Wikipedia

Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được

(Đổi hướng từ Wikipedia:V)

"WP:V" đổi hướng tới đây. Để đọc quy định của Wikipedia về phá hoại, xem WP:VD.
Quy định cốt lõi về nội dung
Quy định khác về nội dung
Mọi thông tin trong bài bách khoa trên Wikipedia tiếng Việt phải có nguồn tham khảo đáng tin cậy để mọi người kiểm chứng. Wikipedia chỉ phản ánh đúng kiến thức từ các nguồn, không phản ánh suy nghĩ, kiến thức, trải nghiệm cá nhân của người viết, cũng không phản ánh những ý tưởng hay thông tin chưa được xuất bản.

Có những thông tin có thể bạn chắc chắn đúng nhưng vẫn cần có nguồn hợp lệ thì mới có thể đưa vào bài.[a] Nếu các nguồn mâu thuẫn nhau, hãy đứng ở góc độ trung lập và trình bày quan điểm của các nguồn với tỷ lệ tương ứng.

Tất cả nội dung trong không gian chính của Wikipedia đều phải có nguồn (bao gồm mọi thứ trong bài viết, danh sách, chú thích hình…). Riêng bốn thứ sau không những phải có nguồn ngay cạnh, mà khi đối chiếu còn phải thấy nguồn ghi đúng thông tin đó:

Những nội dung cần nguồn ngay cạnh để kiểm chứng nhưng không có thì có thể bị xóa. Mọi thông tin gây tranh cãi về người đang sống, tổ chức đang hoạt động nhưng không nguồn hoặc nguồn yếu càng cần phải được xóa ngay lập tức. Trang Wikipedia:Chú thích nguồn gốc sẽ hướng dẫn bạn cách viết chú thích nguồn.

Thông tin kiểm chứng được hay "nói có sách, mách có chứng" là quy định mà tất cả các bài bách khoa trên Wikipedia cần phải tuân theo. Quy định này, không đăng nghiên cứu chưa công bố và thái độ trung lập là các quy định cốt lõi về nội dung, liên kết chặt chẽ với nhau để xác lập quy chuẩn cơ bản của bách khoa toàn thư nên mọi người cần hiểu bản chất của cả ba. Không những thế, các bài viết cũng phải tuân thủ quy định về bản quyền.

Nghĩa vụ dẫn chứng

Viết tắt quy định
Xem thêm: Wikipedia:Quy định biên tập § Khắc phục vấn đề

Mọi thông tin trong bài bách khoa cần có nguồn đáng tin cậy để người đọc có thể kiểm chứng. Dẫn chứng là nghĩa vụ của người thêm nội dung vào bài hoặc muốn khôi phục nội dung đã bị xóa. Để dẫn chứng, hãy đặt nguồn ở cuối thông tin, và nguồn phải phản ánh đúng nội dung bạn đưa vào.[b][c] Đặc biệt là những thứ sau:

  • Trích dẫn nguyên văn
  • Nội dung có người nghi ngờ là không kiểm chứng được
  • Nội dung khả năng cao sẽ có người nghi ngờ là không kiểm chứng được, bao gồm cả nội dung về người đang sống và mới qua đời

Nguồn phải phản ánh đúng các thông tin trong bài. Bạn hãy ghi nguồn đầy đủ, chi tiết nhất có thể, ghi tất cả các thông tin xuất bản bạn biết, nếu là sách thì cần ghi số trang (cũng có trường hợp chỉ cần ghi đề mục, chương… là được, xem hướng dẫn cụ thể tại Wikipedia:Chú thích nguồn gốc).

Thông tin không có nguồn cụ thể để chứng minh có thể bị xóa mà không cần khôi phục. Quyết định có nên xóa không, xoá sớm hay muộn sẽ dựa trên giá trị của thông tin và trạng thái tổng thể của bài viết.

Thay vì xóa ngay, hãy cân nhắc gắn bản mẫu {{cần chú thích}} vào đuôi.[d] Khi gắn bản mẫu hay xóa nội dung thiếu nguồn, hãy giải thích đó là vì không thể có nguồn hợp lệ, không phải chỉ vì thiếu nguồn.[e] Nhưng nếu bạn nghĩ có thể có nguồn cho thông tin đó, khuyến khích bạn tự tìm và kẹp nguồn rồi hẵng gắn bản mẫu hay xóa ra khỏi bài.

