Giáo phận Phát Diệm

Giáo phận Phát Diệm (tiếng Latin: Dioecesis de Phatdiem) là một giáo phận Công giáo tại Việt Nam. Đây là giáo phận đầu tiên ở Việt Nam được ủy thác cho hàng giáo sĩ Việt Nam cai quản thay cho các giáo sĩ truyền giáo ngoại quốc. Nhà thờ chính tòa Phát Diệm được ví như "kinh đô Công giáo" của Việt Nam.

Giáo phận Phát Diệm Dioecesis de Phatdiem
Vị trí
Quốc gia	Việt Nam
Địa giới	Ninh Bình và một phần tỉnh Hòa Bình (các huyện Lạc Thủy, Yên Thủy)
Giáo tỉnh	Giáo tỉnh Hà Nội
Thống kê
Dân số - Địa bàn - Giáo dân	(tính đến 2019) 1,039,490 156,475
Giáo hạt	9 (2017)
Giáo xứ	79 (2017)
Thông tin
Giáo phái	Công giáo Rôma
Nghi lễ	Nghi lễ Latinh
Thành lập	15 tháng 4 năm 1901
Nhà thờ chính tòa	Nữ vương Rất thánh Mân Côi (Nhà thờ Phát Diệm)
Toà giám mục	75 Phát Diệm Đông, Kim Sơn, Ninh Bình
Linh mục đoàn	145 (2022)
Lãnh đạo giáo phận hiện tại
Giáo hoàng	Phanxicô
Trưởng giáo tỉnh	Giuse Vũ Văn Thiên
Giám mục	Phêrô Kiều Công Tùng (de jure)
Giám quản Tông Toà	Giuse Nguyễn Năng (de facto)
Đại diện Giám quản	Antôn Phan Văn Tự Đại diện, thừa ủy quyền Hành pháp Phêrô Nguyễn Văn Hiện Phó Đại diện, thừa ủy quyền Ngoại vụ
Nguyên giám mục	Giuse Nguyễn Văn Yến
Trang mạng
http://www.phatdiem.org

Giáo phận hiện tại được cai quản trên danh nghĩa bởi giám mục tân cử Phêrô Kiều Công Tùng (bổ nhiệm năm 2023), tổng giám mục Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Giuse Nguyễn Năng đảm trách vai trò Giám quản Tông Tòa Giáo phận này trên thực tế cho đến khi giám mục tân cử chính thức nhậm chức.

Tổng quan

Địa giới giáo phận Phát Diệm rộng 1.787 km². Năm 2017, giáo phận Phát Diệm có khoảng 154.167 giáo dân (15% dân số), 115 linh mục và 79 giáo xứ, trong tổng số dân số địa phương là 1.031.357 người. Nhà thờ Đức mẹ Mân Côi (còn gọi là nhà thờ đá Phát Diệm) ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình được chỉ định làm nhà thờ chính tòa của giáo phận.

Mặc dù giáo phận Phát Diệm nằm trên diện tích rộng 1.787 km², bao gồm toàn bộ tỉnh Ninh Bình và vùng phía nam tỉnh Hòa Bình (các huyện Lạc Thủy, Yên Thủy) nhưng mật độ giáo dân lại tập trung nhiều ở huyện Kim Sơn với 80.000 giáo dân và 32 giáo xứ, chiếm 55% tổng số giáo dân của giáo phận mặc dù diện tích chỉ chiếm 11,6% tổng diện tích giáo phận.

Địa giới giáo phận: phía bắc giáp tổng giáo phận Hà Nội và giáo phận Bùi Chu, phía nam giáp giáo phận Thanh Hóa, phía đông giáp vịnh Bắc Bộ, phía tây giáp giáo phận Hưng Hóa.

Lịch sử

Đầu thế kỷ XIX, cả vùng Kim Sơn ngày nay vẫn còn là vùng đất bồi với bùn lầy, cỏ sậy. Năm 1828, ông Nguyễn Công Trứ được triều đình Huế phái ra Bắc để khai phá những vùng đất mới và đã lập ra huyện Tiền Hải (tỉnh Thái Bình) và huyện Kim Sơn (tỉnh Ninh Bình). Tên gọi Phát Diệm xuất hiện vào năm Minh Mạng thứ 10 (1829), khi huyện Kim Sơn được thành lập.

