Thị trấn nông trường

Thị trấn nông trường là một thuật ngữ dùng để chỉ các thị trấn được hình thành từ những khu dân cư tập trung của các nông trường quốc doanh tại miền Bắc và miền Trung Việt Nam.

Đồi chè ở thị trấn Nông trường Mộc Châu

Hình thành

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, bên cạnh việc phân chia lại ruộng đất cho nông dân ly tán do tác động chiến tranh, chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa còn tổ chức hệ thống các nông trường để khai thác các vùng đất hoang vào mục đích nông nghiệp. Lực lượng tổ chức nông trường gồm nhiều thành phần dân cư, trong đó có một số lượng lớn quân nhân tạm thời chưa giải ngũ được điều động làm công tác kinh tế.

Số lượng nông trường tăng nhanh trong suốt thập niên 1960, cùng với thời gian tồn tại của Bộ Nông trường trong chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bên cạnh việc thúc đẩy kinh tế nông nghiệp để có thể đảm bảo một phần nhu cầu lương thực, các nông trường còn là các địa điểm tập kết bí mật dùng huấn luyện các đơn vị quân đội trước khi hành quân vào Nam tham chiến.

Việc hình thành các nông trường cũng thúc đẩy hình thành các khu dân cư tập trung mới ở những vùng xa xôi hẻo lánh, góp phần làm tăng nhanh dân số cơ học tại địa phương. Việc tăng trưởng nhanh chóng các nông trường dẫn đến nhiều mâu thuẫn trong quản lý đất đai giữa địa phương với nông trường, đặc biệt là các tranh chấp về đất đai trồng trọt; đồng cỏ chăn nuôi, ao hồ nuôi cá, đập nước, v.v... Bên cạnh đó, xảy ra những bất cập trong quản lý hành chính, nhập nhằng, chồng lấn giữa cơ quan chính quyền địa phương và ban giám đốc nông trường. Do đặc điểm khá biệt lập, các nông trường vừa mang đặc tính một đơn vị sản xuất kinh tế, vừa là đơn vị hành chính gần như độc lập với chính quyền địa phương (các nông trường thường trực thuộc cấp Bộ, hoặc trực thuộc quân đội).

Để khắc phục tình trạng này, một cơ cấu hành chính đặc biệt được thành lập, gọi là thị trấn nông trường. Theo đó, các khu dân cư tập trung thành lập các thị trấn trực thuộc huyện ở những nông trường có từ 700 nhân khẩu trở lên (kể cả công nhân, viên chức và gia đình công nhân, viên chức và những người sinh sống dựa theo nông trường). Trường hợp nông trường ở trong địa giới hơn một huyện, thị trấn nông trường sẽ trực thuộc về huyện mà phạm vi chính của nông trường thuộc về đó.

Mặc dù mang tính chất như một đơn vị hành chính, nhưng thị trấn nông trường không có địa giới hành chính riêng, mà chỉ đơn thuần thực hiện chức năng quản lý hành chính trong phạm vi của nông trường, vốn có phạm vi nằm trên địa giới của nhiều xã, thậm chí chồng lấn địa giới của nhiều huyện. Cơ quan quản lý hành chính nhà nước của thị trấn nông trường là Ủy ban hành chính thị trấn nông trường, phụ trách quản lý hành chính nhà nước đối với công nhân, viên chức, gia đình công nhân; viên chức và những người sinh sống dựa theo nông trường. Chủ tịch Ủy ban hành chính thị trấn nông trường thường do một Phó giám đốc nông trường kiêm nhiệm, nhưng không thoát ly công tác chuyên môn.

Trong kỳ Chiến tranh phá hoại, các thị trấn nông trường nhanh chóng gia tăng dân số cơ học do dòng người tản cư từ các đô thị lớn, phát triển thành những thị tứ đông đúc, có vai trò như một đơn vị hành chính chính thức. Sau năm 1975, các thị trấn nông trường và thị trấn lâm trường tiếp tục được mở ở phía Nam, đặc biệt là ở vùng Tây Nguyên. Tuy nhiên, từ sau năm 1980, cơ cấu hành chính của thị trấn nông trường cũng được thay đổi, với sự hình thành cơ cấu chính quyền nhà nước Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, tách biệt với bộ máy của nông trường.