Nguồn đáng tin cậy

Viết tắt quy định
 

Nguồn đáng tin cậy

Trên Wikipedia, từ "nguồn" có bốn nghĩa. Yếu tố nào sau đây cũng có thể ảnh hưởng đến độ xác tín của nguồn.

  • Bản thân tác phẩm (bài báo, cuốn sách, cáo phó…)
  • Tác giả tạo ra tác phẩm (nhà văn, nhà báo, chuyên gia, nhà nghiên cứu…)
  • Ấn phẩm (báo, tạp chí, tạp chí khoa học, sách…)
  • Đơn vị phát hành, xuất bản tác phẩm (ví dụ NXB Khoa học và Kỹ thuật, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, các viện nghiên cứu…)

Bài bách khoa cần dựa trên các nguồn đáng tin cậy, độc lập, đã xuất bản, có uy tín chỉ xuất bản nội dung đã được xác minh kỹ lưỡng, có quy trình kiểm tra thông tin chặt chẽ trước khi công bố. Nội dung trong nguồn phải "được đưa đến công chúng bằng một hình thức nào đó", gọi là xuất bản rồi.[f] Nội dung chưa xuất bản thì không được coi là đáng tin cậy và không hợp lệ.

Hãy lấy những nguồn hợp lý và có thể chứng minh các thông tin đưa vào (ví dụ, những thông tin về sức khỏe thì ưu tiên tài liệu chuyên môn hơn báo mạng). Hãy đánh giá độ hợp lý của nguồn dựa trên ngữ cảnh. Hãy đặc biệt cẩn trọng khi dẫn nguồn cho các thông tin về người đang sống và lĩnh vực y học.

Nguồn hợp lệ:

  • Ấn phẩm nghiên cứu khoa học chính thống, có uy tín, có quy trình phản biện khoa học là nguồn mạnh nhất cho các bài về lịch sử, y học và khoa học.
  • Nguồn xuất hiện trong các ấn phẩm (không nhất thiết phải học thuật) phát hành bởi các tổ chức uy tín, chính thống trên thị trường và trong xã hội (không phải các tổ chức tự xuất bản, cực đoan, cổ súy ngụy khoa học…)
  • Giáo trình đại học
  • Sách của các nhà xuất bản uy tín
  • Tạp chí, tạp chí chuyên ngành
  • Báo, tạp chí uy tín

Trang Wikipedia:Search engine test (tiếng Anh) sẽ hướng dẫn bạn cách dùng các bộ máy tìm kiếm để tìm nguồn trực tuyến viết bài.

Nguyên tắc

Các nguồn chất lượng cao nhất đều có bộ máy và cơ chế chuyên nghiệp để kiểm tra, phân tích thông tin, dữ kiện, vấn đề pháp lý, đánh giá chứng cứ, lập luận. Càng có nhiều người tham gia vào các công tác trên thì nguồn đó càng mạnh.

Blog báo và tạp chí

Viết tắt quy định

Các tờ báo, tạp chí, các cơ quan thông tấn báo chí có các chuyên mục tương tác, nội dung ít trang trọng hơn so với các bài báo chính thống gọi là blog hoặc mục Góc nhìn… Chỉ có thể dùng nội dung này làm nguồn nếu người viết là nhà báo/nhà văn chuyên nghiệp, nhưng vẫn cần thận trọng vì loại bài này không phải tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe dành cho các bài báo truyền thống, cũng không trải qua quy trình biên tập phức tạp và được xác minh thông tin chính xác.[g] Nếu đó là bài đăng quan điểm của chuyên gia, hãy đề thẳng tên tác giả, ví dụ: "theo [nhà báo] Nguyễn Văn A, ..."

Đừng bao giờ sử dụng bình luận của độc giả làm nguồn cho bài viết bách khoa. Khác với blog báo chí, blog cá nhân hoặc nhóm không phải là nguồn hợp lệ và sẽ được giải thích trong mục § Nguồn tự xuất bản bên dưới.

