipedia như một cộng đồng xã hội thu nhỏ, mỗi người có ý kiến của bản thân và tôn trọng lẫn nhau (miễn là còn đứng chung trong các quy tắc được lập ra), nên đừng dùng cách nói gây khó chịu, lên mặt dậy đời như vậy".

Mâu thuẫn, sóng gió

Thành viên Bluechips nói về điều này vào năm 2010, trong đó cho rằng nó nhiều mâu thuẫn. Ngày 10 tháng 5 năm 2012, Nguyentrongphu than thở "chả biết bao giờ Wiki ta mới yên bình sóng gió", thành viên Demon Witch đã khẳng định rằng nó phải có sóng gió.

Trong ứng cử chức vụ của Mạnh An vào cuối năm 2020, thành viên Truy Mộng nói: "Ra xã hội làm ăn bươn chải. Liều thì ăn nhiều, không liều thì ăn ít. Muốn thành công thì phải chấp nhận chịu qua đắng cay ngọt bùi." Wikipedia cũng là một xã hội thu nhỏ, một thành viên phải trải qua nhiều đắng cay ngọt bùi mới có thể ứng cử thành công cho những vị trí bảo quản quan trọng như thế này".

Thủ đoạn, chèn ép, trả thù

Vào cuối năm 2015, thành viên Giángđàoliễuchi sau cuộc cãi vả với thành viên Trungda đã khẳng định "Wiki là một xã hội thu nhỏ nên cũng có đầy đủ các thủ đoạn bỉ ổi chèn ép, trả thù vặt của xã hội sa đọa ngoài kia".

Hai năm trước đó, Nguyentrongphu cũng đã có lời với thành viên Felo: "Wikipedia nói đi nói lại cũng là một xã hội thu nhỏ, tranh chấp xảy ra ở đời như cơm bữa đó mà. Gia đình, bạn bè thân với nhau còn nhiều khi cắn xé nhau nữa huống gì những người xa lạ nhau..."

Tội phạm

Năm 2013, thành viên Cheers! trích dẫn gián tiếp các thành viên khác: "Các thành viên hay nói rằng, wikipedia là một xã hội thu nhỏ nên không thể nào không có "tội phạm"" - như một khẳng định về việc Wikipedia cũng có tội phạm. Vào năm 2015, thành viên Che Guevara VN nói với thành viên Chân trời Công lý rằng: "Wiki cũng giống một xã hội thu nhỏ vậy. Xã hội thì phải có quy định và người thi hành công vụ. Một người vi phạm pháp luật thì sẽ bị chế tài, không có lý do gì để chống chế vì, do, tại, nên cả...".

Năm 2020, thành viên Mongrangvebet đã từng bày tỏ: "...Ở xã hội thu nhỏ wiki này có rất nhiều điều thú vị, song có những kẻ xấu (rối) hay lợi dụng lôi kéo phá nội dung..." Nguyentrongphu thì từng nói rằng đừng đùa giỡn với những lời thú tội: "Nếu không phải là sự thật thì tốt nhất đừng đùa bậy với lời thú tội. Wikipedia không phải là chỗ để đùa giỡn chuyện "thú tội"".

Đánh giá đa chiều

Tích cực

Năm 2022, GDAE đánh giá lạc quan với Wikipedia: "... một "xã hội thu nhỏ" tuy còn nhiều khiếm khuyết nhưng lại rất tuyệt vời, cùng nhau hướng tới những mục đích tốt đẹp..." Cách đó 3 năm, Đông Minh cũng nói về sự không hoàn hảo của Wikipedia và thái độ thành viên là nên chấp nhận.

Phủ nhận khái niệm

Magnifier thì phủ nhận khái niệm Wikipedia như xã hội thu nhỏ: "...Wikipedia không phải là một xã hội thu nhỏ, vậy ta cố ý lưu án tích lại làm gì?..." khi anh chống kịch liệt việc lưu án tích thành viên bị xem là bất hảo.

Bản sao của xã hội thực

Nguyentrongphu đánh giá Wikipedia giống như xã hội thực: "...Wikipedia căn bản chỉ là một xã hội thu nhỏ nên bản chất của nó cũng khá giống như ở ngoài đời..." và nếu nó "...Cứ ù lì không chịu thay đổi thì chỉ có 1 kết cục = bị lạc hậu..." Năm 2022, Nguyentrongphu đưa ra ý kiến: "...Giống như ở ngoài đời, bạn đi làm cũng phải xây dựng uy tín hoặc đi bán hàng cũng phải xây dựng uy tín với khách hàng. Wikipedia Vi nói nôm na cũng là một xã hội thu nhỏ. Tại sao bạn phải xây dựng uy tín ở đây? Vì bạn vẫn còn muốn đóng góp cho nó. Sân chơi nào cũng có luật chơi của nó. Giống như bạn đi bán hàng mà bạn hỏi tại sao tôi phải xây dựng uy tín với khách hàng?...".