Tuy nhiên, sau khi Việt Nam thực hiện chính sách mở cửa, nhiều nông trường chuyển đổi mô hình, thuần túy làm nhiệm vụ kinh tế. Từ sau thập niên 2000, lần lượt các thị trấn nông trường đều bị giải thể. Một số được chuyển đổi thành đơn vị hành chính sang cấp xã hoặc thị trấn thực thụ. Một số vẫn còn duy trì tên gọi thị trấn nông trường cho đến ngày nay, nhưng tất cả chúng đều là những đơn vị hành chính thực thụ, không còn mang tính chất thị trấn nông trường như hình thái của chúng lúc ban đầu.

Các thị trấn nông trường hiện tại

STT	Tên	Huyện	Năm thành lập	Loại đô thị
1	Thị trấn Nông trường Lệ Ninh	Lệ Thủy, Quảng Bình	1965	V
2	Thị trấn Nông trường Thái Bình	Đình Lập, Lạng Sơn	1965	V
3	Thị trấn Nông trường Việt Trung	Bố Trạch, Quảng Bình	1966	V
4	Thị trấn Nông trường Việt Lâm	Vị Xuyên, Hà Giang	1967	V
5	Thị trấn Nông trường Trần Phú	Văn Chấn, Yên Bái	1968	V
6	Thị trấn Nông trường Liên Sơn	Văn Chấn, Yên Bái	1970	V
7	Thị trấn Nông trường Phong Hải	Bảo Thắng, Lào Cai	1977	V