Hướng dẫn về nguồn đáng tin cậy

Wikipedia:Nguồn đáng tin cậy sẽ giải thích chi tiết hơn về các loại nguồn khác nhau. Ngoài ra Wikipedia tiếng Việt cũng tổng hợp một danh sách nguồn tiếng Việt đáng tin cậy tại Wikipedia:Danh sách nguồn đáng tin cậy/Tiếng Việt (lưu ý rằng đây chưa phải là danh sách đầy đủ). Do quy định luôn có hiệu lực cao hơn hướng dẫn nên nếu chẳng may quy định này mâu thuẫn với hướng dẫn thì quy định này sẽ được ưu tiên.

Nguồn không đáng tin cậy

Nguồn khả nghi

Viết tắt quy định
Xem thêm: Wikipedia:Nguồn đáng tin cậy § Nguồn đáng nghi

Nguồn khả nghi hay nguồn đáng nghi là những nguồn không đáp ứng tiêu chuẩn về tính xác thực, không kiểm tra kỹ lưỡng thông tin trước khi xuất bản, không có ban biên tập hoặc không tuân thủ quy trình biên tập chặt chẽ, có xung đột lợi ích rõ ràng. Đây thường là các trang web, ấn phẩm được nhiều nguồn khác xem là cực đoan, có thiên hướng quảng bá, tuyên truyền định hướng người đọc, viết bài từ tin đồn, tin giả vô căn cứ và quan điểm cá nhân. Chỉ dùng loại này làm nguồn cho các thông tin về chủ thể, chẳng hạn như trong các bài bách khoa về chính các nguồn này. Không dẫn loại nguồn này cho các thông tin gây tranh cãi về các bên khác.

Các tạp chí khoa học "săn mồi", thu tiền (predatory journal) cũng không hợp lệ. Các tạp chí này thu phí xuất bản từ các tác giả, không thực hiện quy trình biên tập và phản biện khoa học một cách nghiêm túc. Điều này dẫn đến việc xuất bản nhiều nghiên cứu không đảm bảo chất lượng, thiếu tính xác thực, thậm chí là đưa thông tin sai lệch.

Nguồn tự xuất bản

Viết tắt quy định
Xem thêm: Wikipedia:Nguồn đáng tin cậy § Nguồn tự xuất bản


Nguồn tự xuất bản là tài liệu ai đó tự viết tự phát hành, không qua quá trình kiểm duyệt, đánh giá bởi các bên trung gian hoặc chuyên gia trong lĩnh vực, đôi khi không được khách quan, có thiên hướng tự quảng bá, phục vụ cho lợi ích của người viết. Ví dụ: sách tự xuất bản, bằng sáng chế, bản tin (newsletter), trang web cá nhân, nền tảng wiki mở, blog cá nhân hoặc blog nhóm (khác với blog báo chí ở trên), trại nội dung, podcast, các bài đăng trên diễn đàn, mạng xã hội... cũng như nhiều trang web khác trên Internet, thông cáo báo chí, nội dung trên các trang web của công ty, chiến dịch quảng cáo, nội dung được xuất bản trên phương tiện truyền thông bởi chính chủ sở hữu hay nhà xuất bản của nhóm truyền thông đó, album nhạc tự phát hành, bản tuyên ngôn bầu cử…

Những nội dung này thường không đáng tin vì bất cứ ai cũng có thể tự lập trang web, tự xuất bản sách, hay tự nhận là chuyên gia. Nhưng nếu như nội dung đó được viết bởi chuyên gia có chuyên môn sâu, từng có ấn phẩm phát hành bởi các đơn vị xuất bản uy tín, độc lập thì có thể coi là đáng tin cậy, hợp lệ và dùng được.[g] Nếu thông tin có vẻ hợp lý, có thể nó cũng có trong các nguồn hợp lệ rồi, cần ưu tiên tìm và sử dụng các nguồn đó hơn.[1] Đừng bao giờ dùng nguồn tự xuất bản để viết về người đang sống, cho dù tác giả có là chuyên gia, nhà nghiên cứu chuyên nghiệp hay nhà văn có tiếng.