Cấu trúc chung

Xã hội có cấu thành nhỏ nhất là con người, con người với bản chất đặc trưng riêng thường được mô tả bằng khái niệm 'cá nhân', nhiều cá nhân đã tạo nên bức tranh đầy màu sắc cho xã hội mà họ sống. Cộng đồng Wikipedia cũng vậy, nó được tạo ra bởi con người, họ tham gia để viết bài và quản lý mọi thứ. Cấu thành nhỏ nhất của Wikipedia chính là thành viên. Và do những thành viên tham gia cũng là con người với cá tính riêng biệt nên tính cách của họ cũng được phản ánh lên dự án Wikipedia thông qua các quan hệ giao tiếp.

Hạn chế: yếu tố Thu nhỏ về mặt quy mô

Cộng đồng Wikipedia tiếng Việt cho đến năm 2023 đã có hơn 900.000 thành viên. Khi so sánh với lượng dân số nói tiếng Việt tại đất nước đông người nói tiếng Việt nhất là Việt Nam với 90 triệu người thì nó chỉ tương đương 1%, tức là quy mô của xã hội thu nhỏ này chỉ bằng 1% xã hội thực. Tuy vậy, chỉ một phần trong số 900.000 thành viên đó là hoạt động, đại đa số chỉ là các tài khoản được tạo ra và không hoạt động. Khi tiếp tục xem xét một thiểu số thành viên hoạt động, kỳ thực nó chỉ là nhiều tài khoản được tạo ra có thể truy nguồn từ một người. Bằng chứng là hoạt động Kiểm định tài khoản. Do đó, số thành viên thực sự lại càng ít hơn, và thuật ngữ chính xác để gọi, đó là "tài khoản thành viên".

Ngày 25 tháng 5 năm 2008, thành viên Vinhtantran đã có đánh giá "xã hội thu nhỏ" này có hàng vạn người, đây là nhận định có lẽ đã đánh giá quá cao về quy mô cộng đồng này.

Hạn chế: yếu tố Thu nhỏ về mặt đóng góp

Một cách thực tế, xã hội thu nhỏ này có quy mô bé nhỏ hơn chúng ta nghĩ, nó gần như được đóng góp bởi một thiểu số người. Vào tháng 6 năm 2023, nếu xem xét số lượng thành viên theo số sửa đổi sẽ thấy một danh sách khoảng 1.848 người trên 300 sửa đổi. Nghĩa là quy mô của Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ, thực tế chỉ tương đương một trường học với khoảng 45 lớp học 40 học sinh.

Trong 20 năm chuyên mục BCB, ước tính tổng sản lượng từ 6.000 đến 7.000 bài BCB, nhưng một thống kê của Big100 cho thấy, chỉ 10 người đã đóng góp hơn 1.300 bài. Tức là một phần lớn sản lượng được tạo ra bởi một số ít người. Số còn lại gần như chia cho rất nhiều người. Điều đó cho thấy, mức độ đóng góp ít ỏi và tản mác của phần lớn thành viên.

Hạn chế: yếu tố Thu nhỏ về mặt tương tác

Ngày 26 tháng 12 năm 2007, thành viên Viethavvh cũng so sánh sự tương tự giữa xã hội và Wikipedia: "...wiki theo quan niệm của cá nhân tôi (có thể ko chính xác lắm) cũng tương tự như một xã hội thu nhỏ...", trong đó cũng xác nhận sự tồn tại của các yếu tố tương tác và thậm chí là va chạm.

Thông qua danh sách thành viên trên 300 sửa đổi, có thể thấy chỉ 1.848 tài khoản thành viên, chỉ 862 người trong đó trên 1.000 sửa đổi, 284 thành viên trên 5.000 sửa đổi, và ít dần số lượng theo hình tháp. Tiếp tục đánh giá sửa đổi của thành viên, rất nhiều sửa đổi chỉ là sửa đổi nhỏ và chỉ một phần trong đó liên quan thảo luận. Và với sự ít ỏi đó, yếu tố thảo luận hay yếu tố tương tác cộng đồng cũng thật sự nhỏ.

Hạn chế chính: thế thái nhân tình

"...Wiki theo tôi là một xã hội nhỏ và nhiều khi tôi còn coi nó là "xã hội phiến diện" vì thiếu rất nhiều thành phần xã hội."