Các thị trấn nông trường đã giải thể

STT	Tên hành chính	Năm thành lập	Năm giải thể	Địa bàn tương ứng hiện nay	Ghi chú
1	Thị trấn Nông trường 19-5	1965	1995	Nghĩa Đàn, Nghệ An
2	Thị trấn Nông trường Rạng Đông	1965	1987	Nghĩa Hưng, Nam Định
3	Thị trấn Nông trường Phú Sơn	1965	1987	Thanh Sơn, Phú Thọ
4	Thị trấn Nông trường Vân Du	1965	2004	Thạch Thành, Thanh Hóa
5	Thị trấn Nông trường Vân Lĩnh	1965	2009	Thanh Ba, Phú Thọ
6	Thị trấn Nông trường Thống Nhất	1966	2009	Yên Định, Thanh Hóa
7	Thị trấn Nông trường Bắc Sơn	1967	2011	Phổ Yên, Thái Nguyên
8	Thị trấn Nông trường Bình Minh	1967	1987	Kim Sơn, Ninh Bình	Giải thể và đổi tên thành Thị trấn Bình Minh
9	Thị trấn Nông trường Bố Hạ (Cam Bố Hạ)	1967	2007	Lạng Giang, Bắc Giang
10	Thị trấn Nông trường Đồng Giao	1967	1974	Tam Điệp, Ninh Bình
11	Thị trấn Nông trường Hà Trung	1967	1981	Hà Trung, Thanh Hóa
12	Thị trấn Nông trường Lam Sơn	1967	2004	Ngọc Lặc, Thanh Hóa
13	Thị trấn Nông trường Phúc Do	1967	2004	Cẩm Thủy, Thanh Hóa
14	Thị trấn Nông trường Quân Chu	1967	2011	Đại Từ, Thái Nguyên
15	Thị trấn Nông trường Sao Vàng	1967	1999	Thọ Xuân, Thanh Hóa
16	Thị trấn Nông trường Sông Bôi	1967	1999	Lạc Thủy, Hòa Bình
17	Thị trấn Nông trường Sông Cầu	1967	2011	Đồng Hỷ, Thái Nguyên
18	Thị trấn Nông trường Thạch Thành	1967	2004	Thạch Thành, Thanh Hóa
19	Thị trấn Nông trường Thanh Hà	1967	1999	Lạc Thủy, Hòa Bình
20	Thị trấn Nông trường Vân Hùng	1967	1987	Đoan Hùng, Phú Thọ
21	Thị trấn Nông trường Yên Mỹ	1967	2004	Nông Cống, Thanh Hóa
22	Thị trấn Nông trường Yên Thế	1967	2008	Yên Thế, Bắc Giang
23	Thị trấn Nông trường Sông Âm	1968	2004	Ngọc Lặc, Thanh Hóa
24	Thị trấn Nông trường Thạch Ngọc	1968	2004	Thạch Hà, Hà Tĩnh
25	Thị trấn Nông trường Cao Phong	1968	1994	Cao Phong, Hòa Bình
26	Thị trấn Nông trường Nghĩa Lộ	1968	2020	Nghĩa Lộ, Yên Bái
27	Thị trấn Nông trường Than Uyên	1968	2008	Tân Uyên, Lai Châu
28	Thị trấn Nông trường Tô Hiệu	1968	1999	Mai Sơn, Sơn La
29	Thị trấn Nông trường Cửu Long	1968	1986	Lương Sơn, Hòa Bình
30	Thị trấn Nông trường 2-9	1969	1999	Yên Thủy, Hòa Bình
31	Thị trấn Nông trường Bãi Trành	1969	2004	Như Xuân, Thanh Hóa
32	Thị trấn Nông trường Điện Biên	1969	1997	Điện Biên Phủ, Điện Biên
33	Thị trấn Nông trường Mường Ẳng	1969	1997	Mường Ảng, Điện Biên
34	Thị trấn Nông trường Tam Đường	1969	1997	Lai Châu, Lai Châu
35	Thị trấn Nông trường 1-5	1977	1995	Nghĩa Đàn, Nghệ An
36	Thị trấn Nông trường 20-4	1977	2004	Hương Khê, Hà Tĩnh
37	Thị trấn Nông trường Chiềng Ve	1977	1999	Mộc Châu, Sơn La
38	Thị trấn Nông trường Hải Hòa	1979	1994	Móng Cái, Quảng Ninh
39	Thị trấn Nông trường Đạ Tẻh	1979	1986	Đạ Tẻh, Lâm Đồng
40	Thị trấn Nông trường Đạ M'ri	1979	1986	Đạ Huoai, Lâm Đồng
41	Thị trấn Nông trường Hải Sơn	1979	1998	Móng Cái, Quảng Ninh
42	Thị trấn Nông trường Chiềng Sung	1980	1999	Mai Sơn, Sơn La
43	Thị trấn Nông trường Nam Ban	1981	1987	Lâm Hà, Lâm Đồng
44	Thị trấn Nông trường Sông Ray	1982	1993	Cẩm Mỹ, Đồng Nai
45	Thị trấn Nông trường Ea Pốk	1984	1993	Cư M'gar, Đắk Lắk
46	Thị trấn Nông trường Ea Tul	1986	1993	Cư M'gar, Đắk Lắk
47	Thị trấn Nông trường Tân Trào	????	1999	Sơn Dương, Tuyên Quang
48	Thị trấn Nông trường Sông Lô	????	1999	Yên Sơn, Tuyên Quang
49	Thị trấn Nông trường Tháng 10	????	1999	Yên Sơn, Tuyên Quang
50	Thị trấn Nông trường Chí Linh	????	2002.	Chí Linh, Hải Dương
51	Thị trấn Nông trường Tam Đảo	????	1996	Tam Đảo, Vĩnh Phúc
52	Thị trấn Nông trường Đông Hiếu	????	1995	Thái Hòa, Nghệ An
53	Thị trấn Nông trường Tây Hiếu	????	1995	Thái Hòa, Nghệ An
54	Thị trấn Nông trường Cờ Đỏ	????	1995	Nghĩa Đàn, Nghệ An
55	Thị trấn Nông trường Mộc Châu	1968	2025	Mộc Châu, Sơn La

Xem thêm

• Phân cấp hành chính Việt Nam

Liên kết ngoài

• Thông tư 40-NL/TT năm 1959 về việc chọn cử cán bộ, công nhân và quân nhân vào trường Trung cấp Nông lâm Nông trường do Bộ Nông Lâm ban hành.
• Thông tư liên bộ 32-TT-LB năm 1964 về quan hệ đất đai và quản lý hành chính ở các nông trường do Liên bộ Bộ Nội vụ và Bộ Nông trường ban hành.

Xem thêm

• Danh sách thị trấn tại Việt Nam