Wikipedia:Identifying and using self-published works (tiếng Anh) sẽ hướng dẫn kỹ hơn cách nhận diện và sử dụng nguồn tự xuất bản. Wikipedia:List of self-publishing companies (tiếng Anh) là danh sách các công ty quốc tế cung cấp dịch vụ tự xuất bản.

Tự nói về chính mình

"WP:MANGXAHOI" đổi hướng tới đây. Đối với quy định về việc Wikipedia không phải là một mạng xã hội, xem WP:KHONGXAHOI.
Viết tắt quy định

Có thể dùng các nguồn tự xuất bản và khả nghi khi viết về chủ thể của nguồn (tác giả sách, chủ blog, chủ tài khoản mạng xã hội, chủ trang web,…) trong bài về các chủ thể này và khi viết về các hoạt động, công việc của người đó. Khi sử dụng theo diện này, đối phương không cần là chuyên gia trong lĩnh vực, nhưng:

  1. Thông tin đó không quá tư lợi, cũng không phải là khẳng định đặc biệt.
  2. Không chứa khẳng định về các đối tượng khác.
  3. Không chứa khẳng định về các sự kiện không trực tiếp liên quan đến chủ thể.
  4. Chắc chắn đây là nguồn, thông tin chính chủ.
  5. Đó không phải là nguồn chủ đạo viết bài.

Quy định này cũng áp dụng cho nội dung trên mạng xã hội như Twitter, Tumblr, Reddit, và Facebook.

Nguồn Wikipedia

Viết tắt quy định
Xem thêm: Wikipedia:Nguồn Wikipedia

Không dẫn nguồn Wikipedia, dù trực tiếp hay gián tiếp. Wikipedia là trang web do người dùng tự đóng góp và xây dựng nội dung nên không phải là nguồn đáng tin cậy, áp dụng cho mọi phiên bản ngôn ngữ. Nhưng có thể các nguồn tham khảo dưới chân bài đang chứa thông tin bạn cần, vậy thì hãy sử dụng thẳng các nguồn đó.[2] Cũng đừng gián tiếp dẫn nguồn Wikipedia thông qua các trang web và ấn phẩm chép lại nội dung hay viết bài từ nguồn Wikipedia.

Ngoại lệ duy nhất là khi viết về chính Wikipedia. Khi đó, bạn có thể trực tiếp dùng các bài bách khoa, hướng dẫn, thảo luận, thống kê… từ Wikipedia (hoặc các dự án liên quan) làm nguồn theo quy định dành cho nguồn sơ cấp. Không tự suy diễn, nhận định, kết luận… đưa ra thông tin, ý tưởng mới, nhấn mạnh quá mức vào vai trò hoặc quan điểm của Wikipedia và tự gọi tên Wikipedia trong bài bách khoa. Nên ghi rõ nội dung đó được lấy nguồn từ Wikipedia để người đọc nhận thức được có thể có sự thiên vị trong thông tin.

Tiếp cận nguồn

Viết tắt quy định
Xem thêm: Wikipedia:Thư viện Wikipedia

Đừng phủ nhận các nguồn đáng tin cậy chỉ vì khó tiếp cận hay tốn kém. Những nguồn mạnh chất lượng cao nhưng không dễ truy cập như tài liệu giấy, sách giấy (phải trả phí, mượn ở thư viện, hay mua ở nhà sách); tư liệu hiếm về lịch sử có thể chỉ có ở bảo tàng, trong các bộ sưu tập trưng bày đặc biệt, các trung tâm lưu trữ (như Trung tâm Lưu trữ Quốc gia) vẫn hoàn toàn là nguồn hợp lệ. Nếu bạn không tiếp cận được nguồn, hãy nhờ những người xung quanh.

Nguồn không phải tiếng Việt

Viết tắt quy định

Chú thích

Wikipedia tiếng Việt cho phép dẫn nguồn không phải tiếng Việt. Tuy nhiên, nếu có hai nguồn thông tin (tiếng Việt và ngôn ngữ khác), cả hai đều có chất lượng ngang nhau và sát nội dung bài viết như nhau thì nguồn tiếng Việt sẽ được ưu tiên. Khi xảy ra tranh chấp, người viết cần đưa nguyên văn nội dung nguồn (có thể trình bày trong bài, để trong chú thích nguồn, phụ chú hoặc đăng bên trang thảo luận đều được) để người khác kiểm tra xem có khớp với bài hay không, nguyên tắc này áp dụng cho mọi thứ tiếng.