Nacdanh

Với cái nhìn tổng quan, Wikipedia có 3 phạm vi chính, một là việc viết bài, hai là quan hệ giao tiếp, ba là việc quản lý toàn hệ thống. Với những hạn chế (bên trên) đã cho thấy số lượng tham gia của thành viên là ít ỏi, sửa đổi chung là ít, sửa đổi là đóng góp giá trị cũng ít hơn, cho thấy khía cạnh "sản xuất" với sản lượng bé nhỏ. Nhưng trọng tâm chính của bài luận này không phải đóng góp, dù nó góp phần mang đến cái nhìn chung về mặt quy mô cộng đồng và mức độ hoạt động, trọng tâm chính của bài luận là yếu tố "xã hội", tức là bàn về việc so sánh cộng đồng này với xã hội thực.

Với quy mô thành viên nhỏ và theo cường độ hoạt động hạn chế như thế, không thể có mức độ tương tác cộng đồng rộng được, và do đó khó có chiều sâu. Một đặc điểm khác là loại hình hoạt động, Wikipedia bị bó hẹp trong loại hoạt động, hoạt động chủ yếu, chính yếu của nó là viết bài. Một số thành viên thậm chí không muốn nói chuyện. Một số tránh tranh cãi. Xã hội thu nhỏ này không có quá nhiều hoạt động như xã hội ngoài kia, nó chỉ đơn giản là chọn chủ đề, kiến tạo trang và viết bài. Loại hình hoạt động lớn thứ hai là chống phá hoại, phần lớn là lùi sửa. Như thế, tương tác giữa thành viên thật ra là thấp.

Khi bàn đến 'Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ', thì gần như phải chấp nhận một phạm trù hạn chế, nó không thể sánh bằng xã hội thực, tức là nó thu nhỏ theo một tỉ lệ giảm dần. Nhưng quy mô và mức độ hoạt động nhỏ, loại hình hoạt động hạn chế của Wikipedia quá rõ nét, nó không chỉ nhỏ bé mà còn khiếm khuyết nặng nề trên khía cạnh đa dạng.

Bên cạnh truy xét về hoạt động đóng góp thông thường, 'Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ' là một ý niệm được nhiều thành viên nói đến với nội hàm "thế thái nhân tình" của nó, tức là không bàn về việc viết bài và quản trị thông thường, mà là mổ xẻ vấn đề giao tiếp cộng đồng, đặc biệt là mảng xung đột trong các quan hệ. Tuy nhiên, yếu tố hạn chế về quy mô thành viên, mức độ và loại hình hoạt động lại ấn định cho sự hạn chế của phạm trù này. Không phải lúc nào các thành viên cũng va chạm, xung đột. Vấn đề tương tác và tương tác tiêu cực giữa các cá nhân cũng gói gọn trong một số phạm vi, chả hạn bài viết. Wikipedia rõ ràng không phản ánh được sự đa dạng mọi vấn đề cuộc sống. Chính môi trường Wikipedia là môi trường bách khoa tri thức, viết bài là chính do đó nó không phải là môi trường phức tạp như xã hội thực.

Lời kết

"...bản chất Wikipedia cũng như một xã hội thu nhỏ, tuy thế nó lại không bằng một xã hội vì không có tôn ti trên dưới, và luật pháp của nó nhiều kẽ hở nên sự tầm soát đối tượng phá hoại không dễ dàng như xã hội thực, xã hội ảo nhưng tác động đến con người lại là rất thật..."

Viethavvh

Khái niệm 'Wikipedia: Một xã hội thu nhỏ' mà nhiều thành viên nói tới không phải là một khái niệm giá trị. Wikipedia thật sự quá nhỏ bé và giản đơn hơn so với xã hội thực. Wikipedia chỉ là nơi tốt để học tập, nghiên cứu tri thức chứ không phải nơi chốn phù hợp trải nghiệm xã hội. Nó quá nghèo nàn về tính đa dạng và hạn chế về quy mô để cung cấp giá trị hữu ích đáng mong đợi. Do đó, việc dùng Wikipedia như nơi nghiên cứu, tập luyện cho tri thức xã hội và nhất là để mô phỏng nó như xã hội thực sẽ thất bại.

Tuy nhiên, Wikipedia cũng là một môi trường cực đoan và nguy hiểm, một số thành viên nhỏ tuổi với tính cách mong manh sau một số tranh chấp, bất đồng tại đây có thể sẽ đau khổ. Một số sự việc không hay xảy ra có thể để lại di chấn tâm lý nghiêm trọng. Dù nó ít có giá trị phát triển cá nhân trên khía cạnh xã hội học, Wikipedia vẫn là môi trường Stress vô cùng đáng sợ.

Chú ý

Các ý so sánh được làm nghiêng.

Tham khảo

Tài liệu nghiên cứu cá nhân

• TUIBAJAVE (2023), Một nghiên cứu về Wikipedia: so sánh với xã hội thực, TpHCM.

Đây là một Bài viết tốt.