Có thể nói công cuộc truyền giáo tại Đàng Ngoài chỉ thực sự bắt đầu từ khi cha Alexandre de Rhodes và cha Marquez cập bến Cửa Bạng (nay thuộc Ba Làng, Thanh Hóa) vào ngày lễ thánh Giuse (19 tháng 3 năm 1627). Trong khi chờ đợi ra kinh đô Thăng Long (nay là Hà Nội), các ngài đã giảng đạo tại Van-no, vốn từng được một số người cho là gần cửa Thần Phù, ngày nay là xứ Hảo Nho, thuộc giáo phận Phát Diệm.

Năm 1659, Tòa Thánh thành lập hai Vùng Đại Diện Tông Tòa (từ đây xin gọi tắt là giáo phận) Đàng Ngoài và Đàng Trong, với hai vị Đại Diện Tông Toà tiên khởi là François Pallu và Lambert de la Motte, cũng là hai vị sáng lập Hội Thừa Sai Paris. Tuy nhiên, mãi đến năm 1666, các cha đầu tiên thuộc Hội Thừa sai Paris mới đặt chân lên Đàng Ngoài và bắt đầu thực sự tham gia công việc rao giảng Tin Mừng tại vùng đất này.

Năm 1679, giáo phận Đàng Ngoài được phân đôi thành Đông và Tây Đàng Ngoài. Vùng đất giáo phận Phát Diệm ngày nay thuộc Tây Đàng Ngoài do Đức Cha Jacques de Bourges coi sóc. Năm 1712, vùng đất ngày nay là Phát Diệm đã có 34 nhà thờ và nhà nguyện với 4.540 tín hữu.

Ngày 27 tháng 3 năm 1846, giáo phận Tây Đàng Ngoài lại được chia thành Tây và Nam Đàng Ngoài. Phát Diệm thuộc về Tây Đàng Ngoài do Đức Cha Retord Liêu coi sóc với 4 giáo xứ: Phúc Nhạc có 10.600 tín hữu, Yên Vân 1.598, Bạch Bát 3.482, Đồng Chưa 4.000.

Năm 1895, giáo phận Tây Đàng Ngoài lại được phân chia lần nữa thành Tây Đàng Ngoài và Thượng Đàng Ngoài, quen gọi là giáo phận Đoài. Phần đất giáo phận Phát Diệm thuộc giáo phận Tây Đàng Ngoài do Đức cha Gendreau Đông coi sóc.

Giáo phận Phát Diệm chính thức được thành lập ngày 19 tháng 4 năm 1901 khi Giáo hoàng Lêô XIII chia Tây Đàng Ngoài thành hai: Tây Đàng Ngoài (Hà Nội bây giờ) và giáo phận mang tên mới là Duyên Hải Đàng Ngoài, còn được gọi là giáo phận Thanh, gồm tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa và Châu Lào. Ngày 3 tháng 12 năm 1924, giáo phận Thanh được đổi thành giáo phận tông tòa Phát Diệm.

Năm 1932, giáo phận Phát Diệm được chia đôi để thành lập giáo phận mới mang tên giáo phận Thanh Hóa.

Ngày 11 tháng 6 năm 1933, Giáo hoàng Piô XI đặt Đức Cha Gioan Baotixita Nguyễn Bá Tòng, giám mục người Việt Nam tiên khởi, làm giám mục phó giáo phận Phát Diệm.

Ngày 24 tháng 11 năm 1960, với sắc chỉ Venerabilium Nostrorum, Tòa Thánh thành lập hàng giáo phẩm Việt Nam và nâng các giáo phận tông tòa ở Việt Nam lên hàng chính tòa. Đức Cha Phaolô Bùi Chu Tạo là giám mục chính tòa đầu tiên của giáo phận Phát Diệm.

Danh sách các giáo xứ

Nhà thờ chính tòa - Nhà thờ Phát Diệm

Toàn cảnh đan viện Châu Sơn

Giáo phận Phát Diệm được chia thành 9 giáo hạt.