Trích dẫn nguyên văn

 

Mọi trích dẫn nguyên văn từ nguồn không phải tiếng Việt (trong thân bài hay dưới chú thích) đều cần đi kèm với bản dịch tiếng Việt. Ưu tiên bản dịch tiếng Việt đã có sẵn trong các nguồn xuất bản đáng tin cậy hơn thành viên Wikipedia tự dịch, và ưu tiên việc tự dịch hơn dịch máy. Nếu sử dụng dịch máy, bạn phải đảm bảo bản dịch đó chính xác và việc sử dụng nguồn đó cho bài viết là hợp lý. Không dựa vào bản dịch máy nếu đó là bài gây tranh cãi về người đang sống. Nếu cần, hãy hỏi xem liệu những người xung quanh có thể dịch giúp bạn.

Khi được dịch bởi các tình nguyện viên của Wikipedia, thường bạn sẽ thấy cả nội dung nguyên ngữ lẫn bản dịch trong bài, không có tên người biên dịch. Khi trích dẫn để sử dụng cho bài viết, hãy cẩn thận tránh vi phạm bản quyền, bạn có thể xem thêm tại hướng dẫn về sử dụng hợp lý. Nguyên tắc này áp dụng cho nguồn ở mọi thứ tiếng.

Vấn đề khác

Đưa vào bài

Xem thêm: WP:NHANMANH, WP:KHONGTHUMUC, WP:DNB, và WP:SUMMARY

Đúng là thông tin phải có nguồn thì mới được đưa vào bài, nhưng không có nghĩa cứ có nguồn là có thể đưa vào bài bất chấp. Nếu thông tin đó không hợp lệ, không bách khoa theo các quy định khác, hoặc không giúp nâng cao chất lượng bài theo thảo luận và đồng thuận của cộng đồng thì cần được xóa hoặc đưa qua bài khác. Nghĩa vụ phải đạt được đồng thuận thuộc về những người muốn đưa nội dung tranh chấp đó vào bài.

Gắn bản mẫu

Xem thêm thông tin: Bản mẫu:Cần chú thích
Viết tắt

Để đòi nguồn, bạn hãy đặt bản mẫu {{cần chú thích}} vào cuối câu hoặc cuối vế câu đó. Bạn cũng có thể nhắn tại trang thảo luận bài hoặc dời nội dung thiếu nguồn qua trang thảo luận để yêu cầu nguồn.

Nếu muốn yêu cầu kiểm chứng để biết nguồn có chứng minh cho nội dung đó hay không, hãy dùng bản mẫu {{verify source}}. Các nội dung không thỏa có thể bị gắn bản mẫu {{failed verification}} (không khớp với nguồn) hoặc xóa khỏi bài. Nếu được, bạn nên giải thích lý do trong bản mẫu, tại tóm lược sửa đổi hoặc tại trang thảo luận để những người xung quanh hiểu tại sao.

Hãy đặc biệt cẩn trọng với các thông tin gây tranh cãi về người đang sống, người vừa qua đời cũng như các tổ chức, hội nhóm đang hoạt động. Những thông tin không nguồn hoặc nguồn yếu (đặc biệt là các thông tin tiêu cực, xúc phạm, có thể gây tổn hại đến danh tiếng) phải được xóa ngay lập tức. Không cần phải gắn bản mẫu hay dời sang trang thảo luận.

Khẳng định đặc biệt

Viết tắt quy định
 
Xem thêm: Wikipedia:Lý thuyết bên lề

Khẳng định đặc biệt là các khẳng định lạ, khác thường, khó tin, có thể mâu thuẫn với kiến thức khoa học thông thường. Để được chấp nhận tại Wikipedia, khẳng định đặc biệt luôn cần nguồn uy tín chất lượng cao (ví dụ, tài liệu chuyên môn).[3] Các dấu hiệu nhận biết là:

  • Các khẳng định lạ, quan trọng nhưng lại không có trong các nguồn chính thống
    Ví dụ: "Lâm Đồng là tỉnh đông dân nhất Việt Nam" (mâu thuẫn với các thông tin trên báo chí và kết quả điều tra dân số từ Tổng cục Thống kê)
  • Khẳng định này chỉ có trong các nguồn sơ cấp, nguồn tự xuất bản hoặc nguồn có xung đột lợi ích rõ ràng
    Ví dụ: Các nguồn duy nhất ghi nhận "Lâm Đồng là tỉnh đông dân nhất Việt Nam" là blog và các trang web quảng bá du lịch Lâm Đồng
  • Tin tức rằng ai khẳng định điều gì mâu thuẫn với tính cách của người đó, hoặc đi ngược lại lợi ích họ từng bảo vệ
  • Khẳng định trái với kiến thức hoặc quan điểm phổ biến trong cộng đồng của lĩnh vực đó, có thể làm thay đổi đáng kể các giả định phổ biến, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học, y học, lịch sử, chính trị và tiểu sử người đang sống và vừa mới qua đời. Nếu người đưa ra khẳng định giải thích ở đây có âm mưu nhằm bịt miệng họ thì càng cần phải xem xét kỹ lưỡng các khẳng định này.
    Ví dụ 1: Trong khoa học, giả định phổ biến là tốc độ ánh sáng là giới hạn tốc độ lớn nhất trong vũ trụ. Nếu ai đó tuyên bố rằng có thể di chuyển nhanh hơn tốc độ ánh sáng, điều này sẽ thay đổi hoàn toàn một giả định cơ bản trong vật lý và do đó cần bằng chứng cực kỳ mạnh.
    Ví dụ 2: Trong y học, cộng đồng y khoa đã chấp nhận rằng vắc xin là an toàn và hiệu quả. Do đó, khẳng định "vắc xin có hại cho sức khoẻ" mâu thuẫn với quan điểm phổ biến trong cộng đồng y khoa. Nếu người viết khăng khăng "đây là sự thật nhưng không có nguồn mạnh chứng minh vì xã hội đang bị thao túng và bịt miệng" thì càng phải đòi nguồn mạnh.

Giao thoa

Các quy định của Wikipedia không tồn tại độc lập mà có sự giao thoa để cùng xác lập quy chuẩn bách khoa. Quy định về nguồn kiểm chứng giao thoa với các quy định khác như sau.

Bản quyền và đạo văn

Xem thêm thông tin: Wikipedia:Bản quyền và Wikipedia:Đạo văn

Đừng đạo văn hay vi phạm bản quyền (VPBQ) khi viết bài từ nguồn. Bạn hãy tự tóm tắt lại nội dung trong nguồn bằng lời văn của mình càng nhiều càng tốt. Khi trích dẫn nguyên văn hoặc viết giống nguồn, bạn hãy đề tên nguồn, tác giả và kẹp nguồn ngay cuối thông tin đó.

Theo quy định về quyền và nghĩa vụ của người đóng góp, đừng ghi những nguồn VPBQ của người khác. Nhưng bạn có thể ghi các trang web đang sử dụng tác phẩm một cách hợp pháp (vì họ đã xin hoặc mua quyền sử dụng tác phẩm) hoặc đang sử dụng tác phẩm theo nguyên tắc sử dụng hợp lý.

Cố ý phát tán nội dung VPBQ có thể bị coi là tiếp tay cho VPBQ. Nếu có lý do để nghi ngờ nguồn đó VPBQ thì đừng sử dụng, đặc biệt là các trang web như Scribd hoặc YouTube. Hãy để ý kỹ để tránh liên kết đến nội dung VPBQ.