Hạt Bạch Liên

Hạt Bạch Liên gồm 8 giáo xứ nằm trên địa bàn huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Bạch Liên - Xã Yên Thành, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
2. Bình Hải - Xã Yên Nhân, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
3. Hải Nạp - Xã Yên Hòa, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
4. Phú Thuận - Xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
5. Quảng Nạp - Xã Yên Thắng, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
6. Quảng Phúc - Xã Yên Phong, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
7. Yên Liêu - Xã Khánh Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
8. Yên Thổ - Thị trấn Yên Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình

Hạt Cách Tâm

Hạt Cách Tâm gồm 8 giáo xứ nằm trên nửa phần phía bắc huyện Kim Sơn giáp sông Đáy và một phần nhỏ huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Cách Tâm - Xã Xuân Chính, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
2. Dưỡng Điềm - Xã Hồi Ninh, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
3. Mông Hưu - Xã Xuân Chính, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
4. Như Sơn - Xã Xuân Chính, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
5. Quân Triêm - Xã Chất Bình, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
6. Quyết Bình - Xã Chất Bình, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
7. Tín Thuận - Xã Khánh Thành, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
8. Xuân Hồi - Xã Xuân Chính, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình

Hạt Đồng Chưa

Hạt Đồng Chưa gồm 8 giáo xứ nằm trên địa bàn huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Đồng Chưa - Xã Gia Thịnh, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
2. Lãng Vân - Xã Gia Lập, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
3. Mưỡu Giáp - Xã Gia Xuân, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
4. Mỹ Thủy - Xã Gia Thịnh, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
5. Phúc Lai - Xã Sơn Lai, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
6. Trung Đồng - Xã Gia Trung, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
7. Uy Đức - Xã Gia Hòa, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
8. Uy Tế - Xã Gia Hưng, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình

Hạt Ninh Bình

Hạt Ninh Bình gồm 9 giáo xứ nằm trên địa bàn thành phố Ninh Bình, thành phố Tam Điệp, huyện Hoa Lư và một phần nhỏ các huyện Nho Quan, Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Ninh Bình - Phường Thanh Bình, thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình
2. An Ngải - Xã Quảng Lạc, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
3. Áng Sơn - Xã Ninh Hòa, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình
4. Đồng Bài - Xã Quảng Lạc, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
5. Hào Phú - Xã Khánh Phú, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
6. Hoàng Mai - Xã Ninh An, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình
7. La Vân - Xã Ninh Giang, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình
8. Thiện Dưỡng - Xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình
9. Tam Điệp - Phường Tân Bình, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình

Hạt Phát Diệm

Hạt Phát Diệm gồm 8 giáo xứ nằm trên phần trung tâm huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Phát Diệm - Thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
2. Bình Sa - Xã Lai Thành, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
3. Hảo Nho - Xã Yên Lâm, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình
4. Hoài Lai - Xã Lai Thành, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
5. Phát Vinh - Xã Lưu Phương, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
6. Phương Thượng - Xã Lưu Phương, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
7. Trì Chính - Xã Kim Chính, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
8. Yên Bình - Xã Tân Thành, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình

Hạt Phúc Nhạc

Hạt Phúc Nhạc gồm 8 giáo xứ nằm trên địa bàn huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Phúc Nhạc - Xã Khánh Nhạc, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
2. Yên Vân - Xã Khánh Vân, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
3. Bình Hòa - Xã Khánh Hồng, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
4. Gia Lạc - Xã Khánh Hội, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
5. Hiếu Thuận - Xã Khánh Mậu, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
6. Nam Biên - Xã Khánh Mậu, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
7. Phúc Hải - Xã Khánh Trung, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình
8. Tam Châu - Xã Khánh Nhạc, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình

Hạt Tôn Đạo

Hạt Tôn Đạo gồm 8 giáo xứ nằm trên nửa phần phía bắc huyện Kim Sơn (các xã ở phía bắc thị trấn Phát Diệm), tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Tôn Đạo - Xã Ân Hòa, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
2. Dục Đức - Xã Kim Định, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
3. Hòa Lạc - Xã Như Hòa, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
4. Hướng Đạo - Xã Đồng Hương, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
5. Khiết Kỷ - Xã Ân Hòa, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
6. Phú Hậu - Xã Hùng Tiến, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
7. Thuần Hậu - Xã Ân Hòa, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
8. Ứng Luật - Xã Quang Thiện, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình

Hạt Văn Hải

Hạt Văn Hải gồm 11 giáo xứ nằm trên phần phía nam huyện Kim Sơn giáp vịnh Bắc Bộ, tỉnh Ninh Bình, xếp theo ABC:

1. Văn Hải - Xã Văn Hải, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
2. Cồn Thoi - Xã Cồn Thoi, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
3. Hóa Lộc - Xã Định Hóa, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
4. Hải Cường - xã Văn Hải, Kim Sơn, Ninh Bình
5. Như Tân - Xã Kim Tân, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
6. Tân Khẩn - Xã Kim Mỹ, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
7. Hợp Thành - Xã Cồn Thoi, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
8. Kim Đông - Xã Kim Đông, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
9. Kim Trung - Xã Kim Trung, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
10. Tân Mỹ - Xã Kim Mỹ, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình
11. Tùng Thiện - Xã Kim Tân, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình

Hạt Vô Hốt

Hạt Vô Hốt gồm 11 giáo xứ nằm trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình và các huyện Lạc Thủy, Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình, xếp theo ABC:

1. Vô Hốt - Xã Lạc Vân, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
2. Di Dân - Thị trấn Hàng Trạm, huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình
3. Đồng Đinh - Xã Thượng Hòa, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
4. Khoan Dụ - Xã Khoan Dụ, huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình
5. Lạc Bình - Xã Thạch Bình, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
6. Mỹ Châu - Xã Quỳnh Lưu, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
7. Ngọc Cao - Xã Đức Long, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
8. Phúc Châu - Xã Phú Sơn, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
9. Sào Lâm - Xã Văn Phú, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
10. Sơn Lũy - Xã Đức Long, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
11. Xích Thổ - Xã Xích Thổ, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình

Các danh địa trong giáo phận

Nhà thờ chính tòa và Tòa Giám mục

Bài chi tiết: Nhà thờ chính tòa Phát Diệm

Tòa Giám mục của giáo phận đặt tại thị trấn Phát Diệm, Kim Sơn, Ninh Bình.

Thánh địa hành hương

1. Nhà thờ Hảo Nho
2. Đền thánh Phúc Nhạc
3. Đức Mẹ Đồng Đinh
4. Đan viện Xito Châu Sơn
5. Nhà thờ Tôn Đạo

Các nhà thờ và tu viện lớn

1. Nhà thờ giáo xứ Lãng Vân
2. Đan viện Xitô Châu Sơn
3. Nhà thờ giáo xứ Yên Vân

Các đời Giám mục quản nhiệm

STT	Tên	Thời gian quản nhiệm	Ghi chú
Hạt Đại diện Tông tòa Duyên hải Bắc Kỳ
1 †	Jean-Pierre-Alexandre Marcou Thành	1901-1935
2 †	Louis-Christian-Marie de Cooman Hành	1917-1932
Hạt Đại diện Tông tòa Phát Diệm
3 †	Gioan Baotixita Nguyễn Bá Tòng	1933-1943
4 †	Gioan Maria Phan Đình Phùng	1943-1944
5 †	Tađêô Lê Hữu Từ	1945-1959
6 †	Phaolô Bùi Chu Tạo	1959-1960
Giáo phận Phát Diệm
	Phaolô Bùi Chu Tạo	1960-1998
7 †	Giuse Lê Quý Thanh	1963-1974
8 †	Giuse Nguyễn Thiện Khuyến	1976-1981
9	Giuse Nguyễn Văn Yến	1988-1998 1998-2007
10	Giuse Nguyễn Chí Linh	2007-2009	Giám quản Tông Tòa
11	Giuse Nguyễn Năng	2009-2019 2019-nay	Giám mục chính tòa Giám quản Tông Tòa
12	Phêrô Kiều Công Tùng	2023-nay

Ghi chú:

• : Giám mục chính tòa
• : Giám mục phó, Giám mục phụ tá hoặc Đại diện Tông Tòa
• : Giám quản Tông Tòa

Nhân vật Công giáo nổi bật

• Linh mục Phêrô Trần Lục
• Linh mục Phaolô Hoàng Quỳnh
• Nhà tư sản Ngô Tử Hạ

Xem thêm

• Danh sách giáo phận Công giáo Việt Nam
• Công giáo tại Việt Nam

Liên kết ngoài

• Chúc mừng chức sắc Công giáo, giáo dân Phát Diệm, Việt Nam Net Plus
• Nhà thờ đá Phát Diệm trước ngày Giáng sinh, Dân Trí
• Caritas Giáo phận Phát Diệm trao tiền hỗ trợ học sinh nghèo năm học 2010