Trung lập

Xem thêm thông tin: Wikipedia:Quan điểm trung lập

Sau khi mọi thông tin đều đã có nguồn đáng tin cậy, bạn hãy nghiên cứu các nguồn kỹ lưỡng và viết bài thật khách quan, trung lập, trình bày tất cả quan điểm đa số và thiểu số quan trọng, tương ứng với mức độ nổi bật của từng quan điểm. Không cần phải đưa các quan điểm thiểu số vào bài (trừ phi đó là bài về chính các quan điểm đó). Nếu các nguồn mâu thuẫn nhau, hãy ghi rõ: "Nguyễn A cho rằng… nhưng Đặng B lại nghĩ khác…" kèm chú thích nguồn. Bản thân các nguồn không cần phải trung lập nhưng người viết thì có. Bách khoa toàn thư chỉ tóm tắt lại nội dung từ các nguồn hợp lệ.

Nổi bật

Xem thêm thông tin: Wikipedia:Độ nổi bật

Nếu không thể tìm ra các nguồn độc lập, đáng tin cậy thì Wikipedia không cần có bài về chủ đề đó. Hay nói cách khác, chủ đề đó không cần phải có mặt trên Wikipedia.

Nghiên cứu chưa công bố

Xem thêm thông tin: Wikipedia:Không đăng nghiên cứu chưa được công bố

Quy định về không đăng nghiên cứu chưa công bố (NCCCB) liên quan chặt chẽ đến quy định này. Cụ thể:

  1. Mọi thông tin trong bài bách khoa đều phải có nguồn xuất bản đáng tin cậy. Tức là, phải có một nguồn đáng tin cậy đã xuất bản cho các thông tin đó, dù có thể nguồn đang không nằm trong bài.
  2. Nguồn phải khớp với các thông tin trong bài. Không được suy luận từ các nguồn để đưa ra các kết luận mới, cách hiểu mới chưa hề tồn tại.
  3. Bạn hãy viết bài chủ yếu dựa trên các nguồn thứ cấp đáng tin cậy. Nguồn sơ cấp chỉ hợp lệ trong một số trường hợp. Để biết thêm thông tin, hãy đọc phần Nguồn sơ cấp, nguồn thứ cấp, và nguồn hạng ba của quy định NCCCB và đoạn văn về Tránh lạm dụng các nguồn sơ cấp của quy định TSNDS.

Xem thêm

Ghi chú

  1. ^ Cách diễn đạt cũ là "Thông tin muốn được đưa vào Wikipedia phải là thông tin có khả năng kiểm chứng được, chứ không nhất thiết phải đúng." Tìm hiểu thêm tại bài luận Wikipedia:Kiểm chứng được, không nhất thiết phải đúng.
  2. ^ Nghĩa là, khi đọc nguồn, người ta phải thấy rõ thông tin đó, vì Wikipedia chỉ tổng hợp kiến thức từ nguồn có sẵn, không tự suy diễn, tự tổng hợp, tự đưa ra các cách hiểu mới. Điều cốt lõi ở đây là mọi nội dung trong bài đều cần có nguồn chứng minh, dù đôi khi chú thích nguồn có thể bị đặt sai chỗ hoặc không được ghi rõ trong từng đoạn (có thể bắt gặp ở những bài được viết hoàn toàn từ nguồn sách).
  3. ^ Nếu người viết bài đã dẫn nguồn rồi và tưởng vậy là đủ, thì sau này ai muốn xóa phải có lý do chính đáng (ví dụ, nguồn đó không đáng tin cậy, thật ra thông tin không hề có trong nguồn, bài đang bị thiên vị, nội dung đó không bách khoa,...). Nếu cần, tất cả thành viên cần góp sức để giúp đạt được đồng thuận, khắc phục các vấn đề về cách hành văn hay nguồn rồi mới thêm lại vào bài.
  4. ^ Nếu bài chứa quá ít nguồn tham khảo, bạn có thể xem xét treo biển {{Đoạn thiếu nguồn gốc}} trên đầu đề mục đó, {{Thiếu nguồn gốc}} hoặc {{Chú thích trong bài}} trên đầu bài viết. Nếu đó là thể loại hay trang định hướng đang bị tranh chấp, bạn có thể yêu cầu nguồn tham khảo tại trang thảo luận.
  5. ^ Xin lưu ý rằng gắn bản mẫu hay xóa nội dung có thể dễ khiến người khác hiểu nhầm. Nhiều thành viên không đồng tình với việc thường xuyên xóa hàng loạt các thông tin không nguồn, nhất là khi người xóa cũng không đóng góp gì để cải thiện bài. Hãy kiểm tra xem biết đâu nguồn cho thông tin đó đang nằm ở chỗ khác trong bài. Nếu vẫn quyết định xóa, hãy nói rõ bạn xóa vì những thông tin đó không thể kiểm chứng được. Chỉ xóa bỏ một bên quan điểm trong bài là không được phép vì như vậy là vi phạm tính trung lập.
  6. ^ Bao gồm cả những tư liệu, tài liệu thuộc văn thư công cộng cũng như các thông tin khắc trên đá/tượng, chẳng hạn như bia mộ.
  7. ^ a b Nếu đó là khẳng định đặc biệt thì bắt buộc phải cần nguồn mạnh.

Tham khảo

  1. ^ Đặc điểm chung để nhận diện nội dung tự xuất bản là thiếu người đánh giá độc lập không có xung đột lợi ích với nội dung đó có thể xác nhận độ xác tín của nội dung.
    • Thư viện Đại học California, Berkeley nói rằng: "Most pages found in general search engines for the web are self-published or published by businesses small and large with motives to get you to buy something or believe a point of view. Even within university and library web sites, there can be many pages that the institution does not try to oversee." [Đa số các trang mà bạn tìm được trên các công cụ tìm kiếm trên mạng đều là tự xuất bản hoặc do các doanh nghiệp vừa và nhỏ xuất bản để lôi kéo bạn mua hàng hoặc tin vào một điều gì đó. Ngay cả trong các trang web của trường đại học và thư viện cũng có thể tồn tại nhiều trang như vậy.]
    • Ấn phẩm Academic Integrity at Princeton (2011) của Đại học Princeton giải thích rằng: "Unlike most books and journal articles, which undergo strict editorial review before publication, much of the information on the Web is self-published. To be sure, there are many websites in which you can have confidence: mainstream newspapers, refereed electronic journals, and university, library, and government collections of data. But for vast amounts of Web-based information, no impartial reviewers have evaluated the accuracy or fairness of such material before it's made instantly available across the globe." [Không như sách và bài báo hàn lâm phải được bình duyệt và biên tập nghiêm ngặt trước khi xuất bản, nhiều thông tin trên mạng đều là tự xuất bản. Những trang web mà bạn có thể tin tưởng là: báo chí chính thống, bài báo hàn lâm điện tử đã được dùng làm nguồn, bộ sưu tập dữ liệu của trường đại học, thư viện, và chính phủ. Nhưng đa số thông tin trên mạng không có người để đánh giá độ chính xác của các thông tin đó ở vị trí khách quan trước khi nó được lan truyền đi khắp nơi trên thế giới.]
    • Cẩm nang biên soạn Chicago, ấn bản thứ 16 nói rằng, "any Internet site that does not have a specific publisher or sponsoring body should be treated as unpublished or self-published work."[Những trang web không có nhà xuất bản hay đơn vị quản lý cần được xem là nội dung chưa xuất bản hoặc tự xuất bản.]
  2. ^ Rekdal, Ole Bjørn (1 tháng 8 năm 2014). “Academic urban legends”. Social Studies of Science. 44 (4): 638–654. doi:10.1177/0306312714535679. ISSN 0306-3127. PMC 4232290.
  3. ^ Nguyên văn tiếng Anh: "Exceptional claims require exceptional sourcing", lấy từ câu "Extraordinary claims require extraordinary evidence" trong loạt phim truyền hình Cosmos: A Personal Voyage của Hoa Kỳ những năm 1980. Câu nói này là kết quả đúc kết của nhiều triết gia, nhà khoa học, học giả từ David Hume, Pierre-Simon Laplace, Marcello Truzzi. Để tìm hiểu tường tận, đọc en:Extraordinary claims require extraordinary evidence (tiếng Anh).
  • Wales, Jimmy. "Insist on sources", WikiEN-l, July 19, 2006: "I really want to encourage a much stronger culture which says: it is better to have no information, than to have information like this, with no sources."—referring to a rather unlikely statement about the founders of Google throwing pies at each other.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Thông_tin_kiểm_chứng_được&oldid=71962655”